Зыми памыщI

*  *  *
СэркIэ хьэкъщ симфоническэ эстрадэри, оперэри, балетри къэзыгъэIурыщIэф, а псоми я купщIэр къэ­зы­тIэ­щIыф дирижёр Iэзэ дыдэхэм Темыркъан Юрий зэращыщыр.
ГРИКУРОВ Эмиль,
дирижёр. 1975 гъэ

*  *  *
Зэзэмызэ къысщохъу: Темыркъан Юрэ пультым щыбгъэдэтым деж, и Iэр зэриIэтыххэу, мафIэ жьэражьэр къыщхьэщех абы. А мафIэм ухуэпабгъэу, абы зыхуэпшийуэ, ар къыбжьэхэлыдэу къыпщохъу абдежым. Гъэ­щIэгъуэнракъэ: а мафIэм ущыщтэркъым, ущыщтэн дэнэ къэна, гуфIэгъуэм узэщIещтэ.

НОВИКОВЭ Галинэ,
композитор. 1988 гъэ

*  *  *
УщеплъкIэ, ущедаIуэкIэ зыхыбощIэ Темыркъан Юрэ «Евгений Онегин» оперэм зэрыхуэсакъыр - и купщIэр ихъумэн хузэфIокI, уигу зэребгъэн щыIэкъым, апхуэдизкIэ узэщIащ, зэщIэкъуащ, зэщIожьыуэри. Чайковс­кэр нэхъри фIыуэ уигъэлъагъунращ Темыркъан Юрэ зыщIэкъур.
ГАККЕЛЬ Леонид,
макъамэ критик. 1988 гъэ

*   *   *
Талантышхуэ зыбгъэдэлъ цIыхущ Темыркъан Юрэ. Пультым щыбгъэдэтым деж абы уедэIуэни уеплъыни пфIэфIыпсщ - гу щыпхуэркъым, зыщыбгъэнщIыркъым. Зэм ткIийщ, зэм щабэщ, зэм Iэдэбщ, зэм мафIэм хуэдэщ - уимытхьэкъункIэ, узэщIимыубыдэнкIэ Iэмал зимыIэщ.
КНЯЗЕВЭ Иветтэ. 1991 гъэ

*   *   *
Адрей псоми сахуэдэщ сэ - Темыркъан Юрэ гъэр  ищIахэм сащыщщ, ситхьэкъури, и IэмыщIэ сриубыдащ. Апхуэдэ къарурэ гуащIэрэ иIэщ Темыркъаным - ар зэкъым, тIэукъым зэрызгъэунэхуар, Петербурги, Бер­лини, нэгъуэщI къалэхэми сыщрихьэлIащ. Зыми пэс­щIыркъым ар - дирижёр Темыркъан Юрэ!

ВОЗНЕСЕНСКИЙ Андрей,
усакIуэ. 1989 гъэ

*  *  *
ФыкIуэ Темыркъаным и концертым, абы игъэбзэрабзэ музыкэм федаIуэмэ, фигу хэхъуэнущ, гурыщIэм фызэщIиIэтэнущ, дэрэжэгъуэ къывитынущ, фызэ­ры­цIыхур, гъащIэр зэрылъапIэр нэхъри зыхэфщIэнущ.

ПОКРОВСКИЙ Борис,
оперэм и режиссёр.

*  *  *
Шэч хэлъкъым: и цIыхугъэкIи и гуащIэкIи ар щэджащэщ, псоми къахощ, егъэлеяуэ зэрыгуащIафIэри, зэ­рыа­къылыфIэри, и гулъытэр зэрыгъунапкъэншэри псэ­кIэ зыхыбощIэ. Куэд дыдэ хузэфIэкIащ абы, зыхэ­мызагъэ щыIэкъым. Гъуазджэм и лэжьакIуэм хэлъын хуей фIагъ псори дыболъагъу абы. И теплъэ къудейми къеIуатэ абы и гуащIэр зэрыин дыдэр.

ТРЕТЬЯКОВ Виктор,
уэрэджыIакIуэ, композитор.

*  *  *
Америкэм сыкъызэрикIыжыххэу, пIалъэ къыхэзгъэкIакъым - Темыркъан Юрэ и репетицэм сыкIуащ, занщIэуи къызгурыIуащ сэ нэгъуэщI дунейм сыкъы­зэрыщыхутар. Си гум щызу сыбэуащ абдежым. Сэ сынасыпыфIэщ абы ныбжьэгъу сызэрыхуэхъуам щхьэкIэ.

МАЦУЕВ Денис,
пианист.

*  *  *
Темыркъан Юрэ деж сыщеджащ сэ. ИгъащIэкIэ сщыгъупщэнкъым ар къызэрысхуэупсар: «Зауэмрэ мамырыгъэмрэ» оперэр дзыхь къысхуищIащ. Абы и гулъытэ зэи сыщыщIакъым, аращ зи фIыщIэр, дирижёр нэхъыщхьэ сызэрыхъуар - апхуэдэ Iэмал къызитащ абы.
ГЕРГИЕВ Валерий,
УФ-м и цIыхубэ артист,
осетин дирижёр цIэрыIуэ.

*  *  *
Темыркъан Юрэрэ сэрэ дыщызэрыцIыхуар сщIэ­жых­хэркъым, игъащIэ лъандэрэ дызэрыцIыхуу къысщохъури. Абы сыщыдэлажьэм деж си гур хохъуэ дапщэщи. Сэ сыт щыгъуи сызэхищIыкIынущ абы, сэри езыр зэ­хэс­щIыкIынущ.
РОСТРОПОВИЧ Мстислав,
пианист, дирижёр. 1998 гъэ

Темыркъан  Юрэ  къыхуагъэфэщахэр

Дирижёрхэм я II Союзпсо зэпеуэм и лауреатщ (I саугъэт, Москва, 1966 гъэ).
Глинкэ М. И. и цIэкIэ щыIэ ­РСФСР-м и Къэрал саугъэтым и лауреат ­хъуащ (1968 - 1970 гъэхэм ита концерт программэхэм папщIэ (1971 гъэ).
РСФСР-м щIыхь зиIэ и артистщ (1971 гъэ).
КъБАССР-м щIыхь зиIэ и артистщ (1971 гъэ).
КъБАССР-м и цIыхубэ артистщ (1973 гъэ).
РСФСР-м и цIыхубэ артистщ (1976 гъэ).
СССР-м и Къэрал саугъэтыр ­къратащ Петров Андрей и «Петр I» оперэр зэригъэувам папщIэ (1976 гъэ).
СССР-м и цIыхубэ артистщ (1981 гъэ).
Ленин орденыр къратащ (1983 гъэ).
СССР-м и Къэрал саугъэтыр къратащ «Евгений Онегин» оперэр зэригъэувам папщIэ (1985 гъэ).
Прокофьев Сергей «Александр Невский» фильмым щIигъэува музыкэр (1996 гъэ), Шостакович Дмитрий и Симфоние №7-р (1998 гъэ) егъэтхынымкIэ Grammi саугъэтым и номинацэхэр къихьащ.
Кириллрэ Мефодийрэ я орденыр (Болгарие, 1998 гъэ) къратащ.
ПромышленностымкIэ, егъэ­джэ­ныгъэмкIэ, гъуазджэмкIэ дунейпсо академием щIыхь зиIэ и академикыу хахащ (США, 1998 гъэ).
«Хэкум и пащхьэ щиIэ фIыщIэм папщIэ» орденым и III нагъыщэр ­къратащ (1998 гъэ).
Урысей Федерацэм и Къэрал саугъэтыр къратащ (1999 гъэ).
ЩIэныгъэмрэ Щэнхабзэмрэ я «Екатерина Великая» орденыр ­къратащ (2002 гъэ).
Илъэсым и дирижёр нэхъыфI» Аббиати и саугъэтыр къратащ (2003 гъэ).
УФ-м и Президентым и саугъэтыр къратащ (2003 гъэ).
Профсоюзхэм я Гуманитар университету Санкт-Петербург дэтым щIыхь зиIэ и доктору хахащ (2003 гъэ).
Римский-Корсаков Н. А. и цIэр зезыхьэ къэрал консерваторэу Санкт-Петербург дэтым щIыхь зиIэ и доктору хахащ (2003 гъэ).
Хэкум и пащхьэ щиIэ фIыщIэм папщIэ» орденым и II нагъыщэр къратащ (2003 гъэ).
«Триумф» саугъэтым и лауреатщ (2003 гъэ).
Сантэ - Чечилие академием щIыхь зиIэ и академикщ (Италие, 2007 гъэ).
«Илъэсым и дирижёр нэхъыфI» Аббиати и саугъэтыр къратащ (2007 гъэ).
«Хэкум и пащхьэ щиIэ фIыщIэм папщIэ» орденым и I нагъыщэр къра­тащ (2008 гъэ).
«Санкт-Петербург щIыхь зиIэ и цIыху» цIэр къыфIащащ (2009 гъэ).
«Налшык къалэ щIыхь зиIэ и цIыху» (2010 гъэ).
«Италием и вагъуэ» орденым и командор хъуащ (Италие, 2012 гъэ).
«Хэкум и пащхьэ щиIэ фIыщIэм папщIэ» орденым и IV нагъыщэр ­къратащ (2013 гъэ).
«Орден Восходящего Солнца» дамыгъэ лъапIэм и III нагъыщэр къратащ (Японие, 2015 гъэ).
Урысей Федерацэм и Къэрал саугъэтыр къратащ (2018 гъэ).

 

И цIэр фигу ивубыдэ!

Оперэмрэ балетымрэ я академическэ театрыр (Кировым и цIэр зезыхьэр) илъэс щитI щрикъум щыгъуэ абы къыщагъэлъэгъуауэ щытащ Чайковскэм и «Евгений Онегин» оперэр.
Чайковскэм и пшыналъэмрэ Пушкиным и усэмрэ зыпэтщI щыIэкъым дэ, дызэ­ры­цIыкIу лъандэрэ ди псэм и щIасэщ ахэр. Музыкэр фIыуэ зылъагъухэм я закъуэкъым Чайковскэм и IэдакъэщIэкIхэм ят­хьэкъур, ар дэтхэнэ цIыхум дежкIи гукъи­нэщ, и бзэгупэм телъщ, и гур гуфIэгъуэкIэ егъэнщI, зэщIеIэтэ. А спектаклыр хэтщ ди театр псоми я репертуарым, Iэджэрэ ягъэлъэгъуащ. ЩIэ гуэр пхухэлъхьэнкIэ хъуну абы, щIэщыгъуэ ящыпщIыфыну цIыхум? Ар зыхузэфIэкIынур зэчий къызэ­ры­мыкIуэ зыбгъэдэлъ музыкантщ. Апхуэ­дэ музыкантщ ар Ленинград щызыгъэува дирижёр, СССР-ми РСФСР-ми я Къэрал саугъэтхэм я лауреат, СССР-м и цIыхубэ артист Темыркъан Юрэ.
А лэжьыгъэр Темыркъан Юрэ езым и къалэ Налшык щиублауэ плъытэ хъунущ. Хэку зауэшхуэр къэхъея нэужь, Налшык ягъэIэпхъуауэ щытащ (Правительствэм и унафэкIэ) щэнхабзэмрэ гъуазджэмрэ я лэжьакIуэ цIэрыIуэ зыбжанэ. Абыхэм яхэтащ Прокофьеври Мясковскэри. Ахэр ныбжьэгъу хуэхъуащ Юрэ и адэ Темыркъан Хьэту - абы и унэм ихьэу, щыхьэщIэу щытащ. Темыркъан Хьэту и чэнджэщкIэ, Прокофьевым ЕтIуанэ (къэбэрдей) квартетыр, Мясковскэм ТIощIрэ ещанэ симфониер ятхащ (а симфониеми лъабжьэ хуэхъуар къэбэрдей пшыналъэхэрщ).
А зэманым Прокофьевыр «Зауэрэ мамырыгъэрэ» оперэм елэжьырт (Толстой и роман цIэрыIуэм ипкъ иткIэ). Юрэ илъэсищи ирикъуатэкъым абы щыгъуэ. Композитор цIэрыIуэр щIалэ цIыкIум дэджэгурт, тригъэурт. Дауи, абы и пщIыхьэпIэ къыхэ­хуэр­тэкъым илъэс плIыщI дэкIа нэужь, а щIалэ цIыкIум «Зауэрэ мамырыгъэрэ» оперэр зэригъэувынур.
1942 гъэм фашистхэм Налшык яубыдащ. Темыркъан Хьэту партизанхэм яхы­хьащ. Илъэс щэщIым итт абы и ныбжьыр, бийм Iэрыхьэу щаукIам.
Музыкэм ухуеджэнуи апхуэдэ зэмантэкъым зауэ нэужь илъэсхэр. Темыркъан Юрэ игу къегъэкIыж: «Къалэ хадэм тхьэмахуэ къэс щыджэгурт оркестр. Абы де­дэIуэн щхьэкIэ, паркым дыкIуэрт зэныбжьэгъу цIыкIухэр, ауэ абы щызэхэтх му­зы­кэм сигу къызэрыщIиубыдэ щыIэтэкъым. Музыкэм сыдезыгъэхьэхар си япэ егъэджакIуэ Дашков Валерийщ. Музыкант сыхъуамэ, фIыщIэр псом япэ зыщыслъа­-гъур абы дежщ».
Налшык дэт музыкэ еджапIэм щIэтIыс­хьащ Юрэ япэщIыкIэ, итIанэ щеджащ Ленинград дэт курыт музыкальнэ школым.
И егъэджакIуэхэм ящыщ зым и цIэ ири­Iуэрейщ Темыркъаным - ар Ленинградщ. Консерваторэм щигъуэта щIэныгъэмрэ щэнхабзэмрэ нэхърэ нэхъ мащIэкъым ­къалэ дахэм и театрхэм, концерт залхэм, фи­лармониехэм абы щигъуэта зыузэ­щIы­ны­гъэр.
Ленинград консерваторэм щезы­гъаджэхэм гу лъатащ студент щIалэщIэр дирижёр IэщIагъэм кIуэ пэтми зэрыдихьэхым (абы хуеджэн мурад иIэххэтэ­- къым езым, ар зыми къалэн къыщищIатэкъым). Альтист IэщIагъэ игъуэтауэ, консерваторэр 1962 гъэм къиухащ Темыр­къан Юрэ, итIани дирижёр IэщIагъэм Мусин И. А. деж щыхуеджэн зэпигъэуа­къым.
Максим Горький и цIэр зезыхьэ Драмэ театрым и оркестр цIыкIум щыджэгурт ар (дирижёри зэзэмызэ хуэхъурт). Абы щыгъуэщ Юрэ Лавров Кириллрэ Стржельчик Владиславрэ ныбжьэгъу щахуэхъуар - я щIалэгъуэт щыми, гуращэ лъагэхэм ­хуэпабгъэрт. Юрэ кIэлъыплъ зэпытт Товстоногов Георгий и лэжьэкIэм (абы и дерсхэр Юрэ къыхуэщхьэпэжащ, «Евгений Онегин» оперэр щигъэувам щыгъуэ).
1966 гъэм Темыркъан Юрэ дирижёр дипломыр къратащ, Оперэ театр ЦIыкIум ирагъэблэгъащ. Дирижёр хъуа нэужь, Юрэ япэ дыдэ игъэувар «Травиатэ» опе­рэрщ.
А гъэм и дыгъэгъазэ мазэм Темыркъан Юрэ къыхуагъэфэщащ дирижёрхэм я ­Союзпсо конкурсым и лауреат цIэр - мащIэт апхуэдэ дирижёр абы щыгъуэ зы­цIыхур, ауэ псоми щIэх къагурыIуащ ­гъуэ­гуанэ кIыхь къызыщIэлъ дирижёр ахъырзэман къызэрыунэхуам.
1967 гъэм Темыркъан Юрэ Ленинград филармонием и симфоническэ оркест­рым и унафэщI хъуащ - апхуэдэ дзыхь ­кърагъэзащ Союзпсо зэпеуэм щытекIуа дирижёр щIалэм. Илъэс 28-м щхьэдэха къудейт Юрэ абы щыгъуэ.
ИлъэсипщIкIэ IэщIэлъащ абы Ленинград филармонием и симфоническэ оркестрыр - «Темыркъаным и илъэсипщIкIэ» йоджэ а лъэхъэнэм. Абы щыгъуэщ ­дирижёр Темыркъан Юрэ щигъэлъэгъуар Рахманиновым и ЕтIуанэ симфониер, Стравинскэм и «Петрушкэр», Равель и «Дафнисрэ Хлоерэ» сюитэр, Прокофьевым и Классическэ симфониер - абы­хэм ящыщ дэтхэнэми хыболъагъуэ ди­рижёр щIалэм и хъэтIыр, щызыхыбощIэ абы и Iэдакъэ къыщIэкIа лэжьыгъэ хьэ­лэ­мэтхэр зыми зэремыщхьыр, зыми зэры­хэмыгъуащэр. Темыркъаным абы щыгъуэ къытригъэзэжауэ щытащ Шостакович и Ебланэ симфонием, ауэ ар нэгъуэщI ­къэ­ралхэм пшэ мыхъуну жызыIаи щыIащ, ­зауэм зэриIэужьыр щхьэусыгъуэ ящIри. Юрэ едэIуакъым апхуэдэ пса­лъэ­ма­­къхэм, игу зэгъакъым а симфониер ­хамэ къэралхэм щигъэIуху - дирижёрым и цIэр абы нэхъри лъагэ дэхъуащ. Нью-Йорк ­газетым абы щыгъуэ итхыгъащ: «Фигу ивубыдэ абы и цIэр - Темыркъан Юрэ!» Абы и ужькIэ куэд дэмыкIыу Темыркъан Юрэ  ябгъурыуващ   дуней  псом щы­цIэ­рыIуэ дирижёр нэхъ Iэзэ дыдэхэм.
Темыркъан Юрэ дирижёр къудейкъым, ар зыхэмызагъэ гъуазджэ лIэужьыгъуэ ­гъуэтыгъуейщ: сурэтыщI Iэзэщ, актёр Iэ­щIагъэми хуэIэрыхуэщ. ПсэлъэгъукIэ ­сыт и уасэ Юрэ: зэи утезашэркъым абы иIуатэ хъыбархэм, сыт щыгъуи пфIэщIэщы­гъуэщ ахэр, узыIэпашэ - жыпIэнурамэ, «Андронников етIуанэщ». Дирижёр IэщIагъэм зримытатэмэ, режиссёр хъуну къы­щIэкIынт Темыркъаныр - ар хьэкъ къытщищIащ Кировскэ театрым «Евгений ­Онегин» оперэр щыщигъэувам. «Сыт нэхъ удэзыхьэхыр?» - жаIэу къеупщIахэмэ, абы нэхъапэм ярит жэуапыр зыт: «Музыкэм». Иджы мыпхуэдэ жэуапщ яритыр: «Му­зы­кэмрэ театрымрэ».

ПЕТРОВ Андрей,
композитор. 1988 гъэ

Газетхэм  ятхахэр

Партитурэм зы мэскъалкIэ текIыркъым Темыркъаным и оркестрыр. Телъыджащэщ дирижёр Темыркъан Юрэ и лэжьыгъэр. Япэ макъамэм щыщIэдзауэ, абы итхьэкъуащ залым щIэсхэр. Концерт нэужьым щIэх зэпыуакъым абы иращIэкIа Iэгуауэр.
«Эль Паис», Испание. 1981

*  *  *
Ленинград оркестрым зригъэузэщIащ дирижёр Темыркъан Юрэ, абы пэхъун оркестр куэд бгъуэтынукъым. Ар зи унафэ щIэт ди­ри­жёрым хуэфащэпсщ - аращ абы зе­зыгъэу­зэщIар, дамэ къытезыгъэкIар.
«Свенска дагбладет»,
Швецие. 1971
*   *   *
«Токио Буна Каикон» концерт зал зыкъи­зы­хым щызэрагъэцIыхуащ японхэм Темыркъан Юрэ. Апхуэдэ концерт я щыпэлъагъут японхэм - псори дитхьэкъуащ дирижёр телъыджэм. Хыугъахъуэ, Темыркъан!
«Асахи», Японие. 1974

*   *   *
Ленинград къалэ щIэращIэщ. Абы хуэфащэщ Темыркъан Юрэ зи унафэщI оркестрыр - абы и джэгукIэр зэрыбгъэщIэгъуэнур пщIэркъым. Дирижёрыращ ар зи фIыщIэр.
«Нью-Йорк пост», США. 1977

*   *   *
Гъуазджэм и щэху псори зыщIэ, оркестрыр абы хуэзыунэтI, хуэзыгъэIущ дирижёрщ Темыркъан Юрэ.
«Врадини», Алыдж. 1978

*   *   *
Кировскэ театрым и оркестрым сыт и лъэныкъуэкIи узыIэпешэ: зы макъ лей щы­зэ­хэпхынукъым, абы хэс музыкантхэр псори зэрощIэ, я бзэр зэтохуэ, я пшыналъэр гъэ­хуащ - Темыркъанращ а фIагъ псори оркестрым хэзылъхьар.
«Висбаденер Магблатт», ФРГ. 1979

*   *   *
«Евгений Онегин» оперэм зыщиузэщIащ Кировскэ театрым, зыми еплъыт хъунукъым ар, апхуэдизкIэ хьэлэмэтыщэщи. Хьэлэмэтыщэщ Темыркъан Юрэ и оркестрым абы щигъэIу, ар «зэрихуапэ» пшыналъэр.
«Дейли телеграф»,
Инджылыз. 1987

*   *   *
Темыркъан Юрэ жьы зыщIэт, зи Iэпкълъэпкъыр жан, зи гурыщIэр куу музыкантщ. Ардыдэр хужыпIэ хъунущ ар зи унафэщI оркестрми.
«Джумхуриет»,
Тырку Республикэ. 1990

Iэнкун сыщIэхъуар

Струннэ квартет стхын мурад сщIат. Адыгэхэм къадэ­гъуэгурыкIуэ пшыналъэр лъабжьэ хуэсщIмэ, квартетыр бзафIэ, гъэщIэгъуэн хъун хуейуэ къэс­лъытащ. ИтIани, си лэжьыгъэр сыубла нэужь, си щхьэм къихьащ: европей му­зыкэм еплъытмэ, Къэ­бэрдейм и макъамэ щэнхабзэм зэкIэ зэрызиужьа щыIэкъым (пасэрей адыгэ уэрэдыжьхэм я гугъу сщIыр­къым - ахэр телъыджащэщ!). Налшык къащыгурымыIуэмэ-щэ си квартетыр, абы и пщIэр яхуэ­мылъытэмэ-щэ - арат Iэнкун сыщIэхъуар. Шэч къызэрыс­хьыжар жесIащ ГъуазджэмкIэ управленэм и унафэ­щIым. Ар цIыху губзыгъэт, жыжьэ плъэ­фырт. Си гур фIы къыс­хуищIыжащ абы: «УщIемыгъуэж, тхы узэрыхуейуэ; уи ­квартетыр иджыпсту зэхэдмыщIыкIми, абы хуэфащэ пщIэ хуэтщIыф дыхъунщ нэхъ иужькIэ».
Апхуэдэ чэнджэщ къы­зэзытар, квартетым сыте­зыгъэгушхуар Темыр­къан Хьэтущ. Ар Хэку зауэшхуэм хэкIуэдащ - фашистхэм яу­кIащ.

ПРОКОФЬЕВ Сергей,
композитор. 1947 гъэ

Темыркъан Юрэ и адэ Хьэту. 1940 гъэ

Юрэрэ абы и анэ Къардэн Блинэрэ. 1999 гъэ

 

Поделиться: