ФокIадэм и 20-р Адыгэхэм (шэрджэсхэм) я дунейпсо махуэщ
Чэнджэщауэ Артур творческэ утыкум къыщацIыху усакIуэ цIэрыIуэщ, теленэтынхэр удихьэхыу езыгъэкIуэкIщ, цIыху щабэщ, гуапэщ.
Артур и псалъэхэр щIэлъу ятхащ ди гур зыхьэхуа уэрэди 100-м нэблагъэ. Ахэр ягъэзащIэ Кавказ Ищхъэрэ эстрадэм щыщ артист цIэрыIуэхэм. Апхуэдэхэщ Дзыбэ Мыхьэмэт, НэкIасэ Анжеликэ, Быщтэ Азэмэт, Тхьэгъэлэдж Мурат, Елдар Айдэмыр, Мыгу Айдэмыр, Iэгуей Руслан, Пхъэш Азэмэт сымэ, нэгъуэщIхэри.
УсакIуэ ныбжьыщIэм и япэ тхылъыр, «Шёпот предков» фIэщыгъэр иIэу 2010 гъэм дунейм къытехьауэ щытащ. Мы гъэми Чэнджэщауэм дигъэгуфIащ «Перо и кинжал» зыфIища и тхылъыщIэмкIэ.
Зэчий зыбгъэдэлъ ди лъэпкъэгъу щIалэр щеджащ Ставрополь къалэм дэт къэрал университетым. Финансист IэщIагъэм хуеджами, Артур зэрыцIыкIу лъандэрэ щIэхъуэпсырт кином, телевиденэм пыщIа хъуным. ИкIи и хъуэпсапIэм хуэзышэн лъагъуэ къигъуэтыфащ абы. Иджыпсту ар ди хэгъэгум щынэхъ лъэрыхь «Архъыз-24» телеканалым щолажьэ. Абы Iэзагъ хэлъу ирегъэкIуэкI «Шоу город», «Стих и я» нэтынхэр.
- Телевиденэм езым и дуней щхьэхуэ иIэжщ. Мис а дунейр си псэм и щытыкIэм пэгъунэгъущ. Си гупсысэр цIыхухэм я деж щынэсхьэсыфкIэ, си гур хохъуэ. Си лэжыгъэм апхуэдэ Iэмал къызет, - жеIэ Артур.
Чэнджэщауэр усыгъэм зэрыхуэкIуами хъыбар щхьэхуэ иIэжщ. Дэтхэнэ творческэ цIыхум хуэдэуи, зэрысабийрэ зы хьэл иIэт абы - псори гукIэ игъэвырт. Ар Iейми фIыми хэт ищIэн, ауэ и гъащIэм, и хъуреягъкIэ къэхъу Iуэхугъуэхэм и гум лъэужь куу къытрадзэрт. Псом хуэмыдэу псэкIэ зыхищIэрт адыгэ лъэпкъым и тхыдэм епха Iуэхугъуэхэр, яIуэтэжу зэхих хъыбархэр.
- Адыгэ хабзэм тет, абы пщIэ щыхуащI унагъуэ дыкъыщыхъуащ. Ди дадэм, адэ-анэм къысхалъхьа гъэсэныгъэм, гъащIэ бгъэдыхьэкIэм си гупсысэр япсыхьащ. Си гум щыхъэхэр илъэси 10-м ситу усэкIэ стхыуэ щIэздзащ. Си япэ усэм и цIэри сощIэж - «Кавказ» жиIэу фIэсщат абы, - и гукъэкIыжхэмкIэ къыддогуашэ Артур.
Дауи, зи лъэпкъым фIылъагъуныгъэ къабзэ хузиIэ щIалэм и творчествэр нэхъыбэу зытеухуар Кавказырщ, къыщыхъуа и хэкуращ. Артур адыгэм игъэва гуауэри, хуэфащэ щIыхьри и усэхэм къызэрыщигъэлъэгъуэным хущIокъу. КъищынэмыщIауэ, лъагъуныгъэми, зэныбжьэгъугъэми, цIыхухэр зыIууэ лъэпощхьэпохэми, къэралым къыщекIуэкIхэми теухуащ Артур и усэхэр. НыбжькIэ щIалэми, Артур куууэ гъащIэм пхоплъыф. Ар щынэрылъагъущ и къалэмыпэм къыщIэкIахэм.
- УсакIуэм пэжыр и Iэпэгъуу щытын хуейщ. Ди жагъуэ зэрыхъущи, мызэ-мытIэу срихьэлIащ зи усыгъэмрэ зи Iуэху зехьэкIэмрэ зыкIи зэмыкIуалIэ усакIуэхэм - жаIэр зыуэ, ящIэр нэгъуэщIу. Дауи, усакIуэр цIыху къызэрыкIуэщ, ари щыуэнкIи мэхъу. Ауэ усэр и гъащIэм щыщ щыхъуакIэ, абы и щыуагъэхэм гу лъитэжу щытыпхъэщ, икIи лъэпкъым и пащхьэ щихьэкIэ зыкIэлъыплъыжыпхъэщ. УсакIуэм къалэнышхуэ и пщэ къыщыдохуэ жылагъуэм деж - и псалъэр зыхуэгъэзахэм зыхащIэнур куэдкIэ елъытащ езым и дуней тетыкIэм, - жеIэ усакIуэ ныбжьыщIэм.
Артур киноми пыщIащ. И ныбжьэгъу, режиссёр Хьэсанэ Артур и гъусэу ар куэд щIауэ йолэжь «Герои Черкесии» художественнэ фильмым.
КъищынэмыщIауэ, ди лъэпкъэгъу щIалэ зэчиифIэм и мурадщ «История Черкесии в стихах» фIэщыгъэр иIэу къыдигъэкIауэ щыта документальнэ фильмым щIэрыщIэу елэжьыжу, иджырей зэманым езэгъыу, екIуу дунейм къытригъэхьэну. Мурад дахэщи, Тхьэм къыдигъэхъу!
ГЪУКIЭКЪУЛ Иринэ. Черкесск къалэ.
«Си усакIуэ Iэпщэр си адэм иIыгъщ…»
Къащохъу абы, ди лъэпкъыр псынэ закъуэу
Мы гъащIэм и пшахъуэщIым хэгъуэжыну,(…)
Абы яцIыхукъым гуауэр зэрыуэсыр,
Ди лIахэр жылэ нэхуу зэрыхэтсэр,
Зэгуэрым ди Хэкужь къыщыкIыжыну.
Мы сатырхэр зи IэдакъэщIэкI усакIуэ Бемырзэ Зураб и дэтхэнэ усэри къызыхэкIа лъэпкъым хуэгъэзащ жыпIэми, ущыуэну къыщIэкIынкъым. ЕгъэджакIуэу лэжьэн щIэзыдза Зураб иужьым еджапIэ унафэщIым и къуэдзэуи, еджапIэм и унафэщIуи щытащ. И лэжьыгъэм егугъуу зэрыбгъэдэтым и щыхьэту, ар хагъэхьащ еджапIэхэм зэрыщрагъаджэ анэдэлъхубзэ тхылъхэр, методическэ чэнджэщхэр зэхэзылъхьэхэм.
Журналисту лэжьэн щIидза нэужьи абыи ехъулIэныгъэхэр щызыIэригъэхьащ, Къэрэшей-Шэрджэс хэгъэгум щIыхь зиIэ и журналист цIэр къыхуагъэфэщащ, Урысейпсо цIыхубэ фронтым (ОНФ) Москва деж щригъэкIуэкI журналист зэпеуэм щытекIуащ. А зэхьэзэхуэр езыгъэкIуэкIа жылагъуэ зэхыхьэм гу къылъатэри ирагъэблэгъауэ, ОНФ-м и хэгъэгу къудамэм и пресс-IэнатIэм и унафэщIу мэлажьэ.
А псом ищIыIужкIэ, Зураб драматург лэжьыгъэми зрипщытащ. Абы и балигъ, сабий пьесэхэм гъуэгу щагъуэтащ ди хэгъэгум и мызакъуэу, гъунэгъу республикэхэми. Урысейм ЩэнхабзэмкIэ и министерствэм Москва щригъэкIуэкI зэхьэзэхуэ зыбжанэм абы и IэдакъэщIэкIхэр щытекIуащ. Шэч хэмылъу, лъэпкъ драматургиер фIыкIэ зыщыгугъ хъунухэм ящыщщ Бемырзэр.
А псом ефIэкIыж зэфIэкI Зураб къыщегъэлъагъуэ усыгъэм. И адэ Бемырзэ Мухьэдин иришэжьауэ щыта лъэпкъ гупсысэм, усыгъэ макъамэ лъэщым пызыщэжа усакIуэщ Зураб. Журналист нэхъыжьыфI, КъШР-м и адыгэ телевиденэ къудамэм и унафэщI ЩакIуэ Мусэлы абы теухуауэ триха нэтыным щыжиIауэ щытащ Зураб «АдэфI къуэфI хуэщкъым» ижьрей адыгэ псалъэжьыр и усыгъэмкIэ, и лъэпкъ гупсысэмкIэ, и дуней тетыкIэмкIэ зэримыгъэпэжар, атIэ и адэм хуэфэщэн къупщхьэу дунейм зэрытетыр.
Кавказ Ищхъэрэм и мызакъуэу, Зураб и усыгъэм и макъамэ гъэщIэгъуэныр къыщацIыхуащ Урысей утыкуми. И усэхэм, прозэм гу къылъатэри, и IэдакъэщIэкIхэр хагъэхьащ Москва щызэхагъэува «Новые писатели России» тхылъым и къыдэкIыгъуэ зыбжанэм - 2013, 2014, 2015, 2016 гъэхэм дунейм къытехьа тхылъхэм. Апхуэдэуи абы и къалэмыпэм къыщIэкIахэр ихуащ «Поэтическая строка» урысейпсо тхылъ зэхуэхьэсам, «Iуащхьэмахуэ», «Дарьял», «Вайнах», «Новая литература», «Журнальный мир», «Подъем» литературэ журналхэм, нэгъуэщIхэми. Езыми 2015 гъэм къыдигъэкIащ «Зы щIымахуэм и плъыфитI» зыфIища, прозэрэ усэрэ щызэхуэхьэса тхылъыр.
А псом ящхьэжщ къэралым пщIэрэ щIыхьрэ щызиIэ литераторхэм я тхыгъэхэр щызэхуэхьэсауэ, илъэс 30-м къриубыдэу зэ къыдагъэкI Урысейпсо антологиехэм Зураб и IэдакъэщIэкIхэр зэрыхагъэхьар: «Современная литература народов России» (Москва, 2015), «Современная поэзия народов России» (Москва, 2016), «Современная детская литература народов России» (Москва, 2017) къыдэкIыгъуэхэм.
Бемырзэм и усэхэр зэрадзэкIащ лъэпкъыбзи 10-кIэ - Кавказ Ищхъэрэм щыпсэухэм я бзэхэмкIэ нэмыщI, тыркубзэкIэ, абхъазыбзэкIэ, удмуртыбзэкIэ, эрзяныбзэкIэ. Урысейм и литературэдж цIэрыIуэ, литературэ обозреватель Александров Николай «Эхо Москвы» радиостанцым щекIуэкIа нэтыным Зураб и усэхэм къыщеджэу жиIауэ щытащ: «Мы сатырхэр лъэпкъ усыгъэхэм я бжэр къытхузэIузыхщ».
Апхуэдиз зыхузэфIэкIа щIалэм усакIуэ, тхакIуэ нэсу зыкъилъытэжыркъым, утыкум бгъэрыкIуэу иткъым. Зи тхыгъэхэр Урысейм и мызакъуэу, адыгэхэр щыпсэу къэрал псоми фIыкIэ къыщацIыхуа, зи усыгъэр лъэпкъым махуэу Iурылъ Бемырзэ Зураб езым нобэ жиIэр зыщ: «Сыт щыгъуи жызоIэ ар - сэ усэ стхыми, сыусакIуэкъым. УсакIуэр - си адэрат. Си бзэр, си Iэр усэным хуэушэу аркъудейщ. Къамэ Iэпщэр зыубыда Iэм уэкIэм теухуа чэнджэщ иратыжыркъым. Апхуэдэщ сэри си Iуэхур - си усакIуэ Iэпщэр си адэм иIыгъщ…»
