Япэу топищэ дэзыгъэкIа Бэч Руслан
Къэбэрдей-Балъкъэрым и топджэгум и тхыдэм лъэ быдэкIэ хыхьащ гъуащхьауэ Iэзэ Бэч Руслан. Бахъсэн районым хыхьэ Къызбрун ЕтIуанэ (иджы ХьэтIохъущыкъуей) къуажэм ар 1953 гъэм дыгъэгъазэм и 29-м къыщалъхуащ.
Бэч Руслан футболым зыщыхуигъэсари топ джэгун щригъэжьари я къуажэращ. Абы ирашри Налшык и «Спартак»-м 1976 гъэм ирагъэблэгъащ. Ар Къэбэрдей-Балъкъэрым и командэ нэхъыщхьэм игъащIэ лъандэрэ и футболист нэхъыфI дыдэхэм ящыщ зы хъуащ икIи абы и тхыдэм лъэужь дахэ къыщигъэнащ. ИлъэсипщIкIэ ди республикэм и щIыхьыр союзпсо, урысейпсо утыкухэм щихъумащ. 1976 - 1985 гъэхэм ди «Спартак»-м зэрыщыджэгуа лъэхъэнэм къриубыдэу Бэч Руслан япэ дыдэу хузэфIэкIащ и хьэрхуэрэгъухэм топи 100 яхудигъэкIыну. Ар къыщыхъуар Адыгейм и къалащхьэ Мейкъуапэщ. Футболым щыхэкIыжыну 1985 гъэм шыщхьэуIум (августым) и 22-м абы и «Дружба»-м дэджэгуу Бэчыр къыхэжаныкIащ. Ар Налшык и «Спартак»-м хэту дигъэкIа топхэр 100 щригъэкъуа махуэщ. А илъэсыр иухыхукIэщ Руслан футбол зэрыджэгужар. Иджыри тхуэ къыхэжаныкIыжри, я хьэрхуэрэгъухэм яхудигъэкIа топхэм я бжыгъэр 105-м нигъэсауэ, тренер IэнатIэм зритащ. Къыхэгъэщыпхъэщ 1977, 1978, 1980, 1981, 1982 гъэхэм налшыкдэсхэм я гъуащхьауэ нэхъ Iэзэ дыдэ Бэч Руслан зэрыхъуар. 1997 гъэм топ 29-рэ (3-р СССР-м и кубокым) зэрыщыдигъэкIам илъэс пщыкIух дэкIауэщ нэгъуэщI адыгэ гъуащхьауэ цIэрыIуэ ГъуэплъащIэ Аслъэн щефIэкIыфар.
И щIыхькIэ «Бэчым и клуб» къызэрагъэпэщащ, налшыкдэсхэм яхэту топищэ дэзыгъэкIахэр хагъэхьэу. НобэкIэ езы Бэч Руслан (псори зэхэту топи 105-рэ дигъэкIащ) къищынэмыщIа, абы хэтщ Гъубж Вячеслав (136-рэ), Кугъуэт Эдуард (122-рэ), Наурыз Басир (118-рэ) сымэ.
Псори зэхэту ди республикэм и щIыхьыр абы къэралпсо утыкум зэIущIэ 340-м щIигъурэ щихъумащ, нэхъыбэм Совет Союзым футболымкIэ и япэ лигэм щыджэгуу. Нобэми ди нэгу щIэтщ Бэч Руслан я хьэрхуэрэгъухэм я гъуащхьэхъумэхэр игъэгулэзу зэрыщытар икIи и Iэзагъ лъагэмрэ Iэпкълъэпкъ лъэщымкIэ къыпэщIэувэхэр кIуэцIрихыурэ топхэр дахэу дигъэкIыу зэрыщытар.
1991 гъэм и пэщIэдзэм Налшык и «Спартак»-м и тренер нэхъыщхьэ Алдышев Анатолий иригъэблагъэри, Бэч Руслан командэм и тренер гупым яхыхьащ. Абы и лъэкI къигъэнакъым и гъэсэнхэм ехъулIэныгъэхэр зыIэрагъэхьэнымкIэ. А илъэс дыдэм и фокIадэм (сентябрым) Бэчыр тренер нэхъыщхьэу ягъэуващ икIи гъэр иухыхукIэ а къулыкъур зэрихьащ. Абы и унафэм щIэту ди командэм зэIущIибгъу иригъэкIуэкIати, 4-м щытекIуащ, 2-м зэрыщызэтегъэкIуакъым, 3-р фIахьащ.
ИужькIэ тренер IэщIагъэр къигъанэри Къэбэрдей-Балъкъэрым ФутболымкIэ и федерацэм щылэжьащ, Урысейм и футбол зэхьэзэхуэхэм я инспектору куэдрэ щытащ. 2012 гъэм абы къыхуагъэфэщащ «Футболым зэрызригъэужьам папщIэ» дамыгъэ лъапIэр.
Нэхъыбэ дыдэрэ тхуэджэгуа
Наурыз Басир
Наурыз Басир, Бэч Руслани хуэдэу, спорт школым футболым зыщыхуигъэсакъым, ауэ Налшык и «Спартак»-м лъэ быдэкIэ къыхыхьэри, илъэс пщыкIублкIэ (!) зэкIэлъхьэужьу Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIыхьыр Совет Союзми Урысей Федерацэми щихъумащ. И фIыгъуэми и Iеигъуэми ар командэм и зы Iыхьэ лъэщу щытащ икIи текIуэныгъэхэм я IэфIагъри къыхэгъэщIэныгъэхэм я дыджагъри мызэ-мытIэу зыхищIащ, псэкIи игъэващ.
1955 гъэм мэлыжьыхьым и 8-м Наурыз Басир Нартан къыщалъхуащ. Футболым щыдихьэхари абы и япэ лъэбакъуэхэр щыхуичари я къуажэращ. Нартаным и цIэкIэ Къэбэрдей-Балъкъэрым и чемпионатым хэту Налшык и «Эльбрус»-м (1976 гъэм апхуэдэущ зэреджар «Спартак»-м) и тренер нэхъыщхьэ Наурзокъуэ Юрэ гу къылъитэри, республикэм и командэ нэхъыфIым иригъэблэгъащ. Пэжщ, абы щыгъуэм къэралпсо утыку къихьэну хузэфIэкIакъым, топджэгумкIэ и Iэзагъым иджыри елэжьыжын хуейти. Ар къыщехъулIар къыкIэлъыкIуэ 1977 гъэращ. Абы щыщIэдзауэ илъэс зыбжанэкIэ зэкIэлъхьэужьу Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIыхьыр ихъумэу Совет Союзым и къалэ куэд зэщIигъэхьащ икIи и цIэр фIыкIэ футболым дихьэххэм ягу къинащ. Уеблэмэ 1985 гъэм Мэзкуу и «Спартак»-м иригъэблэгъауэ щытащ, абы и унафэщIу а лъэхъэнэм лэжьа, тренер цIэрыIуэ Бесков Константин. АрщхьэкIэ ди командэр зэи нэгъуэщIкIэ ихъуэжакъым икIи абы нэхърэ нэхъыбэрэ Налшык и «Спартак»-м и фащэр щызытIэгъа щыIэкъым. ФIыуэ илъагъу командэм дэщIыгъуу Наурыз Басир 511-рэ джэгупIэ губгъуэм къихьащ икIи а бжыгъэр езыгъэфIэкIуэфын щIэх къыкъуэкIыну фIэщщIыгъуейщ. Абы щыгъуэми, гупым и пашэу, командэм и капитану илъэс куэдкIэ щытащ.
Гъуащхьауэ къабзэу щымытами, Налшык и «Спартак»-м хэту Наурызым топи 118-рэ я хьэрхуэрэгъухэм яхудигъэкIащ. АбыкIэ япэ къитыр Гъубж Вячеславрэ (136-рэ) Кугъуэт Эдуардрэщ (122-рэ). 1982 гъэм Бэч Руслан и гъусэу ди командэм и гъуащхьауэ нэхъ Iэзэ хъуащ. ЗэIущIищым топ щырыщ, пщыкIузым тIурытI щыдигъэкIащ, адрейхэм зэрызэ къыщыхэжаныкIащ.
1993 гъэм и кIэухым, и ныбжьыр илъэс 39-м иту, топ джэгуным хэкIыжащ. АрщхьэкIэ занщIэу IэщIыб хуэщIакъым фIыуэ илъагъу, и щIалэгъуэр щигъэкIуа футболыр. Урысей Федерацэм и ещанэ лигэм хэтыну «Спартак-2»-р (иужькIэ «Нарт» зыфIащыжар) Нарткъалэ къыщызэрагъэпэщым абы и тренер нэхъыщхьэу ягъэуващ. 1995 - 1996 гъэхэм а къалэн мытыншыр ехъулIэныгъэхэр иIэу ирихьэкIащ икIи командэщIэр урысейпсо утыкум лъэ быдэкIэ щигъэуващ.
Хабзэ дахэ, гъэсэныгъэ екIу, зэпIэзэрытыныгъэ ин хэлъу джэгупIэ губгъуэм ита, я хьэрхуэрэгъухэм яхудигъэкIа топхэмкIэ Налшык и «Спартак»-м текIуэныгъэ куэдхэр къыхуэзыхьа Наурыз Басир нобэми футболым дихьэххэм пщIэшхуэ къыхуащI икIи къыдэджэгухэр къызэреджэу щыта «Бася» цIэ гъэфIэныр ящыгъупщэркъым. Ар хэти и хьэщIэ лъапIэщ, ныбжьэгъуфIщ, ущиякIуэ Iущщ.
Ди лъахэм и гъуащхьауэ нэхъ
Iэзэ дыдэ Гъубж Вячеслав
1980 - 1995 гъэхэм, щызэпигъэуаи къэхъуу, Налшык и «Спартак»-м хэтащ, и Iэзагъымрэ псынщIагъымкIэ топджэгум дихьэххэр хуабжьу зытхьэкъуауэ щыта Гъубж Вячеслав. Нобэр къыздэсым абы и гугъу ящIыжу щIэх-щIэхыурэ зэхыбох.
Совет Союзым и «Спартак» командэхэм я щIымахуэ зэхьэзэхуэ блэкIа лIэщIыгъуэм и 80 гъэхэм Мэзкуу щекIуэкIыу щытащ. Илъэсым и пэщIэдзэм къызэрагъэпэщ а зэпеуэхэм я къалэн нэхъыщхьэт щIыпIэ зэмылIэужьыгъуэм къыщагъэхъуа футболист ныбжьыщIэхэр къэхутауэ гуп нэхъыфIхэм хэгъэхьэныр. Нэхъыбэу абы фейдэ къыхэзыхыр «Спартак» псоми я пашэ Мэзкуум ейрат. ЗэфIэкI зиIэу зэхьэзэхуэм къыщыхэжаныкIахэр арат япэу зыпхъуатэр. Къапщтэмэ, а IэмалымкIэт Хьэпэ Заур Мэзкуу и «Спартак»-м зэрыхашар. Апхуэдэ зэхьэзэхуэхэм ящыщ зым, 1986 гъэм и пэщIэдзэм, нэхъ гъунэгъуу къэсцIыхуауэ щытащ илъэс зытхух хъуауэ зи цIэр зэхэсх, зи джэгукIэ дахэм сыдихьэх, ауэ губгъуэм иту фIэкIа зэи сызримыхьэлIа Гъубж Вячеслав.
Мэзкуу дыщыщеджэ лъэхъэнэти, ди щIалэхэр зыхэт «Олимпийский» спорткомплексымрэ «Спартак» манежымрэ щекIуэкI зэхьэзэхуэхэм блэзгъэкI щымыIэу зризгъэхьэлIэрт. Спорт журналист сыхъуну хуабжьу сыщIэхъуэпсырти, дауи, зэрыхъукIэ ди командэм хэтхэмрэ тренерхэмрэ захуэзгъазэрт икIи куэдымкIэ сапкърыупщIыхьырт. Ахэр репортажу, интервьюуэ, отчёту иужькIэ «Ленин гъуэгу» (иджы «Адыгэ псалъэ») газетым къыхуезгъэхьыжырти, къытрадзэрт. Мэзкуу жыжьэм нэхъ гъунэгъу дызыхуищIырт Къэбэрдей-Балъкъэрым икIахэр. Хьэл-щэнкIи, дуней тетыкIэкIи щIалэ ахъырзэман зыбжанэ хэтащ абы щыгъуэм Налшык и «Спартак»-м. Апхуэдэхэм ящыщ зыт Гъубж Вячеслав. Абы игури и псэри хэти зэрыхузэIухар нэрылъагъут, ауэ джэгупIэ губгъуэм ихьа иужькIэ убыдыпIэншэ хьэрхуэрэгъухэм яфIэхъурт.
Гъубж Вячеслав 1962 гъэм дыгъэгъазэм и 12-м Бахъсэн къалэм къыщалъхуащ. Топ джэгуным зыщыхуигъэсащ абы дэт сабий-ныбжьыщIэ спорт школым. Техникэ гъуэзэджэ, псынщIагъ ин зыхэлъ щIалэщIэм псынщIэу гу лъатащ икIи, курыт еджапIэр къызэриухыу, и ныбжьыр илъэс пщыкIуий иджыри мыхъуауэ, Налшык и «Спартак»-м и тренер нэхъыщхьэу абы щыгъуэм лэжьа Iэпщэ Александр иригъэблэгъащ. А лъэхъэнэм ди командэр Совет Союзым футболымкIэ щекIуэкI зэхьэзэхуэм и япэ лигэм щыджэгурт икIи Днепропетровск, Харьков, Вильнюс, Кишинёв, Кутаиси, Душанбе, Симферополь, Одессэ къалэ инхэм щыщ гупхэр я хьэрхуэрэгъу лъэщт. КъищынэмыщIауэ, куэд и уасэт къэрал псом цIэрыIуэ щыхъуа Ашэбокъуэ Руслан, Камарзаев Виктор, Настаев Щамил, Наурыз Басир, Бэч Руслан, Iэхъуэбэч МуIэед сымэ хуэдэхэм я гъусэу джэгупIэ губгъуэм укъихьэну. А щIалэ, футболист гъузэджэхэм Гъубжыр куэдым хуагъэсащ, чэнджэщ щхьэпэ Iэджи къратащ.
Вячеслав зыхыхьа Налшык и «Спартак»-р 1980 гъэм хуабжьу щытыкIэ гугъум итт. Ар ерыщу щIэбэнырт япэ лигэм къыхэнэным икIи, дауи, тегъэщIапIэ ищIыр ныбжькIи IэзагъкIи нэхъ лIыпIэ иувахэрат. Абы къыхэкIыу, Гъубжыр а илъэсым джэгупIэ губгъуэм тIэу къихьауэ аращ икIи къыхэжаныкIыу Iэмал игъуэтакъым.
Налшык и «Спартак»-м и гъуащхьауэ нэхъ Iэзэ дыдэ хъуну къызыпэщылъ щIалэм и хьэрхуэрэгъухэм топ яхудигъэкIын щыщIидзар къыкIэлъыкIуэ илъэсращ. СССР-м футболымкIэ и етIуанэ лигэм и 3-нэ гупым 1981 гъэм накъыгъэм (майм) и 2-м щызэхаубла зэхьэзэхуэм и пэщIэдзэ зэIущIэм ди щIалэхэм къыщрагъэблэгъат Орёл и «Спартак»-р. Абы и 72-нэ дакъикъэм япэ дыдэу къыщыхэжаныкIащ Гъубж Вячеслав. А зэманым ирихьэлIэу Бэч Руслан, Трубицин Сергей, Попович Александр сымэ бжыгъэр 3:0-м нагъэсами, щIалэщIэм и ехъулIэныгъэм къыдэджэгухэри стадионым исхэри хуабжьу щыгуфIыкIащ. Хэт а зэманым ищIэнт, Гъубжым я хьэрхуэрэгъуэм иджыри яхудигъэкIыну топи 164-м (абыхэм ящыщу Налшык и «Спартак»-м и цIэкIэ топи 136-м) ар я щIэдзапIэу?!
Къэбэрдей-Балъкъэрым и командэ нэхъыщхьэм хэту ди республикэм и щIыхьыр Бахъсэн щыщ щIалэм щимыхъума къалэшхуэ Совет Союзымрэ Урысей Федерацэмрэ иту къыщIэкIынкъым. Налшык и «Спартак»-м и фащэр щыгъыу ар зэIущIэ 415-м къихьащ. Абыхэм хьэрхуэрэгъу къащыхуэхъуахэм я щхьэр щIригъэхьэрт икIи топи 136-рэ яхудигъэкIащ. Апхуэдэ зыхузэфIэкIа Налшык и «Спартак»-м зэи хэтакъым. КъищынэмыщIауэ, Гъубжым зэIущIэ 20-м топ тIурытI щыдигъэкIащ - апхуэдэ нэгъуэщI диIэкъым. ИлъэсихкIэ зэкIэлъхьэужьу, 1983 - 1988 гъэхэм, я хьэрхуэрэгъухэм топ нэхъыбэ дыдэ яхудигъэкIыурэ ар ди «Спартак»-м и гъущхьауэ нэхъ Iэзэ дыдэ хъуащ.
Кострома и «Спартак», Грознэм и «Эрзу», Мейкъуапэ и «Дружба», Бахъсэн и «Автозапчать» командэхэми ехъулIэныгъэхэр иIэу щыджэгуащ. Ахэри хэплъхьэжмэ, Гъубж Вячеслав 532-рэ хэтащ Совет Союзымрэ Урысей Федерацэмрэ я стадионхэм щыIа зэIущIэхэм икIи абыхэм 164-рэ къыщыхэжаныкIащ. Топджэгум апхуэдэ лъэужь дахэ къыщызыгъэна, Къэбэрдей-Балъкъэрыр къызогъанэри, къэралым къыщыгъуэтыгъуейщ. Ар я хьэрхуэрэгъухэм щебгъэрыкIуэкIэ Iэмал зэмылIэужьыгъуэхэмкIэ щхьэуназэ ищIырти, хабзэр къызэпамыудауэ нэхъыбэм къызэтрагъэувыIэфыртэкъым. Абы и фIыгъэкIэ зыхэт командэхэм пенальти Iэджэ къалэжьащ икIи текIуэныгъэхэр зыIэрагъэхьащ. Псом хуэмыдэу Вячеслав убыдыгъуейт псори щеша джэгум и кIэухым. ЯгъэщIагъуэрт, а щIалэ IэмащIэ-лъэмащIэм апхуэдиз къару къыздрихыр къахуэмыщIэу.
Илъэс пщыкIуийкIэ пщIэрэ щIыхьрэ иIэу зыхэта футбол иным Гъубжыр къыщыхэкIыжар 1997 гъэращ. Джэгун щиухари къыщыщIидза щалъхуа Бахъсэн къалэращ. Урысей Федерацэм футболымкIэ и етIуанэ дивизионым зыкъыщызэгъэлъэгъуа щIыпIэ «Автозапчасть»-р къызэгъэпэщынымрэ лъэ быдэкIэ увынымкIэ абы куэд ищIащ.
И ныбжьыр нэсу футболист IэщIагъэр IэщIыб ищIын хуей хъуами, топджэгур и гум хуигъэхуакъым. Тренеру лэжьэфын папщIэ ар абы Мэзкуу щыхуеджащ. 2001 гъэм щыщIэдзауэ нобэр къыздэсым Къэбэрдей-Балъкъэрым и командэ нэхъыщхьэм и тренер гупым хэтщ, къалэн зэмылIэужьыгъуэхэр и пщэрылъу. Гъубж Вячеслав щытащ Налшык и «Спартак»-м и тренеру, тренер нэхъыщхьэу, премьер-лигэм кIуа «Спартак-Налшыкым» и дублёрхэм я тренер нэхъыщхьэу, клубым и тренер-селекционеру. Иужь илъэсихым командэм и спорт директорщ.
Сыт хуэдэ IэнатIэ пэрымыувэми, Гъубж Вячеслав хьэлэлу бгъэдэтщ. ДжэгупIэ губгъуэм щитами иджыпстуи ар куэдым я щапхъэщ, унагъуэ быди иIэщ. И къуэ Марат адэ цIэрыIуэм и лъэужь дахэм ирикIуащ. Ар гъуащхьауэу щыджэгуащ Налшык и «Спартак»-м и щIалэгъуалэ гупым, Раменскэм и «Сатурн»-м, Самарэ и «Крылья Советов»-м, уеблэмэ Урысей Федерацэм и ныбжьыщIэ командэ къыхэхам ираджэу щытащ. АрщхьэкIэ фэбжь зэмылIэужьыгъуэхэр зэкIэлъхьэужьу игъуэтри, футболым къыхэкIыжын хуей хъуащ.
Гъубж Вячеслав Къэбэрдей-Балъкъэрыр зэрыгушхуэхэм ящыщ зыщ. ДжэгупIэ губгъуэм къызэримыхьэжрэ илъэс тIощIым щIигъуами, абы и цIэр ди къэралым и щIыпIэ куэдым нобэми щащIэж, ирогушхуэ. Ахуэдэхэращ щIалэгъуалэр спортым дезыгъэхьэхыр, футболымрэ гъащIэмрэ лъэужь дахэ хезыгъэшыр. АдэкIи Тхьэм къыхузэпищэ!
