Фашист Германием и къалащхьэ Берлин советыдзэхэм къыщащта 1945 гъэм накъыгъэм (майм) и 2-м абы километр мин бжыгъэкIэ пэжыжьэ Къэбэрдей-Балъкъэрым и Курп Ищхъэрэ къуажэ цIыкIум щыпсэу Багъэтыр Маулэ и унагъуэм щIалэ цIыкIу къралъхуащ. ГуфIэгъуэ тIуащIэм зэщIищтащ илъэсиплIым нэблэгъауэ екIуэкI зауэм игъэгулэз, гуауэ куэд къыхуэзыхьа лъэпкъыр. Леонид зыфIаща сабийр пIащэтэкъым, апхуэдэуи Iэбыдэлъэбыдэтэкъым икIи пелуан нэс зэгуэр къыхэкIыну хуэгъэфэщэгъуейт.
Зауэ нэужь зэманым зи сабиигъуэр хиубыда дэтхэнэми хуэдэу, Леонид гугъу ехьу къэхъуащ. ШхынкIи, щыгъынкIи, гулъытэкIи зыхуей хуэзахэм ар ящыщкъым. Арауэ къыщIэкIынщ жырым хуэдэу гъащIэм щIипсыхьари.
Леонид адрей и ныбжьэгъухэм къахэщырт зэрыIэмащIэлъэмащIэм, хыхьэхэкI щIагъуэ зэримыIэм къыхэкIыу. И анэм и кIэкъуащIэм къуэсу къэхъухэм хуагъадэрт икIи Курп Ищхъэрэ къуажэм щыщу къэзыцIыхухэм зэи хуагъэфэщэнтэкъым, абы зэгуэр спортсмен цIэрыIуэ къыхэкIыу жылэми, лъэпкъми, уеблэмэ къэралми я пщIэр лъагэу иIэтыну. АрщхьэкIэ Алыхьым и къарур инщ.
И щыщIэныгъэхэр зищIысыр къыгурыIуэн хуэдэу къэжэпхъа иужькIэ, Леонид ерыщу елэжьу щIидзащ и узыншагъэр егъэфIэкIуэным. Мылъкуи, щIыпIэ хэхаи зыхуэмей бэнэкIэ зэмылIэужьыгъуэхэм дахьэхащ - узэрыхуэпа дыдэм хуэдэу уи ныбжьэгъухэм дэнэ дежи ущебэн хъунут.
Хуэм-хуэмурэ спортым итхьэкъупащ икIи курыт еджапIэр щалъхуа щIыпIэм къыщиуха иужькIэ, Орджоникидзе (иджы Владикавказ) къалэм дэт Осетие Ищхъэрэ къэрал университетым физическэ гъэсэныгъэмкIэ и факультетым щIэтIысхьащ. Абы Iэмал щигъуэтащ осетинхэми хуабжьу фIыуэ ялъагъу икIи ехъулIэныгъэ инхэр щаIэ бэнэкIэ хуитым зыщыхуигъэIэзэну. Мыщхьэх къудеймэ, егъэджакIуэ телъыджэхэр и гъунэжт.
Багъэтырым и насып къикIри, пэщIэхуащ Урысей Федерацэм щIыхь зиIэ и тренер Суменов Кармен. А гъэсакIуэ гъуэзэджэм и цIэр фIыкIэ Iуат икIи игъэхьэзырыну хузэфIэкIат СССР-м спортымкIэ и мастер, зэхьэзэхуэ куэдым щытекIуа бэнакIуэ лъэрызехьэхэр. ЗэпIэзэрыт, псалъабэу щымыт адыгэ щIалэм тренер губзыгъэм дилъэгъуащ зэфIэкI лъагэ зэриIэр. Ар къызэкъуихыфын папщIэ щхьэкъэIэт имыщIэу зигъэсэн хуейт. Лэжьыгъэмрэ гугъуехьхэмрэ зэрысабийрэ щIапIыкIа Леонид абыкIэ къикIуэтынутэкъым.
Псом япэу къакIуэрти зыщагъасэ пэшым иужь дыдэу щIэкIыжырт Багъэтырыр. Тренерым залымыгъэкIэ ар щыщIихужаи куэдрэ къэхъуащ, апхуэдиз гугъуехьым ирищIыкIынкIэ шынэу. АрщхьэкIэ, бэнакIуэ цIэрыIуэ хъуну мурад зыщIа щIалэр къизыгъэкIуэтын щыIэтэкъым. Уеблэмэ общежитым щиIэ пэшыр зыгъэсапIэ ищIат. Абы щIэлът и узыншагъэмрэ къарумрэ зезыгъэужь Iэмэпсымэ куэд икIи ахэр увыIэгъуэ имыIэу къигъэсэбэпырт. Апхуэдэу щыт пэтми, фIы дыдэу еджэну хузэфIэкIырт.
А гугъуехь, ерыщагъ псори пщIэншэу кIуэдакъым. «Буревестник» ДСО-м и Совет Нэхъыщхьэм Пензэ щригъэкIуэкIа чемпионатым Багъэтыр Леонид къыщыхэжаныкIащ икIи СССР-м спортымкIэ и мастерым и мардэхэр япэу щигъэзэщIащ. БэнэкIэ хуитымкIэ килограмм 57-м нэс зи хьэлъагъхэм я зэпеуэм жэз медалыр абы щыгъуэм къихьащ. Ар и япэ ехъулIэныгъэ инт.
Осетие Ищхъэрэ къэрал университетым физическэ гъэсэныгъэмкIэ и факультетыр къиуха иужькIэ, Багъэтырыр Мэзкуу ирагъэблэгъащ. Дауи, къэралым и къалащхьэрат щызэхуашэсыр спортми, нэгъуэщI IэнатIэхэми къыщыхэжаныкIа щIалэгъуалэр. Урысей Федерацэм щIыхь зиIэ и тренер Барбэ Виталий и деж мыгувэу зыщигъэсэн щIидзащ. АбыкIэ къыпыща хъуащ джылахъстэней щIалэм и мурадхэр зэгъэхъулIэным ерыщу телэжьэным.
Зыгъэсэныгъэхэр махуэ къэс гуащIэу екIуэкIырт. Иджы абыхэм бгъэдыхьэкIэ щIэщыгъуэхэр, Iэмал зыщымыгъуазэхэр къыхыхьат. А псори Леонид зэщIишэрт. КърикIуари псынщIэ дыдэу наIуэ хъуащ - Мэзкуу и чемпионатым дыжьын медалыр къыщихьащ. Къалащхьэм и командэ къыхэхам и тренерхэм, дауи, гу къылъамытэу къэнакъым зэфIэкI лъагэ къызэкъуэзых щIалэщIэм.
1973 гъэр Багъэтырым и спорт гъащIэм зыщиузэщIа илъэсщ. Абы и пэкIэ и ныкъуэкъуэгъу нэхъыщхьэр куржы бэнакIуэ Доборджгенидзе Романт. Зэхьэзэхуэхэм ахэр тIэу щызэхуэзати, зэрызэ текIуэныгъэр яхьат. А илъэсым и вагъуэр къэлындащ совет бэнакIуэ гъуэзэджэ Юмин Владимир. Абы и Iэзагъым куэду тепсэлъыхьырт тренерхэр, IэщIагъэлIхэр, цIыхубэ хъыбарегъащIэ IэнатIэхэр. ИужькIэ Юминым зыIэригъэхьащ спортсменыр зыщIэхъуэпс лъагапIэ псори: дуней псом и чемпион тхуэнейрэ хъуащ, Монреаль щыIа Олимп Джэгухэм щытекIуащ. Абы зэреджэр «бэнэкIэ хуитым и профессорт». Пэж дыдэуи, а спорт лIэужьыгъуэм и щэху псори ищIэу къыпщыхъурт. Юминым и текIуэныгъэ инхэм къежьапIэ хуэхъуащ 1973 гъэр. А илъэсым абы тIэунейрэ ебэнащ ди лъахэгъу Багъэтыр Леонид.
«Труд» ДСО-м и чемпионатым килограмм 57-м нэс зи хьэлъагъхэм я зэпеуэм бэнакIуэ 24-рэ кърихьэлIат, 14-р спортым и мастеру, 2-р дунейпсо классымкIэ спортым и мастеру. Абыхэм яхэтт Багъэтыр Леонидрэ Юмин Владимиррэ.
МахуитIкIэ екIуэкIа зэпеуэм а тIуми текIуэныгъэ хырых дахэ защIэу къахьат. Абыхэм яхуэфэщэн гулъытэ ирагъэгъуэтат зэхьэзэхуэр къыщызэрагъэпэща Осетие Ищхъэрэм спортым щыдихьэх цIыху минхэм. Осетинхэр дихьэхат Юминым алэрыбгъум къыщигъэлъагъуэ Iэзагъымрэ Багъэтырым и зэфIэкI лъагэмрэ. Я хьэрхуэрэгъу псори хагъащIэри, ахэр кIэух зэIущIэм щызэпэщIэуващ.
ДакъикъийкIэ екIуэкIа зэIущIэм итхьэкъупат абы еплъыну къэкIуа цIыху минхэр, тренерхэр, IэщIагъэлIхэр, зэхьэзэхуэм кърихьэлIа адрей бэнакIуэхэр. Ебгъуанэ дакъикъэращ, къару псори зэпэщIэтыныгъэм трагъэкIуэдауэ, Юминыр зы баллкIэ япэ щищыфар. Апхуэдэу иухащ а зэIущIэр - дунейпсо Олимп чемпион хъуну къызыпэщылъым нэм имылъагъу и текIуэныгъэкIэ. Багъэтырым дыжьын медалыр лъысащ.
ИужькIэ а тIур щызэпэщIэуващ ВЦСПС-м (Профсоюзхэм я Совет Нэхъыщхьэм и Союзпсо Советым) и зэхьэзэхуэм. Абы «СССР-м и чемпионат цIыкIу»-кIэ еджэрт. БэнэкIэ хуитымкIэ килограмм 57-м нэс зи хьэлъагъхэм я зэпеуэм цIыху 33-рэ кърихьэлIат, 22-р Совет Союзым спортымкIэ и мастеру, 6-р дунейпсо классымкIэ спортым и мастеру. Абы къыщытригъэзэжащ Осетие Ищхъэрэм и къалащхьэм къыщыхъуам. Юминымрэ Багъэтырымрэ текIуэныгъэ хырых къахьри, аргуэру финалым щызэхуэзащ.
ЗэфIэкI лъагэ зиIэ щIалитIым я зэпэщIэтыныгъэр, зэрихабзэу, гуащIэт. Зыри къикIуэтынутэкъым икIи текIуэныгъэ зыIэригъэхьэн папщIэ дэтхэнэри зыщысхьыжынутэкъым. Зэм зыр, зэм адрейр япэ йощ. Зэманыр псынщIэу макIуэ. ЗэIущIэ хьэлъэр щиухам, бэнакIуэхэр я лъэм иIыгъыжтэкъым. ЗэпэщIэтыныгъэ телъыджэр зэрытемыгъэкIуауэ зэфIэкIащ. АрщхьэкIэ иужьу зи балл бжыгъэм хэзыгъэхъуар Юминрати, абы аргуэру дыщэ медалыр лъысащ. Багъэтырыр дыжьынымкIэ арэзы хъун хуей хъуащ.
АдэкIэ гъэм и зэхьэзэхуэ нэхъыщхьэр къапэщылът. Красноярск къалэм щекIуэкIынут Совет Союзым и чемпионат. ВЦСПС-м и командэ къыхэхам Украинэм хыхьэ Запорожье къалэм зыгъэсэн щыщIидзащ, итIанэ, Мэзкуу пэмыжыжьэу къэIэпхъуэжри, Подольск къалэм зыгъэхьэзырыныгъэм щыпищащ. Гупым хагъэхьат Багъэтырри Юминри.
Зыгъэсэныгъэхэр щекIуэкIа лъэхъэнэм тхьэмахуэ къэс зэ тренерхэм зрагъэбэнырт зи хьэлъагъыр зэхуэдэхэр, хэт нэхъ лъэщми яубзыхуу, утыку кърагъэхьэнур ящIэн папщIэ. Багъэтырымрэ Юминымрэ я зэпэщIэтыныгъэр щэнейрэ зэрытемыгъэкIуауэ иухащ. Абы щыгъуэми иужьым нэхъ жыджэрар ди лъахэгъурат. Апхуэдэу щыхъум, тренер советым унафэ ищIащ, тIури зэхьэзэхуэм хагъэхьэну.
БэнакIуэ тIощIым щIигъу кърихьэлIат килограмм 57-м нэс зи хьэлъагъхэм я зэпеуэм. Аргуэрыжьти, я хьэрхуэрэгъу псоми ефIэкIри, финалым щызэхуэзащ Юмин Владимиррэ Багъэтыр Леонидрэ.
Зы ебгъэрыкIуэныгъэм адрейр къыкIэлъокIуэ. Зэхуэфащэ, къарурэ зэфIэкIкIэ зэрагъэхь щымыIэ бэнакIуэхэр, сыт щыгъуи хуэдэу, зыр адрейм къыпикIуэтыркъым. ТIуми я плъапIэр дыщэращ.
ЗэIущIэ телъыджэм темыплъэкъукIыу кIэлъоплъ пэшым щIэхуа цIыху минхэр, IэщIагъэлIхэр, тренерхэр. Абыхэм яхэтщ Совет Союзым и командэ къыхэхар зыгъасэхэр, тренер нэхъыщхьэ Шахмурадов Юрэ я пашэу.
Иужь дыдэ секундхэм Багъэтырыр зымащIэкIэ щоуэ. Ар Iэзэу и хьэрхуэрэгъум къегъэсэбэпри, текIуэныгъэр аргуэру ехь.
Леонид и бэнэкIэм СССР-м и тренерхэр апхуэдизу дихьэхати, гупым ар ирагъэблэгъащ. Апхуэдэу адыгэ щIалэм, Совет Союзым и чемпионатым и дыжьын медалышхуэм дэщIыгъуу, 1973 гъэм лъагъуэ щыпхишащ дунейпсо зэхьэзэхуэ инхэм. А Iэмалыр къритащ къэралым и гуп къыхэхам зэрыхагъэхьам.
ХуэнэсыпыфIащ Багъэтырым къыкIэлъыкIуа 1974 гъэри. Мэзкуу и командэ къыхэхам дэщIыгъуу Венгрием и къалащхьэ Будапешт дунейпсо зэхьэзэхуэ иным щытекIуащ. Абы кърихьэлIат Чехословакием, Болгарием, Тыркум, ГДР-м, Франджым, нэгъуэщI къэралхэми къикIа бэнакIуэ лъэщхэр. Леонид текIуэныгъитху Будапешт къыщихьащ, плIыр хухаха зэманыр имыухыу. Венгрием къыщыдэкI газетхэм абы къыщыфIащат «текIуэныгъэ къабзэхэмкIэ Iэзэ» цIэр икIи ятхат бэнакIуэ лъэщ дыдэ дунейпсо утыкум къызэрихьар.
ИужькIи зэхьэзэхуэ ин зыбжанэм джылахъстэней щIалэр щытекIуащ. Ауэ мыхьэнэ нэхъ ин дыдэ зиIар Лас-Пальмас щыIаращ. Канар хытIыгухэм хиубыдэ Испанием и щIыпIэ дахэхэм ящыщ зым щызэныкъуэкъуащ Дунейпсо кубокыр зыхуэфащэр зэхагъэкIын папщIэ. Совет Союзым и бэнакIуэхэм къищынэмыщIауэ, зэхьэзэхуэм кърихьэлIат Америкэм и Штат Зэгуэтхэм, Болгарием, Ираным, нэгъуэщI къэралхэм я спортсмен нэхъ лъэщ дыдэхэр. Зэпеуэр зэрекIуэкIым кIэлъыплъыну спортымкIэ «Олимп» уардэунэм къекIуэлIа цIыху минипщIым щIигъум яхэтт БэнэкIэ хуитымкIэ дунейпсо федерацэм и тхьэмадэ Эрцеган.
Болгарием и цIэкIэ килограмм 57-м нэс зи хьэлъагъхэм я деж щыбанэрт Европэм и вице-чемпион Лютвиев Стефан. Ар хуабжьу жыджэрт, Iэзэт, къикIуэт зымыщIэт. Пхъэидзэм къикIат зэхьэзэхуэм и пэщIэдзэ дыдэм Багъэтырыр Лютвиевым ебэныну.
ЗэIущIэм къыщIидзащ болгар щIалэм и ебгъэрыкIуэныгъэ лъэщхэмкIэ. Леонид япэщIыкIэ Iэзэу зихъумащ, итIанэ тIэунейрэ зэкIэлъхьэужьу контратакэ иригъэкIуэкIри, баллитI къилэжьащ. Япэ Iыхьэр апхуэдэу иухащ.
МащIэу загъэпсэхуу къихьэжа иужькIэ, Лютвиевыр нэхъ ерыщыжу ебгъэрыкIуэ хъуащ. Абы и зэфIэкI псори къызэкъуихат. ЯпэщIыкIэ Багъэтырым и лъакъуэм зыщIидзэри, ириудащ. Апхуэдэу баллитI зыIэригъэхьэри, бжыгъэр зэхуэдэ ищIыжащ.
Судьям бэнакIуэхэр къиIэтыжри, щыту зригъэныкъуэкъуу щIидзащ. Болгарым и лъакъуэпэщIэдзыр пхыкIщ, аргуэру зы балл къихьри япэ ищащ. Ауэрэ бжыгъэр 5:2-м нэсащ.
Зыри къэмыхъуам хуэдэу, Леонид зэпIэзэрытщ. Шахмурадов Юрэ зи пашэ Совет Союзым и командэ къыхэхам и тренерхэр гужьеяуэ, адыгэ щIалэм чэнджэщ зэмылIэужьыгъуэхэр кърат, трагъэгушхуэ. Абыхэм трагъэчыныхь Багъэтырыр зыхуэIэзэ Iэмалыр - и хьэрхуэрэгъум и лъакъуитIыр зэщIиубыдэу тридзэныр - къигъэсэбэпыну. АрщхьэкIэ дакъикъих хъуауэ екIуэкI зэпэщIэтыныгъэ хьэлъэм къару куэдыIуэ тригъэкIуэдащ. КъищынэмыщIауэ, и хьэлъагъым щIригъэгъуати, зэпеуэм и пэ къихуэу килограммиплI зэрыкIэригъэхуам и лъэр щIигъэхуащ. Леонид апхуэдизу ешаифэ тети, совет бэнакIуэхэм я зэIущIэ псоми итхьэкъуауэ кIэлъыплъ Эрцеган уеблэмэ къыщыхъуащ болгар щIалэм текIуэныгъэр и Iэрылъхьэу.
Арати, зэпэщIэтыныгъэм и ещанэ Iыхьэм ирагъажьэ. НапIэзыпIэм и лъакъуэхэм зэщIедзэри, къэхъуар къызыгурымыIуэща Лютвиевыр Багъэтырым алэрыбгъум къытреч. «УмыпIащIэ!», - мэкIий СССР-м и командэ къыхэхам и тренер нэхъыщхьэр. Леониди ищIэнур езым ещIэж: и хьэрхуэрэгъур егъэкIэрахъуэри, абы и блыпкъитIри зэуэ щIым лъегъэIэс. ТекIуэныгъэ телъыджэ!
КъызэщIэплъа Багъэтырым адэкIэ къыпэлъэщын щыIэжтэкъым. США-м щыщ Стиврой, Ираным къикIа Салемани сымэ яхэту къыпэщIэува псори хигъащIэри, Дунейпсо кубокыр зыIэригъэхьащ. Апхуэдэ зыхузэфIэкIа абы ипэкIэ Къэбэрдей-Балъкъэрым нэгъуэщI зыри щыIакъым. Ар япэт, ауэ иужьтэкъым. Багъэтыр Леонид пхиша лъагъуэ дахэм ирикIуащ адыгэ бэнакIуэ зыбжанэ, Олимп чемпионхэмрэ дуней псом щытекIуахэмрэ яхэту.
СССР-м спортымкIэ щIыхь зиIэ и мастер, Урысей Федерацэм щIыхь зиIэ и тренер Багъэтыр Леонид бэнэныр щигъэта иужькIэ, Иорданием и командэ къыхэхар илъэс зыбжанэкIэ игъасащ. ИтIанэ щылэжьащ «Спартак» ДСО-м и Урысей Советым Мэзкуу щиIэ хэщIапIэм. БэнэкIэ хуитым и тхыдэм ар къыхэнащ текIуэныгъэ къабзэхэм хуэIэзэу, гъащIэми зэхьэзэхуэр щекIуэкI алэрыбгъуми щыщапхъэу.
