Автомашинэхэм ахэр
зезыгъакIуэхэр имысу
ЦIыхухэр зыпэрыт IэнатIэхэм щылэжьэф, абыхэм я къалэнхэр нэсу зыгъэзэщIэф IэрыщI Iэмэпсымэхэр - робот жыхуэтIэхэр - ди гъащIэм къызэрыхьэрэ куэд щIащ икIи кIуэтэхукIэ апхуэдэхэм я бжыгъэр нэхъыбэ мэхъу.
Лэжьыгъэ хьэлъэхэр «гъущIым къыхэщIыкIахэм» зэфIагъэкIыф зэрыхъуам дыщыгуфIыкI щхьэкIэ, щIэныгъэлIхэм къызэралъытэмкIэ, апхуэдэ щIыкIэкIэ лъэныкъуэ зэрырагъэзыр цIыхум зэран хуэмыхъуу пхужыIэнукъым. ЦIыхум зимыгъэхъеймэ, и Iэпкълъэпкъыр нэхъ зэрыщIэлIэм, ар нэхъ IэмыкIуэлъэмыкIуэ зэрыхъум щыхьэт техъуэ къэхутэныгъэ куэд ирагъэкIуэкIащ абыхэм. Псори автоматикэм хуэкIуэу, и Iэпкълъэпкъыр нэсу имыгъэлэжьэж щыхъуа иджы нэхърэ и къарур зрихьэлIэ лэжьыгъэхэр нэхъ къыщытегуплIэу щыта зэманым цIыхур нэхъ узыншэу зэрыщытари къыхагъэщ IэщIагъэлIхэм.
Автомобилыр зезыгъакIуэр имысу ари электроникэм и пщэ зэрыдалъхьэми цIыхум и узыншагъэм дежкIэ зэраныгъэ къимыхьыныр фIэщщIыгъуейщ. Абы и акъылыр нэхъ мащIэрэ лэжьэнущ, и гулъытэр зыми триухуэн хуэмейуэ гъуэгу тетынущ икIи и акъылри «щхьэхынэ» хъунущ. Дохутырхэр мыбдежми зэакъылэгъущ ари цIыхум и псантхуэмкIэ зэрымыфIымкIэ.
Шофёр зэрымыс автомобилхэм и гугъу зэращIрэ куэд щIащ, иджы ар нахуапIэ щыхъуащ ди къэралми. Илъэс кIуам и щэкIуэгъуэ мазэм и кIэухым УФ-м и Правительствэм и УнафэщI Медведев Дмитрий Iэ щIидзауэ щытащ шофёрым щымыгугъ автомашинэхэр Москварэ Тэтэрстанымрэ къыщагъэсэбэпу щIэдзэным теухуа унафэм. Абы ипкъ иткIэ ди къэралым и къалащхьэм и уэрамхэм нэхъ пасэу къыдагъэхьа автомашинэ 35-м иджыри тху къыхагъэхъуащ иджыблагъэ. Псори зэхэту ахэр щэм нагъэсыну я мурадщ.
АтIэ сыт хуэдэ ахэр - электроникэм зэригъакIуэ автомашинэхэр? Шофёр дэмысу автомобиль къыхуэжэу зылъагъур, дауи, абы игъэщтэнущ. Аращи, зэкIэ рулым дэсщ щытыкIэм кIэлъыплъ, а Iуэхум хурагъэджа цIыху. Гъуэгум узэрыщызекIуэну хабзэм и мызакъуэу, автоматикэми фIыуэ хищIыкIын хуейщ «беспилотник» жыхуаIэр зэрызекIуэр зи нэIэм щIэтым. Псори роботым зэфIегъэкI - гъуэгум щекIуэкI щытыкIэм кIэлъоплъ. Ауэ къызэрымыкIуэ щытыкIэ ихуэ хъумэ, абы къикIынымкIэ «цIыхур зэзыхъуэкIыну хэтым» доIэпыкъу шофёрыр.
Дэ десэжакIэщ лифтыр езы-езыру зэрызекIуэм, телефонкIэ нэгъуэщI къэралхэм дыпсэлъэн щхьэкIи абы дыпызыщIэнум зыхуэдмыгъазэу дызыхуейм езыр-езыру дызэрыдэуэршэрыфым. Ауэ гъуэгум автомобиль щызебгъэкIуэныр куэдкIэ нэхъ гугъущ, апхуэдиз цIыху щызэблэкI щIыпIэм шынагъуэу щыIэри икъукIэ нэхъыбэщ. Аращи, ди гъащIэм апхуэдэ автомашинэхэр куэд дыдэу къыхагъэхьэну зэкIэ тегушхуэфыну къыщIэкIынкъым къэрал унафэщIхэр. АтIэми, нэгъуэщI къэралхэм щекIуэкIа къэпщытэныгъэхэм кърикIуахэр ялъэгъуауэ - «шыгухуншэ» автомашинэхэм цIыху щраудаи, аварие шынагъуэхэм щыхэхуаи къэхъуащ.
Къалъхухэмрэ дунейм ехыжхэмрэ я бжыгъэр
зэрызэхущытыр
УФ-м цIыхуу къыщалъхум и бжыгъэм зэрыхэщIым ирогузавэ къэрал унафэщIхэр. Ар икIи гурыIуэгъуэщ - къэралым и къулеигъэ нэхъыщхьэр и цIыху бжыгъэрщ, абыкIэ нэгъуэщIхэм зэрефIэкIырщ.
Щхьэ бжыгъэм хэгъэхъуэным хуэгъэза къэрал программэ зэмылIэужьыгъуэ куэд щыIэми, абыхэм зэращыгугъым хуэдэу фIы куэд кърикIуэркъым. УФ-м и вице-премьер Голиковэ Татьянэ зэрыжиIамкIэ, къэралым и цIыху бжыгъэхэм нэхъ хэпщIыкIыу хэхъуэну щогугъ 2023 - 2024 гъэхэм. Абы щыгъуэщ 2000 гъэхэм я пэщIэдзэм дунейм къытехьахэр лъхуэн-пIэн ныбжьым щынэсынур. Ауэ апщIондэхуи къэралым зиужьын хуейкъэ?! Аращ а Iуэхур зи нэIэ щIэтхэр щытыкIэм набдзэгубдзаплъэу щIыкIэлъыплъыр.
Урысейм и щIыналъэ 85-м щыщу тIу къудейрщ 2019 гъэм и япэ илъэс ныкъуэм цIыхуу къыщалъхур нэхъыбэ щыхъуар. ЩIышылэ - мэкъуауэгъуэ мазэхэм Москва къалэм къыщалъхуар проценти 5,9-кIэ нэхъыбэ щыхъуащ. Ар къызыхэкIри гурыIуэгъуэщ - абы щIалэгъуалэ нэхъыбэ зэрыIэпхъуэрщ. ЕтIуанэр Къэрэшей-Шэрджэс Республикэрщ - абы цIыхуу къыхэхъуар проценти 4,7-кIэ нэхъыбэ щыхъуащ.
Къэралым и адрей щIыпIэ псоми цIыхуу къыщалъхум щыкIэрыхуащ. Зэрыкъэралу къапщтэмэ, цIыхуу дунейм къытехьэр проценти 8,1-кIэ ехащ - илъэс ныкъуэм къриубыдэу къалъхуар мин 720-м нэблагъэщ, нэгъабэ и апхуэдэ пIалъэм къэралым къыщалъхуат мин 783-рэ.
Зи цIыху бжыгъэр нэхъ мащIэ хъуахэм я деж бжьыпэр щиIыгъщ Москва областым - абы къыщалъхур процент 19,6-кIэ нэхъ мащIэ щыхъуащ, адэкIэ къокIуэ Чукотскэ АО-р, Калугэ, Курган областхэр, Удмуртиер.
ДызыщыгуфIыкIынщи, лIэхэм нэхърэ къалъхухэм я бжыгъэм щыхэхъуа щIыналъэхэри иIэщ къэралым. Абыхэм ящыщу къагъэлъэгъуащ Дагъыстэнымрэ Шэшэнымрэ - а республикэхэм къалъхухэр лIэхэм нэхърэ хуэдищкIэ щынэхъыбэщ.
Урысейм СтатистикэмкIэ и къэрал комитетым къэралым щыщ щIыналъэхэу цIыху нэхъыбэ дунейм щехыжахэри къигъэнэIуащ. Мы гъэм и щIышылэ - мэкъуауэгъуэ мазэхэм цIыху нэхъыбэ дунейм щехыжахэщ Севастополь (илъэс кIуам и апхуэдэ пIалъэм елъытауэ проценти 6,5-кIэ нэхъыбэ), Къэбэрдей-Балъкъэрым (проценти 4,9-кIэ), Краснодар крайм (проценти 3,7-кIэ), Хабаровскэ крайм (проценти 3,3-кIэ), Адыгэ Республикэм (проценти 2,9-кIэ). Нэхъыбэу абыхэм я цIыхухэр зэрылIыкIа узыфэхэри хэIущIыIу ящIащ - ахэр лъынтхуэ узыфэхэрщ (мин 441-рэ), лышх узыфэрщ (мини 149-рэ) илIыкIащ.
Нобэ
♦ГъэрхэмкIэ сату щIыным хэкIуэдахэм я фэеплъыр щагъэлъапIэ дунейпсо махуэщ
♦Урысейм и дзэ щIыхьым и махуэщ - 1943 гъэм СССР-м и Дзэ Плъыжьым Курск и деж нэмыцэ-фашистыдзэр щызэтрикъутащ.
♦Белоруссием щагъэлъапIэ Къэрал статистикэм и лэжьакIуэхэм я махуэр
♦Украинэм и Къэрал ныпым и махуэщ
♦1382 гъэм Урысейм артиллерие дзэхэр къыщызэрагъэпэщащ. Ахэр япэу къагъэсэбэпащ Тохъутэмыщ хъаныр Мэзкуу щытеуам щыгъуэ.
♦1924 гъэм Франджым къыщызэрагъэпэщащ «Монако» футбол клубыр.
♦1935 гъэм СССР-м и ЦIыхубэ комиссархэм я советымрэ Компартым и ЦК-мрэ унафэ къащтащ Кремлым и чэщанэхэм щхьитI зыфIэт бгъэхэр къытехауэ къуапитху зиIэ вагъуэхэр тегъэувэным теухуауэ. Абы пIалъэ пыухыкIаи хуагъэуват - Октябрь революцэ Иным и махуэр щагъэлъапIэ щэкIуэгъуэм и 7-м и пэ къихуэу а лэжьыгъэр зэфIэкIауэ щытын хуейт.
♦1939 гъэм Iэ традзащ Молотовымрэ Риббентропрэ я зэгурыIуэныгъэ цIэр иIэу тхыдэм хыхьа дэфтэрым. Абы къыщыгъэлъэгъуат Совет Союзымрэ Германиемрэ зыр адрейм темыуэным хуэунэтIауэ къалэн зыщащIыжхэр.
♦1942 гъэм нэмыцэ кхъухьлъатэхэм Сталинград «лагъым уэшх» щрагъэшхащ. Абдеж къыщежьащ къалэр бийм щыхъумэным хуэунэтIа зауэшхуэр.
♦1943 гъэм советыдзэхэм Харьков къалэр нэмыцэ-фашистыдзэхэм къыIэщIагъэкIыжащ.
♦1955 гъэм Череповец къалэм лажьэу щаутIыпщащ гъущI щагъавэ заводышхуэ.
♦1959 гъэм США-м и Правительствэм унафэ ищIащ я къэралым и курыт школ 400-м урысыбзэр щаджыным теухуауэ.
♦1975 гъэм Харьков къалэм метром лэжьэн щыщIидзащ.
♦1990 гъэм Армян ССР-м и Совет Нэхъыщхьэм унафэ къищтащ СССР-м къызэрыхэкIыжым, езыр къэралыгъуэ щхьэхуэу зэрыщытым теухуауэ.
♦1991 гъэм Ельцин Борис къыдигъэкIа унафэм ипкъ иткIэ КПСС-м и иригъэкIуэкI лэжьыгъэмрэ «Правда» газетыр къыдэгъэкIынымрэ къэралым къыщызэтрагъэувыIащ.
♦1992 гъэм ЩIэныгъэхэмкIэ Дунейпсо Адыгэ академиер къызэрагъэпэщащ.
♦1880 гъэм къалъхуащ рыс тхакIуэшхуэ Грин Александр (и цIэ-унэцIэ дыдэр Гриневский Александрщ).
♦1926 гъэм къалъхуащ КъБР-м щIыхь зиIэ и артисткэ Шортэн Даниткэ.
♦1934 гъэм къалъхуащ совет къэрал къулыкъущIэ, 1992 - 2001 гъэхэм «Газпром»-м и унафэщIу щыта Вяхирев Рем.
♦1951 гъэм къалъхуащ къэрал къулыкъущIэ, Шэшэн Республикэм и япэ президенту щыта Кадыров Ахъмэт.
♦1956 гъэм къалъхуащ пшынауэ, УФ-м щIыхь зиIэ и артист, КъБР-м гъуазджэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ ХьэпащIэ Заудин.
♦1960 гъэм къалъхуащ уэчыл цIэрыIуэ, юридическэ щIэныгъэхэм я доктор, профессор Кучеренэ Анатолий.
♦1964 гъэм къалъхуащ урысей уэрэджыIакIуэ, Урысейм щIыхь зиIэ и артисткэ Апинэ Алёнэ.
♦1965 гъэм къалъхуащ урысей актёр, режиссёр, теленэтынхэр езыгъэкIуэкI Николаев Валерий.
♦1974 гъэм къалъхуащ рысей, инджылыз физик, Нобель и саугъэтыр зыхуагъэфэща Новосёлов Константин.
♦1977 гъэм къалъхуащ урысей актёр, УФ-м и Къэрал саугъэтыр зрата Петренкэ Игорь.
Дунейм и щытыкIэнур
«pogoda.yandex.ru» сайтым зэритымкIэ, Налшык пшэр техьэ-текIыу щыщытынущ. Хуабэр махуэм градус 29 - 30, жэщым градус 20 - 22-рэ щыхъунущ.
Лъэпкъ Iущыгъэ:
МащIэм зытебгъэгусэмэ, ари къыплъысыжынкъым.
