Хъыбар цIыкIухэр
Езым къыфIэIуэху?
Ди къуажэ щыщу сиIэщ сэ цIыхугъэ гуэр. Жылэм сыдыхьэжыхукIэ, абы жиIэу зэхызох: «Хабзэ щыIэжкъым, нэмысращи - пихыжащ, ди щIэблэр кIуэдащ, нэхъыжьхэм, адэ-анэхэм пщIэ лъэпкъ димыIэжу дыкъызэханащ. ЩIалэгъуалэр кхъэм ихьэмэ, лIар къафIэмыIуэху хъыбар яIуатэри итщ…» Сыт пэздзыжын, «Пэжщ, пэжщ» жызоIэри сыблокI. Ауэ хабзэм апхуэдизу тепсэлъыхь лIым и адэ-анэм я кхъащхьэр зыхуэдэр плъагъумэ, абы и псалъэхэр фэрыщIу къыпщохъу. Сынхэр банэмрэ пабжьэмрэ щIагъэнэжащ. Ар зэ закъуэ нэхъ мыхъуми игъэкъэбзауэ си фIэщ хъуркъым.
Хьэлэл хуэхъуну пIэрэ?
Ельциным и зэманыгъуэу пенсиер, улахуэр мазэ бжыгъэкIэ щамыт лъэхъэнэрт. Ди къуажэм щыщ Хьэжмурид шкIэ, танэ цIыкIу хьэблэм, къуажэм къыщищэхурт, домбей хъухукIэ игъашхэрти, лъапIэу ищэжырт. Зы махуэ гуэрым абы и деж къыщIохьэ и гъунэгъур, и къуэм къишарэ ахъшэ къыздрихын имыщIэу гузавэу. «КхъыIэ, жи, ахъшэ щIыхуэ къызэт». АрщхьэкIэ дэнэт? - сиIэкъым жери модрейм зытригъэхьэркъым. «НтIэ, - жи, си танэр щэху».
Ар щызэхихым, Хьэжмурид и гур къогуфIыкI. Зыкъом щIауэ ар ехъуапсэрт и гъунэгъум и танэм. АрщхьэкIэ «къызэщэ» жриIатэкъым, «игъэлъапIэмэ» жери.
- ЛIо зэрызбгъэщIынур? - и гъунэгъум дежкIэ йоплъэкI Хьэжмурид. - Мобдей щIэтхэр схуэгъашхэркъым.
ЛъэIуакIуэ къэкIуам и щхьэр къыфIоху:
- Хъунщ-тIэ, - жи бысымым, - сыхуэмейми, уи Iуэху дэзгъэкIын щхьэкIэ къыпIысхынщ. ИкIи къызэрищэхуну уасэр зыхуэдизыр жреIэ.
- Iагъу! - къопсалъэ гъунэгъур. - А жыхуэпIэр уасэ ныкъуэщ. АпхуэдитI къуатынущ танэм.
- Къуатынумэ, си дей укъыщIэкIуар сыт? Щэ!
Гъунэгъур зыкъомрэ щысщ-щысри арэзы хъуащ уасэ ныкъуэмкIэ танэр итыну. Сыт ищIэнт, нэгъуэщI хэкIыпIэ иIэтэкъым.
Иужьым «Си гъунэгъум мыр есщIат», - жери и благъэхэм ар яхуиIуэтэжащ. Ауэ Хьэжмурид абы къыщIихар хьэлэл хуэхъуну пIэрэт?
Саут СулътIан.
Сабийхэм я бзэкIэ
ЦIыкIу ухъужмэ…
Динэ цIыкIу нэщхъей хъуауэ, и дзэ Iухуар адэшхуэм ирегъэлъагъу:
- Дадэ, си дзэр Iухуащ.
- Ар ягъэ кIынукъым, си хъыджэбз цIыкIу, дзэщIэ къэкIыжынущ, - жеIэ адэшхуэм.
- Уэри къыпIукIэжыну, дадэ?
- Хьэуэ, КIуцэ, сэ лIыжь сыхъуащ.
- КъыпIукIэжынущ, дадэ, уэри цIыкIу ухъужмэ.
Куэбжэмрэ уафэмрэ зэщхьщ
Динэ цIыкIу и адэшхуэм и гъусэу куэбжэпэм Iут тетIысхьэпIэм тест.
- Дадэ, дадэ, еплъыт! - и Iэпэр еший уафэмкIэ.
Дадэ дэплъеящ уафэм, арщхьэкIэ зыри къыхуэлъэгъуакъым.
- Сыт сызэплъынур, си хъыджэбз цIыкIу? Зыри слъагъуркъым.
- Унэфу ара, дадэ? Ди куэбжэмрэ уафэмрэ зэщхьу зэрылар щхьэ умылъагъурэ?.
Шыгъушэ Алий.
Тхьэмбылыр къыщыпIэрыхьа
махуэр зэхудипIалъэщ
Ауан
Къуажэ псом къацIыхуу ди хьэблэм лIыжьищ дэсащ: Хьэжсуф, Хьэжкъасым, Хьэждаут. Я дуней тетыкIэкIи я хьэл-щэнкIи псоми къахэщырт ахэр. ГушыIэ дахэ яхэлът, таурыхъ, псысэ, хъыбарыжь куэд ящIэрт. «Гуп зыгъэгупыр гуп и уасэщ» зыхужаIэм хуэдэт а щыр. Жьыми щIэми ядекIурти, ахэр зыхэмыт Iуэхур мыхъуауэ къалъытэрт.
Хабзэ яхуэхъуауэ, а зэныбжьэгъуищыр зэман-зэманкIэрэ Хьэжнэгъуей и шхапIэм щызэхуэсырти, угушыIэнумэ, къеблагъэ… Апхуэдэ зэхуэсхэр зыхилъхьэ щыIэтэкъым Хьэжнэгъуей, абыхэм къабгъэдэтIысхьэрти, «и тхьэкIумитIыр тегъэхуауэ» жаIэм едаIуэрт. Езы Хьэжнэгъуеи гушыIэн тIэкIури и жагъуэтэкъым, лIыжьхэми ар ящIэрти, тIэкIу нэжэгужэ зэрыгъэхъуа иужь: «ИIэт, Хьэжнэгъуей, чэзур ууейщ, зы хъыбарыжь дыкъегъэдаIуэт», - жаIэрт. Мыдрейр зыхуеиххэр аратэкъэ, хэгъэзыхьи и Iуэхум хэмылъу къыщIидзэрти, ирикъутэкIырт. И щхьэ щытхъужыныр хьэл мыгъуэу хэлът абы, имыцIыхурэ хузэфIэмыкIрэ щымыIэу жиIэрт. «Уи быныр еджапIэ нэхъыщхьэ щIэбгъэтIысхьэнумэ, IэнатIэ бгъэувынумэ, Хьэжнэгъуей зэхегъэх закъуэ - Iуэхур къохъулIауэ бжы», - жаIэрт ауану.
Арати, зыкъом дэкIауэ ди гушыIэрейхэм Хьэжнэгъуей хъыбар ирагъэщIащ ныщхьэбэ дынокIуэ жари. «Фи хъыбар зыкъом щIауэ зэхэсхакъым, сигу фыкъэкIат. Хъарзынэкъэ фыкъакIуэмэ! Дыхьэзырщ, ди гуапэщ, фыкъеблагъэ». Арати, лIыжьхэр зэрызэгурыIуам хуэдэу, пщыхьэщхьэхуегъэзэкIыу Хьэжнэгъуей и шхапIэм еблэгъащ. ПщIэ къахуищIуи ахэр иригъэблэгъащ Хьэжнэгъуей, Iэнэ екIури къахуигъэуври, гушыIэжхэу сыхьэт зыбжанэкIэ зэбгъэдэсащ.
- «Ебгъэлеймэ, къреху» жыхуаIэращ. Хъарзынэу дыщысащ, ефэнкIи-шхэнкIи тлъэкI къэдгъэнакъым, иджы дежьэжынщ. Упсэу, Хьэжнэгъуей, пщIэ къытхуэпщIащ, - жиIащ зэныбжьэгъухэм я нэхъыжь Хьэждаут.
- Тхьэр арэзы къыфхухъу! Сытым дежи фэркIэ си бжэр зэIухащ. Фызыхуей, фызыхуэныкъуэ щыIэмэ, къызжефIэ закъуэ - пIалъэ къыхэзгъэкIынкъым, - пидзыжащ Хьэжнэгъуей.
Абдежым Хьэжкъасым абы дэгушыIэну мурад ищIри, занщIэу Хьэждаут зыхуигъэзащ:
- Уа, уи щхьэгъусэ сымаджэр дауэ щыт? Сыт дохутырхэм жаIэр?
- Уэлэхьи, Iуэхур мыщIагъуэ, - пидзыжащ абы Хьэждаут, и ныбжьэгъум и мурадыр къыгурыIуэри. - Кенгурум и тхьэмбыл ишхамэ, хъужыну жаIэ дохутырхэм!
- Кенгурум и тхьэмбыл жыфIа? - зэпиудащ ахэр Хьэжнэгъуей. - Зэ фымыпIащIэт, модэ тхылъымпIэ напэм тезвгъатхэ ар. Уэлэхьи, пщэдей нэху сыкъызэрекIыу, абы фIэкIа Iуэху сымыщIэн. ЛыхэкIхэр щызэрахьэ IуэхущIапIэм и унафэщIым и деж сыкIуэнщи, ар абы яIэххэмэ къыпхуэзгъэсынщ. ЗыгуэркIэ щымыIэмэ, къашэну унафэ яхуэсщIынщ. Умыгузавэ, кенгурум и тхьэмбылыр фиIэу фыбж.
Арати, сэлам зэрахыжщ, «кенгурум и тхьэмбылыр къыщыпIэрыхьа махуэр зэхудипIалъэщ», - жаIэри зэбгрыкIыжащ.
Пщыбий СулътIан.
Дыкъэзыухъуреихь дунейр
СыткIэ сэбэп, сыткIэ зэран?
Бэдж ялъэгъуамэ е къатетIысхьамэ, цIыхухэм я нэхъыбэр мэшынэ, зызэхуашэ, нэхъ псынщIэу зэрызытрадзыжыным, зэрапIытIыным пылъхэщ. Ар щыуагъэщ. А хьэпщхупщыр цIыхухэм дежкIэ мыIуплъэгъуафIэу, гущыкIыгъуэу къытщыхъуныр къызыхэкIыр абы лъакъуий зэрыщIэтым и мызакъуэу, и щхьэ хуэхъурейр зэредмыгъэкIур, и Iэпкълъэпкъыр мыдахэу зэрыщытрагъэнщ. ИтIанэ, псори дызэрегупсысыр абы щхъухь зэрихьэ хуэдэущ, ущымэхъэшэн хуейуэщ. Ди щIыпIэм щыпсэу бэджхэм уащIыщыщтэн щыIэкъым, абыхэм ущIэшынэн ябгъэдэлъкъым.
Абыхэм я бэджыхъыр-щэ? Ари Iумпэм ящI, унэм апхуэдэ кIэрылъу ялъэгъуамэ, унэгуащэр IэфIейлъэфIейуэ, хуэмыхуу ябж. Бэджыхъыр бдзэжьеящэм и хъым хуэдэщ, бэджым и шхын къызэриубыд, зэрызекIуэ лъэмыжщ. Мэзым, пабжьэхэм, жыгхэм яфIэлъ бэджыхъхэм пщэдджыжь уэсэпсым деж уеплъыну дахащэщ. Абыхэм ещхь тхыпхъэщIыпхъэ телъыджэхэр зыщIыфын гъуэтыгъуейщ. ЩэкIыр нэхъ Iэзэ дыдэу хэзыдыкIхэм е сурэтыщIхэм апхуэдэ яхуэщIыну е яхуэтхыну фIэщщIыгъуейщ.
Къызыщывгъэхъут дыкъэзыухъуреихь дунейм бэджу хъуар текIуэдыкIыжауэ. Зэман кIэщIым и кIуэцIкIэ дэ бадзэм, аргъуейм, хъуным, гъудэм дызэщIащтэнти.
Бэджхэр зэмыфэгъу лъэпкъыгъуэу миным ноблагъэ. Абыхэм яхэтщ нэм къимыщтэ цIыкIунитIэхэри, дзыгъуэхэр, жумэрэнхэр къэзыубыдыфхэри, ахэр зи шхыныгъуэхэри. А хьэпщхупщхэр икъукIэ зэмыщхьу щытми, псори гъэщIэгъуэнщ икIи сэбэпщ.
Ди щIыпIэм щыIэ бэджхэр унэми, жыгми, къыфIэбгъэкIмэ, псыми щопсэу. Абыхэм уащIыщышынэн щыIэкъым. Бэджыхъхэр лъэныкъуитIкIэ зэпэщIэхауэ щаухуи къохъу. Ар къызыхэкIыр зым икIыу адрейм зэрылъэфырщ. А хьэпщхупщыр адрей гъудэбадзэ лъэпкъхэм ящыщу нэхъ жыжьэ дыдэ пкIэфхэм хабжэ.
Абы и Iэщэ нэхъыщхьэр и щхъухьырщ. Пэжщ, а щхъухьымкIэ зылъэIэсар иукIыркъым, атIэ и Iэпкълъэпкъыр къыдэмыбзэжу заулкIэ и пIэм ирегъэжыхь. ГъэщIэгъуэныракъэ, бэджым псэхэлIэ хъуа ишхыркъым, и щхъухьыр зыхиутIыпщхьа, ауэ зи псэр хэмыкIам илщ шхыныгъуэ ищIыр. Бэджхэр здэщымыIэр дунейр щыщIыIэ дыдэ уэсылъэхэрщ. Ди деж урысхэр «крестовик»-кIэ» зэджэм нэхъ ущрохьэлIэ, абы и щIыбым, пэж дыдэу, жор тедзауэ щытщ. ИкIи абы цIыхухэр щошынэ.
«Голомед»-кIэ» зэджэ бэдж цIыкIум ущрихьэлIэр псыпцIэхэрщ, гуэлхэрщ. Ар псым щIилъафэркъым икIи итхьэлэркъым, уеблэмэ псыфи хъуркъым.
«ИныжькIэ» зэджэ бэджыр псыми щIыми щопсэуф. Абы дэтхэнэ зы Iэуэлъауэри занщIэу зыхещIэ. Зэщэр гъунэгъу къыхуэхъуа нэужь, хуумыгъэфэщэну апхуэдизкIэ псынщIэу мапкIэри, зэщэкIуар зыIэрегъэхьэ. А бэдж лъэпкъым бий куэд иIэщ: хьэIуцыдзхэр, бажэхэр, уеблэмэ дыгъужьхэр хуэлъэщ. Ауэ бэдж иныжьыр а шынагъуэ псоми хуэхьэзырщ, абы и лъакъуэхэм тет цы цIыкIухэр щхъухькIэ гъэнщIащ. АбыхэмкIэ, ухуеймэ, шыи ириукIыфынущ. «Дыгъужь»-кIэ» зэджэ бэджым зэщакIуэр занщIэу къеубыд, и гъуэм ирелъафэри, бэджыхъхэмкIэ къегъэбыдэж. А хьэпщхупщ лъэпкъыгъуэр псынщIэу зэрогъэбагъуэ. Бэдж шырхэр нэм къимыщтэу цIыкIунитIэщ, гъэщIэгъуэну анэм и Iэпкълъэпкъым кIэропщIэ. А цIыкIухэр анэм зэригъашхэр и IупсымкIэщ. Ахэр псынщIэу хохъуэ, махуэ куэд дэмыкIыу я щхьэ Iуэху зэрахуэжыф мэхъу.
Австралием щыпсэу бэдж плъыжьыр адрейхэм къащхьэщокI бэдж анэм и джэдыкIэхэр бэдж адэм и щIыфэм щигъэтIылъу зэрыщIиуфэжымкIэ.
ЦIыхухэмкIэ нэхъ шынагъуэ дыдэу ябжхэм ящыщщ «тарантул»-кIэ, «фызабэ фIыцIэкIэ» зэджэхэр. Тарантулхэм нэхъыбэу ущрихьэлIэр Европэм и ипщэрабгъу лъэныкъуэхэращ. Ар зэдзэкъа цIыхур иукIынукъым, ауэ и лъакъуэхэр къыщIэмыувэжу (паралич жыхуиIэщ) ещI. А щхъухьым утекIуэн папщIэ, куэдрэ умыувыIэу укъэфэн хуейуэ испанхэм ябж - пщIэнтIэпсым и гъусэу, щхъухьыр къыпхэкIын папщIэ. Къафэ щыIэщ тарантелэкIэ еджэу, бэдж зэмыдзэкъахэри яфIэфIу кърифэу.
ЦIыхухэмкIэ нэхъ шынагъуэ дыдэу щыIэр «фызабэ фIыцIэ» жыхуаIэрщ. Абы и щхъухьыр блэм ейм нэхърэ хуэдэ пщыкIутхукIэ нэхъ гуащIэщ. Ар зэдзэкъам хуэш къыхохьэ, уеблэмэ трегъэлIыкI. Апхуэдэ бэдж зэдзэкъар щилIыкIи щыIэщ. Мыбы «фызабэ фIыцIэкIэ» щIеджэр, бэджыхъум нэхърэ хуэдэ тIощIкIэ нэхъ инщ, фIыцIабзэщи аращ. ЩIэжьей хъун къыкIэрыпщIа нэужь, и гъуса хъур ешхыж. Зэ къишыгъуэм мыбы дунейм къытреутIыпщхьэф щэм нэблагъэ.
Мыхэр щыпсэур дэ тпэжыжьэ дыгъапIэ, дунейр щынэхъ хуабэ щIыпIэхэрщ. Ахэр япэ зрагъэщу цIыхум къытеуэркъым. Апхуэдэ къыщыхъур бэджым шынагъэ къащыкIэщIэзэрыхьам е ягъэкIуэдыну яужь къыщихьахэм дежщ.
Дэ ди щIыналъэм щыIэ бэджхэр нэхъ щыбагъуэр бжьыхьэрщ. Бэдж шырхэм бжьыхьэ уэфIкIэ зэджэм и зэманым ирихьэлIэу заужь, балигъ гъащIэм зыхуагъэхьэзыру щIадзэ.
Коммодов Геннадий.
Гупсысэр - псалъэкIэ
Дакъикъитху
Дакъикъитху… Сыту мыхьэнэшхуэ яIэ а дакъикъитхум… Дакъикъитху узэрыслъэгъуам, сызэрынопсэлъам, сызэрыббгъэдэтам! Сыту сыпхуэзэшат…
Нобэ узблэкIащ, гу къыслъумытэу, сыныпхуеплъэкIыу, сыпщыгуфIыкIыу, си гур къигъыкIыу…
Сумылъэгъуарэ, сыкъэплъагъуну ухуэмеярэ? СщIэну сыхуейуэ пIэрэ сэ а упщIэхэм я жэуапхэр?
УкъеплъэкIатэмэ-щэ? Укъызбгъэдыхьатэмэ… Сытыт къызжепIэнур?
Адрей ди зэIущIэ кIэщIхэм хуэдэу укъысщIэупщIэнт, укъысхуэгуфIэнт, сэлам гуапэу къызэпхыжынти… сыпкIэлъыплъу сыкъэбгъанэу уежьэжынт…
ПхуэсщIауэ пIэрэ гухэлъ?
Хьэуэ, пасэщ! Ауэ си гум хуабагъэ къыщыуш къудейуэ аращ…
Сыту пIэрэ-тIэ а хуабагъэ къэушыну хуейр зыхуэпабгъэр, зыщыгугъыр?..
Ар щогугъ зыIущIа, зыпэплъа, зыхуэплъа цIыху куэдым уэ уемыщхьу укъыщIэкIыну… А хуэбагъэр мыухыжу щызыгъэтын гухэлъ хуэпщIыну…
Дакъикъитху… Сыту фIыуэ дызэблагъэкIат а дакъикъитхум. Аргуэру зы гугъэ нэпцI къызыхуагъэушыну псэр къезыгъэла дакъикъитху…
Сыту сахуэныкъуэ сэ а дакъикъитхум… Псэр хуабагъэкIэ зыгъэнщIыфынум… УкъызэрысщIэупщIэнум… УкъызэрысщыгуфIыкIыну … Сэлам къызэпхыжу аргуэру гъащIэр IэфIыпс къысщызыгъэхъу гугъэ нэпцIхэр къэзыгъэщIынум… Iэнкуну сыкъэбгъанэу узэрежьэжынум ихьыну дакъикъитхум…
Щоджэн Залинэ.
