Урысейм и композиторхэм я зэхуэсым. Молэ Владимиррэ ХьэхъупащIэ Хьэжбэчыррэ Армением и лIыкIуэхэм яхэту.
1970 гъэ.
УФ-ми КъБР-ми гъуазджэхэмкIэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэ, композитор, Къэбэрдей-Балъкъэрым и Къэрал саугъэтыр зыхуагъэфэща, Джэрмэншык къуажэм 1940 гъэм къыщалъхуа Молэ Владимир Лил и къуэм Саратов дэт къэрал консерваторэм щеджэу итхауэ щытащ Акъсырэ Залымхъан и пьесэр зи лъабжьэ «Дахэнагъуэ» оперэр. Абы и япэ актыр еджапIэр къыщиух илъэсым (1965 гъэм) ягъэлъэгъуат. ЩоджэнцIыкIу Алий и поэмэр и лъабжьэу Шортэн Аскэрбий итха «Къамботрэ Лацэрэ» пьесэм къытращIыкIа оперэр зейри Молэращ. Абыхэм къакIэлъыкIуащ «Бгыхэм я хъыбар» балетыр (либреттэр Шортэн Аскэрбий ейщ), Антокольский Александр и пьесэмкIэ итха «Люсэ цIыкIу - аслъэным ипхъу» сабий оперэр, Шортэн Аскэрбий и пьесэр зи лъабжьэ «Лъыхъу къагъэпцIахэр» опереттэр, симфоние поэмэ инхэр, уэрэд куэд. Апхуэдэуи Молэм уэрэдхэр зэрыт тхылъу плIы къыдигъэкIащ, музыкэ пьесэ куэд итхащ. Абы макъамэ ящIилъхьащ КIыщокъуэ Алим, Гъубжокъуэ Лиуан, Къагъырмэс Борис сымэ, нэгъуэщI лъэпкъ тхакIуэ куэдми я усэхэм.
Молэ Владимир Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал филармонием и унафэщIу щытащ, илъэс 18-кIэ КъБР-м щэнхабзэмкIэ и министрым и къуэдзэ къулыкъур ирихьэкIащ, Къэбэрдей-Балъкъэрым щэнхабзэмрэ гъуазджэхэмкIэ училищэм и тхьэмадэу лэжьащ. Дызэрыт мазэм композитор цIэрыIуэм и ныбжьыр илъэс 75-рэ ирикъуащ.
Хэбгъэзыхьмэ, сеньор министр Бергилис Клаудио нэхърэ сынэхъ къулейщ
ЦIыхур зыхущIэкъур къехъулIэ хабзэщ, ерыщу, гугъу зыдригъэхьу, къару ирихьэлIэу абы еувалIэмэ. Молэ Владимир цIыху насыпыфIэщ хужыпIэну къезэгъ къыщIэкIынщ, адэ-анэм я лъагъуныгъэр, унагъуэм и IэфIагъыр, ныбжьэгъухэмрэ лэжьэгъухэмрэ я пэжагъыр нэсу зыхищIащи. Апхуэдэу зелъытэж абы.
… Молэр нэфIэгуфIэу къыспежьащ. НэгъуэщIуи си нэгу къыщIэзгъэхьэртэкъым. ТелефонкIэ къызжиIауэ щытми, иджыри зэ къытригъэзэжмэ зэрыфIэфIыр слъагъуу, Тэрч щIыналъэм щыщхэм ар къызэрымыкIуэу зэрахуэгуапэр къыхигъэщурэ унэм сыщIишащ. Пианинэ е нэгъуэщI макъамэ Iэмэпсымэ зэуэ сыIуплъэн хуейуэ къыщIысщыхъуар сщIэртэкъым, арщхьэкIэ слъэгъуар нэгъуэщIщ: «Мыхэр, къытхуэбгъэгъунщ, ауэ ди пхъурылъхум мыпхуэдэурэ и унафэм дыщIэтщ», - жиIэри Владимир и Iэр хуишиящ щыгъэ зэфIэблахэм ебгъэщхьыну мыIэрысэ гъэгъуахэм. Ахэри Владимир и гъуазджэм щыщт.
Композиторым и пэшым кIыхьу ущIытепсэлъыхьын щыIэу къыщIэкIынкъым, сыту жыпIэмэ, армырами гурыIуэгъуэщ - ар нотэхэрщ, тхылъхэрщ (езым къыдигъэкIахэри яхэту), зыIущIа цIыхушхуэхэм, унагъуэм я гъусэу зытригъэха сурэтхэрщ зэрыгъэнщIар, макъамэ къыщемыуэми, абы къыщIэIукI хуэдэщ музыкэ лъагэр. АбыкIэ езгъэлеями сщIэркъым, ауэ апхуэдэу къысщыхъуащ Молэм сызэрыбгъэдэса сыхьэт бжыгъэм…
ЦIыху къэс гъащIэ зырыз яIэщи, ар зэрекIуэкIыр, хуей-хуэмейми, абы и гум иреубыдэ. Зыкъом дэкIа нэужьщ абы къикIуа гъуэгуанэм и мыхьэнэуэ щытар щызэригъэзэхуэжыр, щызригъэпщэжыр, къыщыгурыIуэжыр. Шэч хэлъкъым Молэ Владимир хиша лъагъуэр зэрыбгъуфIэм, зэрыкупщIафIэм. А псом ар нобэ, и ныбжьыр илъэс 75-рэ щыхъуам, хуоплъэкIыж икIи и нэгу щIэкIар пычыгъуэ-пычыгъуэурэ, Iыхьэ-Iыхьэурэ и гум къредзэж:
- Сэ усэ, рассказ стхын щIэздзат 3 - 4-нэ классхэм сыщIэсу. Нэхъыщхьэу абы хэлърати, усэм макъамэ щIэслъхьэжырт. Абы и фIыгъэкIэ сэ къэсцIыхуат ди щэнхабзэр а зэманым зыужьыныгъэм и гъуэгум тезыша цIыхуфIхэр: КIуащ БетIал, Шортэн Аскэрбий, ЩоджэнцIыкIу Iэдэм сымэ. Япэ гъуэгуанэмкIэ сэбэп къысхуэхъуар Къашыргъэ ХьэпащIэт. Абы школым адыгэбзэмкIэ дыщригъаджэрти, дзыхь хуэсщIри, си тхыгъэхэм къезгъэджат. ХьэпащIэ къызжиIащ КIуащ БетIал зыхуэзгъазэрэ си IэдакъэщIэкIхэм хэзгъаплъэмэ нэхъ зэрыфIэкъабылыр. Арати, ди адэм (ар Япэ дунейпсо зауэм хэтат, генерал Корниловым и унафэм щIэт шуудзэми щыщащ, зэкъуэшищрэ зэшыпхъуиплIрэ дапIырти, дэтхэнэми и нэIэ къыттетащ, адыгэм жиIэну тIэкIу емыкIуми, фIы дыдэу абы сыкъилъагъурт, цIыху щэджащэт) выгукIэ сешэ КIуащым и деж. «Мы щIалэр е усакIуэ, е тхакIуэ хъуну къыдоныкъуэкъури, зыгуэр къыжефIамэ арат», - дыкъызытекIухьар БетIал хуиIуэтащ. «Сыт а жыпIэр? Абы нэхъыфI пщIэнкъым, сыту фIыт къызэрыпшар», - жиIэри си тхыгъэхэр зэрыстха тетрадь цIыкIуитIыр зэпиплъыхьащ. Еджэн иуха нэужь, КIуащыр къэтэджри, си дамэм къытеуIуэурэ: «НтIэ, Молэ и къуэ, Чеховым нэхърэ унэхъ Iэзэщ уэ», - жиIащ. Сэ абы и псалъэхэр гушыIэм зэрыхуэсхьар къыщилъагъум, абы дыщIигъужащ: «Пэжщ сэ жысIэр. Рассказ нэхъ кIэщI дыдэхэр зытхыфу щытар Чеховырщ. Уэ абы нэхърэ нэхъ кIэщIыжу уотхэ. Ауэ ар иджыри къупщхьэщ, лы телъхьэжын хуейщ».
БетIал и псалъэхэм куууэ сагъэгупсысами, ар иджыри си гъащIэ гъуэгуанэ зэхэгъэкIыпIэтэкъым. Сэ шыпхъуиплI сиIащ. ЗэрыжаIэу, сызыпIари ахэрщ. Ди жагъуэ зэрыхъущи, си шыпхъухэм ящыщу зы закъуэщ иджыпсту дунейм тетыжыр. Зэшыпхъухэм я етIуанэм жьы къыпиубыдырт. Ар щIэхъуэпсырт медицинэ щIэныгъэ зэзгъэгъуэту згъэхъужыну. Абы и жыIэр си дежкIэ унафэти, медучилищэм сыщIэтIысхьэну сыкIуат а махуэм. Си къуэш нэхъыжь Щыхьэрбий «Кутузов» кхъухьым къулыкъу щищIэрти, матросхэм ящыгъ плIэм хуэдэ къысхуихьауэ сиIэт, ар сщыгът, мандолинэ къызитари си пщэм фIэдзауэ, зэрыжаIэу, «щIалэ зыкъизыхт». Е сэ апхуэдэу къысщыхъужрэт?! Япэ экзаменыр ттауэ ХьэтIохъущокъуэм и жыг хадэм зыщыдгъэпсэхурт. Иджы хуэдэтэкъым ар. Абы цIыхур куэду итт, уеблэмэ нэху къыщекIи къэхъуу. АтIэ, ШащIэхэ ящыщу къысфIощIыж, зы хъыджэбз ди гъусэти, «Володя, уэ музыкэм удехьэх, мыр уфIэгъэщIэгъуэнкъэ?» - жиIэри хъыбарегъащIэ тхылъымпIэр сигъэлъэгъуащ. Абы итт Налшык Музыкэ училищэ къызэрыщызэIуахыр, щIалэгъуалэр абы зэрырагъэблагъэр. ГупсысапIи зэзмытыжу зисчащ, еджапIэ жыхуаIэм и Iуэхур зытетыр зэзгъэщIэну. ИкIэм-икIэжым, IуэрыIуатэдж, композитор, пианист цIэрыIуэ Шейблер Трувор, Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал филармонием и унафэщIу щыта, тхакIуэ цIэрыIуэ ХьэхъупащIэ Хьэжбэчыр, композитор Къардэн Хьэсэн сымэ я пащхьэм сыкъихутащ. «Сыт хуэдэ унэтIыныгъэм ухуеджэну ухуей? Сыт пхуэщIэрэ?» - къызэупщIащ ахэр псом япэу. Сэри зызмыIэжьэу: «Мес мо пшынэ фIыцIэшхуэм сеуэфу зезгъэсэну сыхуейщ», - жысIэри, си Iэпэр хуэсшиящ гъунэгъуу щыт фортепианэм. Нэхъ ипэкIэ зэи апхуэдэ дыдэу гъунэгъуу слъэгъуатэкъым фортепианэр, сымыщIэххэр абы зэреджэрт. КъэпщытакIуэхэр пыгуфIыкIащ си жэуапыр зэрызэхахыу. АрщхьэкIэ сэ ар къызыфIэзмыгъэIуэхуу си мандолинэм сеуэурэ уэрэд жысIэн щIэздзащ, абы щыгъуэми къэфэкIэ гуэрхэри згъэлъагъуэу. Къысщыхъурт сэр фIэкIа нэгъуэщIым апхуэдэу хуэмыщIэу. ХьэхъупащIэ Хьэжбэчыр укIытэри сыкъигъэувыIэжащ: «Умуслъымэнмэ, Молэ, зэ къызэтеувыIэж, хъунщ ар, укъыдощтэ, укъыдощтэ», - жиIэри. Шейблер абы щыгъуэм къыпищащ: «Флъагъуркъэ, щыIэщ зэфIэкI зиIэ ныбжьыщIэхэр. Дэ къуажэхэм дыщолъыхъуэ, абы щыгъуэм мыбы хуэдэ цIыкIухэм уэрамым къыщакIухь».
- Абы щыгъуэ щыIа щэнхабзэр инт…
- ЗэрыжысIауэ, школым иджыри сыщIэсу щэнхабзэмрэ гъуазджэмрэ сыдахьэхат. ФIыуэ слъагъурт ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ ди Къэбэрдей къэрал драмэ театрым игъэлъагъуэхэр: «Дахэнагъуэ», «Къамботрэ Лацэрэ», «Къанщобийрэ Гуащэгъагърэ» жыпIэми, адрейхэрами. Щэнхабзэ и лъэныкъуэкIэ абдежщ псоми къыщыщIидзэр. Училищэм сыщIэсу япэ дыдэу стхар «Налшык папщIэ» (псалъэхэр Щоджэн Хьэбас ейщ), «СыпхуэзэхукIэ щэхуу укъызоплъ» (Балъкъэр Фоусэт), итIанэ «Лэскэн хъыджэбз» уэрэдхэрщ. «Налшык папщIэ» уэрэдыр сIыгъыу (1957 гъэм) Къэбэрдей-Балъкъэрым Уэрэдымрэ къафэмкIэ и ансамблым сыкIуат. Абы щыгъуэм гупым я пшынауэ Iэзэхэр Къашыргъэ КIурацэрэ ТIэш ЛакIушкэрэт. КIурацэ, нобэ хуэдэу сощIэж, занщIэу къысщыгуфIыкIат: «НэгъуэщI мыхъуми, адыгэ щIалэ цIыкIум итхауэ макъамэ деуэнщ», - жиIэри. Абыи щхьэусыгъуэ иIэт, дауи. Урыс, журт лъэпкъхэм щыщхэм ятхахэм ахэр еуэн хуей хъурти арат.
Егъэлеяуэ щэнхабзэ къулей зыхэлъыр ди адыгэ уэрэдыжьхэрат. Псалъэм папщIэ, Ало ЛутIэ и «Купсэ» уэрэдыр сыт и уасэт?! Ахэр гукIэ тщIэрт. Щэнхабзэм и IуэхукIэ абы щыгъуэм Шейблер Трувор, Къардэн Хьэсэн, Балэ Мухьэдин, Блэнауэ Быцэ, Шэрий Иринэ, Къуэдзокъуэ Владимир, нэгъуэщIхэми ящIам уасэ иIэтэкъым.
… 1982 гъэм Бразилием и Сальвадор къалэм «Кабардинка»-м концертищ щитауэ (сэри сащIыгъут) пресс-конференц ирагъэкIуэкIырт. Къэрал 15-м къикIа лIыкIуэхэм сыт хуэдэ упщIи къуатыфынут. Хэти фIэхьэлэмэтт адыгэхэм ди щыIэкIэ-псэукIэр, нэгъуэщIхэр щIэупщIэрт адыгэ защIэ фIэкIа зыхэмыт ансамблыр абы нэс дауэ ягъэкIуами. «Трибуна да Байя» газетым и зы корреспондент къызэупщIащ: «Сеньор министр, сыт хуэдэ къулеягъ ущиIэ уи лъахэм? Уэ икIи укомпозитор цIэрыIуэщ», - жиIэри. Сэ занщIэу жысIащ ди республикэм щэнхабзэмкIэ и министрым и къуэдзэ нэхъ къулей дыдэу сызэрыщытыр. «Хэбгъэзыхьмэ, щэнхабзэмкIэ фи министр Бергилис Клаудио нэхърэ сынэхъ къулейщ, хъыджэбзиплI сиIэщи. НэхъыщIэ дыдэ Линэ цIыкIу дыкъежьэн ипэ къытхэхъуа къудейщ», - жысIат. Бергилис пыгуфIыкIри жэуап къызитыжат: «Пэжу, унэхъ къулейщ, сэ пхъуищ сиIэу аращ икIи абыхэм иджыпсту саугъэт къуатынущ», - жиIэри, фэеплъ тыгъэхэр къысхуащIат. Ар сэ гуапэ сщыхъуат.
Си гукъэкIыжхэм напэкIуэцIыфIу хэтщ «Кабардинка» ансамблым и гъусэу сыздэщыIа щIыпIэхэр. Псом хуэмыдэу Бахрэ Бетховенрэ я лъахэр зэрыслъэгъуар, Лейпциг деж щIалэ цIыкIухэм я хор цIэрыIуэм Бах и лэжьыгъэ нэхъ инхэр игъэзащIэу зэрызэхэсхар си композитор лэжьыгъэм сэбэп хуэхъуащ. «Кабардинка» къэфакIуэ гуп цIэрыIуэм лъэкIар Iуэхугъуэ щхьэхуэщ. «Нэмрэ тхьэкIумэмрэ псэм и гъуджэщ», - жаIащ зэгуэрым. Си дэтхэнэ гъуэгуанэми сэ зыщысIэтащ, зыщызужьащ.
- Ефэнды Джылахъстэнрэ уэрэ куэдрэ фызэдэлэжьащ. А зэманхэр сыт хуэдэт?
- Къэбэрдей-Балъкъэрым щэнхабзэмкIэ и министру илъэс куэдкIэ щыта Ефэнды Джылахъстэн дэ сыт щыгъуи ди щIэгъэкъуэну, уеблэмэ ди ущиякIуэу къекIуэкIащ. Ди Iуэху зэхуэхъуми-зэхуэмыхъуми хэплъэну абы зэман къыхуигъуэтырт, емызэшыжу ди дерсхэм, концертхэм, спектаклхэм, нэгъуэщI щэнхабзэ Iуэхугъуэхэм къакIуэрт, къыдэплъырт, ди лэжьыгъэр къыддиIыгъырт. Чайковский Пётр жиIащ: «Музыкэр къызэрыбгъэщIын хуейр ипэкIэ уплъауэщ, нэгъуэщIу жыпIэмэ, цIыхубэм ар илъэс куэдкIэ ягу къинэжын хуэдэущ». Абы ещхьу дигъэлажьэрт Ефэнды Джылахъстэни. Абы дзыхь къысхуищIурэ махуэшхуэхэр, зэIущIэхэр зэрекIуэкIынур сигъэгъэхьэзырырт, ди литературэмрэ щэнхабзэмрэ я лэжьакIуэхэм я зэфIэкIыр гъунэгъу щIыналъэхэм щыщагъэлъэгъуэну зэхуэсхэм сигъакIуэрт. ЦIыху цIэрыIуэхэм, щэнхабзэм и лэжьакIуэхэм, композиторхэм зэпымыууэ уащыхэткIэ, сэри си лэжьыгъэ ехьэлIауэ нэхъыбэжым зеспщытыфырт. Апхуэдэурэ 1966 гъэм СССР-м и Композиторхэм я зэгухьэныгъэм сыхагъэхьат. Абы щыгъуэм РСФСР-м и Композиторхэм я союзым и секретариа-тым и зэIущIэм Кавказ Ищхъэрэм и композиторхэм я лэжьыгъэхэр хагъэхьат. Программэм хэтт си «Дахэнагъуэ» оперэри. Абы гулъытэ хъарзынэ къыхуащIат Урысейми Кавказ Ищхъэрэми щыщ композитор цIэрыIуэхэм.
1967 гъэм си жылагъуэ гъащIэм зэхъуэкIыныгъэхэр къыщыхъуащ, Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал филармонием и художественнэ унафэщI сащIри. Гъуазджэм къыщысхуащIа дзыхьыр си дежкIэ нобэми лъапIэщ, гуапэу сигу къызогъэкIыж. «Володя, - зыкъысхуигъэзащ абы щыгъуэм Джылахъстэн. - Уэ щIэныгъэфI уиIэщ, икIэм-икIэжым, укомпозиторщ. Уи зэфIэкIыу хъуар иджы епхьэлIэн хуейщ оркестрым и программэщIэми филармонием нэгъуэщI и гупхэм я лэжьыгъэми. КуэдкIэ дыпщогугъ. Псом хуэмыдэу сыхуейт симфоние оркестрым хэтхэм я бжыгъэр блыщIым нэблагъэ тщIыну. Ар, сощIэ, къалэн тыншкъым. Ауэ ди оркестрыр Iэмал имыIэу Кавказ Ищхъэрэм, уеблэмэ Урысей Ипщэ псом щынэхъыфI дыдэ хъун хуейщ. Егупсыс. ДыбдэIэпыкъунщ». Ефэндым уиущия нэужь, пхузэфIэмыкIын щымыIэу къыпщыхъуу гурыщIэ гуэр къыпхыхьэрт. Сэ сфIэгъэщIэгъуэну а лэжьыгъэр згъэзэщIэну иужь сихьащ. ГъуазджэхэмкIэ IуэхущIапIэхэм я Iуэху нэхъыщхьэхэм, я репертуархэм, программэщIэхэм, пьесэхэм, уэрэдхэм, оркестрым игъэзащIэ макъамэхэм - псоми кIэлъыплъын хунэсырт Джылахъстэн. Художественнэ, музыкэ, драматургие лэжьыгъэщIэхэр къэрал заказкIэ къэунэхуа зэрыхъуным нэгъуэщI зы республикэ, область елэжьу щытакъым а зэманым Къэбэрдей-Балъкъэрым хуэдэу. Ар и фIыгъэт Ефэнды Джылахъстэн зэгъэкIуауэ лэжьыгъэр зэрызэтриублэм.
Гугъэшхуэхэр къызипхыу, 1970 гъэм Тбилиси къэрал консерваторэм и аспирантурэм сыщеджэну сызыгъэкIуари аращ, Ефэндырщ. Си насып кърихьэкIри, си щIэныгъэм щыхэзгъэхъуэну Iэмал сиIащ СССР-м и цIыхубэ артист, Социалист Лэжьыгъэм и ЛIыхъужь, куржы, дунейпсо классикэм фIыуэ хэзыщIыкIыу щыта Баланчивадзе Андрей и деж. Шортэн Аскэрбий и тхыгъэм къытестхыкIа «Бгырысхэм я хъыбар» балетым ар си унафэщIу елэжьын щIэздзауэ щытащ. А еджапIэ дыдэм «Лъыхъу къэгъэпцIахэр» опереттэр щыстхащ.
БлэкIам зыщыхуэзгъэзэжкIэ, Ефэнды Джылахъстэн фIыщIэ куэд хуэсщIыну къыстохуэ. Иджыпсту согупсысыжри, къызгуроIуэж 1976 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэрым щэнхабзэмкIэ и министрым и япэ къуэдзэ сыхъуным езыр зэрыхэлIыфIыхьар. Министерствэм сызэрыщылэжьам щхьэхуэу нэху щыху утепсэлъыхьыфынущ, ауэ къыхэзгъэщынурат: а зэманым гъуазджэмрэ щэнхабзэмрэ гулъытэшхуэ хуэтщIырт. Музыкэ школ къудейуэ 39-рэ республикэ псом къыщызэIутхауэ щытащ. Джылахъстэн и Iуэху зехьэкIэкIэ, гурэ псэкIэ лэжьыгъэм етауэ зэрыщытымкIэ псоми къахэщырт. Щхьэх иIэтэкъым, зыгуэр зэфIэгъэкIын хуеймэ, ар зи къалэнхэр зэхуишэсырти, щIэн хуейм зырызыххэу къытеувыIэурэ яхузэпкърихырт, итIанэ я лэжьыгъэм жыджэру еувэлIэну пщэрылъ ящищIыжырт.
Зэи къэхъуакъым республикэм зы гуфIэгъуэ гуэр щаIэту сэ а Iуэхум теухуауэ уэрэд сымытхыу. Абыи сыхуэзыгъэсар Джылахъстэнт. Дызэдэлажьэм и мызакъуэу, дызэныбжьэгъут, куэдрэ си хьэщIэт, унагъуэкIэ дызэкIэлъыкIуэрт. Мы зыри сигу къокIыж: Комсомолым и комитет нэхъыщхьэм щылажьэу, ар ягъэкIуат Азие Курыт псом и республикэхэм я прессэр иунэтIыну. А Iуэхум хэт псори Джылахъстэн ицIыхурт, и лэжьыгъэр фIыуэ къехъулIэрт. Мэлбахъуэ Тимборэ игъэлъапIэрт апхуэдэ цIыхухэр икIи партым и къалэ комитетым и япэ секретару къишэжауэ щытащ, Москва къришыжри. Зэпымыууэ и нэIэ къыстетащ Джылахъстэн, си мызакъуэу, псоми я лэжьыгъэр ефIэкIуа зэрыхъуным хущIэкъурт. Сыт и лъэныкъуэкIи сыхуэарэзыщ абы.
- Владимир, шэч къытесхьэркъым ноби гъэщIэгъуэну узэлэжь гуэр узэриIэм…
- СыкъэпщIащ (мэдыхьэшх). ТхакIуэ Къэжэр Хьэмид и редактору тхылъ згъэхьэзыращ. Абы ихуащ нобэр къыздэсым сызэлэжьахэри (радиом сыщыIутам Iуэху къыщесхьэкIахэри хиубыдэу), сэ стеухуауэ зэман зэмылIэужьыгъуэхэм си ныбжьэгъухэм, лэжьэгъухэм схуатхахэри.
Нэхъапэм стха уэрэдхэм щегъэжьауэ «Къамботрэ Лацэрэ», «Дахэнагъуэ», «Люсэ цIыкIу - аслъэным ипхъу» (Антокольский Александр ейуэ) оперэхэр, ораториехэр - сэ зы лэжьыгъи сиIэкъым адыгэ IуэрыIуатэр и лъабжьэу къэзмыщтауэ. Макъамэ IуэрыIуатэм къыщыщIэдзауэ япэ лъэпкъ оперэм деж щыщIэкIыжу къызэщIиубыдэнущ тхылъыщIэм. Абы гулъытэ щахузощI Темыркъан зэкъуэшхэм я творчествэми.
- Уи анэри пшынауэ IэкIуэлъакIуэу щытауэ жаIэж. Уэ уи щIэблэми яхэт сфIощI гъуазджэм дихьэха…
- Си пхъуитIри пианисткэщ. Нэхъыжь Мадинэ диплом плъыжькIэ Налшык Музыкэ училищэр къиухащ, Майе Москва консерваторэм пианисткэу щеджащ, и щхьэгъусэри баянист цIэрыIуэщ. Лианэ дохутырщ, нэхъыщIэ Линэ КъБКъУ-м сервисымрэ туризмэмкIэ и факультетыр къиухащ, и IэщIагъэм иролажьэ.
- Тхьэр арэзы къыпхухъу, Владимир. ДяпэкIи уи щхьэгъусэмрэ уэрэ фехъулIэу, унагъуэр фыузыншэу фызэдэпсэуну ди гуапэщ.
Молэ Владимир
Молэ Владимиррэ ХьэхъупащIэ Хьэжбэчыррэ. Москва, 1982 гъэ
Зэдэлъхузэшыпхъухэр. Щысхэр: Барэсбий, Щыхьэрбий, Сэфарбий (Владимир), щытхэр: Кулижан, Жанпагуэ, Жангуащэ, Жангулэз. 1962 гъэ
Владимир и унагъуэр. 1970 гъэ
Адыгей композитор Бэсыдж Муратрэ Бэрэгъун Владимиррэ я гъусэу. 1965 гъэ
Лъэпкъым и налкъут
Адыгэ лъэпкъыр зэрыгушхуэ, зэрыпагэ компози- тор щэджащэщ Молэ Владимир. Шэч хэмылъу, псэ мызагъэу, цIыхухэм яхуэпэжу, пщIэшхуэ къэзылэжьу дунейм тета и адэ Молэ Лил и хьэл- щэным фIы куэд къыхихащ Владимир. Макъамэр фIыуэ лъагъуныр, ар псэм къыбгъэдэкIыу къэгъэщIыныр и анэ СэIихьэт, пшынауэ Iэзэу щытам, къыбгъэдихащ.
Молэ Владимир и творчествэм щымыгъуазэ къэгъуэтыгъуейщ. Макъамэр куууэ къызыгурымыIуэ цIыхухэми абы и уэрэдхэр фIыуэ ялъагъу, я гуапэу зэпадзыжу жаIэ. Апхуэдэщ, псалъэм папщIэ, «Лэскэн хъыджэбз», «Бланэ щалъху мэкIуэж», «Мазэгъуэ жэщ» уэрэдхэр.
И лъэпкъ щэнхабзэр егъэфIэкIуэным, профессиональнэ макъамэм зегъэужьыным лэжьыгъэшхуэ тригъэкIуэдащ композиторым. Илъэс зыбжанэ ипэ дэ ар Нарткъалэ дэт курыт школ №3-м къедгъэблэгъат. Пэжыр жыпIэмэ, абы хущIыхьэгъуэ зэримыIэр тщIэрти, къэмыкIуэфынкIэ зэрыхъунум дыщыгъуазэт. АрщхьэкIэ сабийхэр абы IущIэну хуабжьу пэплъэрт, и уэрэдхэри зэрыжаIэнум хуэдэу зыгъэхьэзырат. ДыкъигъэщIэхъуатэкъым Владимир, нэфIэгуфIэу, куэд щIауэ дыкъицIыхум хуэдэу къытхыхьат. Сабийхэм гуапэу зэрепсэлъам, и уэрэдхэр зэрызэхэтхам псоми дэрэжэгъуэ къыдитат. Псом хуэмыдэу сэ згъэщIагъуэрт Владимир лъэпкъ литературэм куууэ зэрыхищIыкIыр…
Ди лъэпкъ макъамэр оперэм нэзыгъэсыфар, дауи, лIыгъэшхуэрэ зэфIэкIрэ зыбгъэдэлъ цIыхущ. Ди унагъуэр дрихьэлIэри деплъат «Къамботрэ Лацэрэ» оперэм щыщ пычыгъуэ. Асыхьэтым сызэгупсысар зыт: урысей композиторхэм зыкIи къакIэрыхуркъым, уеблэмэ нэхъ лъэрызехьэщ Молэ Владимир. Ди жагъуэ зэрыхъунщи, ди щIалэгъуалэм апхуэдэ макъамэ куухэр зыхащIэркъым. Ахэр зэдаIуэр утригъэууэ къежьа уэрэд мыхьэнэншэхэрщ. Сыт атIэ цIууэ ягъэщIэрэщIа, ауэ жыжьэ нэмыс уэрэдхэм налкъутналмэсыр щIыпеддзыхыр. Дыхуейт Молэ Владимир и оперэхэр телевизоркIэ къатыну. Абыхэм ди щIэблэр щыгъуазэ тщIыну щхьэпэт, гъэсэныгъэрэ купщIэрэ зыхэлъ защIэщи.
ШЫПШ Марие,
Нарткъалэ дэт курыт школ №3-м и егъэджакIуэ.
