Хъупсырджэн Албэч: Ди анэращ макъамэр фIыуэ дэзыгъэлъэгъуар

КъБР-м и Музыкэ теат­рым и утыкур зыгъэбжьыфIэ, классикэ макъамэхэр зи псэм хэлъ Хъуп­сырджэн Албэч зыхуэд­гъэзащ и лэжьыгъэм, и унагъуэм ятеухуа упщIэ зыб­жанэкIэ.

- Албэч, къуажэдэс щIалэм уэрэд жыIэныр IэщIагъэу къыхэпха зэрыхъуар сфIэгъэщIэгъуэнщ.
- Си Iуэхур гъэщIэгъуэн дыдэу къекIуэкIащ. Сызэ­рыцIыкIурэ футболрат нэкууи напIэуи сиIэр. Школым сыщыщIэс зэманым спорт лIэужьыгъуэхэм ящыщу топ джэгумрэ атлетикэ псын­щIэмрэ хуабжьу сыдахьэхат. Бахъсэн къалэм дэс ныбжьыщIэхэм я «Автомобилист» футбол клубым, иужь­кIэ ди республикэм и «Спартак» футбол клубым пIа­лъэ кIэщIкIэ сыщыджэгуащ. Къыз­дэгушыIэми я фIэщми сымыщIэу, си ныбжьэгъу­хэм куэдрэ къызаIуэкIырт, топ сыщыджэгукIэ хуабжьу сызэрыкIийр. Зэгуэрым,  гупитI дыздэджэ­гурти, ди хьэр­хуэрэгъухэм цыплъ ­хъужауэ зы лIышхуэ яхэтт, сыпэмылъэщу. Гъу­нэгъу ды­зэ­хуэхъуху, дызэжьэ­хэуэрт, апщIондэхукIи сыкъыIуи­дзырт. Арати, Iэмал гуэр абы къыхуэзгупсысыну иужь сихьащ, моуэ гъунэгъу къы­щысхуэхъу дыдэм, сызэрифIэщкIэ сыкIиящ. Ар къащтэри, занщIэу джэлащ, ­удзым нэкIукIэ хэхуэу. Ар зылъэгъуахэм къадыхьэшхар пхужыIэнкъым. Абы щыгъуэм къызжаIат: «Уэ ущы­джэгун хуейр футбол губ­гъуэракъым, атIэ театрым и утыкурщ!»
Школ-интернатым сыщыщеджэм макъамэр фIыуэ слъагъурт икIи духовой оркестрым сыхэтт, кларнетым­рэ трубамрэ сеуэу. Къи­щы­нэмыщIауэ, хорым уэрэд щыжысIэрт, ауэ зэгуэр уэрэ­д­жыIакIуэ сыхъуну зэи ­сигу къэкIыртэкъым, си макъым езгъэдэIуэну къызжаIэми. Зэ­хыхьэ гуэрым уэрэд жысIэну сыщрагъэб­лагъэм, «Сэрмахуэ» адыгэ цIыхубэ уэрэ­дыжьым езгъэдэIуащ. Къэ­бэрдей-Балъкъэрым и опе­рэ уэ­рэджы­IакIуэ цIэ­рыIуэ, Ленинград консерваторэр къэ­зыуха ­Къуэдзокъуэ Вла­­димир къызб­гъэдыхьэри къызжиIащ: «Иджыри къыздэсым дэнэ уздэщыIар? Уэ пхуэдэщ дэ къэтлъыхъуэр. Макъ дахэ уиIэщи, Iэмал имыIэу уэрэджыIакIуэ ухъун хуейщ. Музыкэ училищэм пщэдей сыныщыппоплъэ». Футболыр зэрысфIэфIыр, Налшык и «Спартак» клубым сыщыджэгуну сызэрыщIэхъуэпсыр къыгурызгъэIуэну сыхэта щхьэ­кIэ, ар къы­зэдэIуакъым. АпхуэдизкIэ жиIэм шэч къытумыхьэну псалъэрти, сегупсысащ: «Пэж дыдэу, макъамэрауэ къыщIэкIынщ къыхэсхын хуейр». Си анэм и дэлъху Дыкъынэ Хьэмид абы щы­гъуэм радиом щы­лажьэрт. Къуэ­дзокъуэ Владимиррэ абырэ фIыуэ зэрыцIыхурти, абы и деж сишащ. Музыкэ училищэм и унафэщI Хьэсанэ Мусэ егъэджакIуэхэр и ­гъусэу зэхуэсащ къызэдэIуэ­ну.­ Фортепианэм деж сы­тIысщ, адыгэ уэрэд зыбжанэ жысIэри, ­экзаме­нын­шэу училищэм сыкъащтащ. Илъэ­ситIкIэ абы сыщIэса нэужь, Астрахань къалэм дэт консерваторэм еджакIуэ сагъэкIуащ. Абы илъэсищкIэ сыщыIауэ, Воронеж къалэм и консерваторэм щы­пысщащ си еджэным. А къалэм оперэ театр бэлыхь дэтти, зэман сызэриIэу абы сыкIуэрт. Еджэныр къэзухри, а ­театрым лэжьэн щы­щIэздзащ. А зэманым ­КъБР-м щэнхабзэмкIэ и министру щыта Ефэнды Джы­лахъстэн и унафэкIэ, ­КъБР-м и Му­зыкэ театрым и дирижёр нэхъыщхьэ Супер Анатолий Воронеж къалэм накIуэри, Налшык сыкъишэжащ. Абы лъандэрэ Музыкэ театрым сыщолажьэ.
- Макъамэм удезыгъэхьэ­хыпа, узыдэплъея цIыху уиIащ, дауи, Албэч.
- Ди анэ Хуту Iэпэпшынэм дахэ дыдэу еуэу щытащ. Аращ зэкъуэшиплIри макъамэм ды­щIэзыпIыкIар, щIэ­дзапIэ, гъуазэ тхуэхъуар, макъамэр фIыуэ дэзыгъэлъэгъуар. ЗэкъуэшиплIри ма­къамэ Iэмэпсымэ гуэр (балалайкэ, мандолинэ, Iэ­пэпшынэ) доуэ, уэрэди жыдоIэ. Си къуэшищми макъ яIэщ. Сэ схуэдэу ахэри макъамэм хуеджауэ щытамэ, къыскIэрымыхуу уэрэджы­IакIуэ хъуну къыщIэкIынт. Ауэ абыхэм гъуазджэр Iэ­щIа­гъэ яхуэхъуакъым.
Си ныбжьэгъу ХьэфIыцIэ Мухьэмэд ди деж щы­хьэщIэу, си анэм сурэтхэр трихауэ щытащ Iэпэпшы­-     нэ еуэу. Абы щы­гъуэм Мухьэмэд къызжиIат: «Уи анэр мыпхуэдэу Iэзэу Iэпэпшынэ еуэу, уэ дауэ уэрэд зэрыжумыIэнур?!»
- Музыкэ театрым щагъэува оперэхэмрэ опереттэхэмрэ уэ нэхъ гукъинэж пщыхъуар сыт хуэдэра?
- Верди Джузеппе и «Риголетто» оперэрщ. Къызэ­мыхьэлъэкIыщэу згъэ­зэ­щIащ си партиер. Зыри къыщымыщIу и кIэм нэсу ар жызыIэф баритоным зэфIэ­кIышхуэ бгъэдэлъу къалъытэ. Иджыри къыздэсым си макъым зыри къыщыщIакъым, дяпэкIи схужыIэнуи сыкъегъэгугъэ. Апхуэдэу нэхъ сигу дыхьэу згъэзэщIа партие нэхъыщхьэхэм ящыщщ Верди и «Травиата», Кальман Имре и «Силь­ва», Чайковский Пётр и ­«Евгений Онегин», Рахманинов Сергей и «Алеко» классикэ оперэхэмрэ ­Шт­раус Иоганн и «Цыганский барон», «Летучая мышь» опереттэхэмрэ. Зэрыгу­гъум къыхэкIыу сапэмылъэщыну къысщы­хъуами, ахэр къы­зэхъулIащ. НэхъыфIу ­слъагъу лэжьыгъэхэм, нэхъ дахэхэм яхызобжэ а опе­рэхэмрэ опереттэхэмрэ.
- БгъэзэщIэну узэхъуапсэ щыIэ, Албэч?
- Дэтхэнэ зы уэрэджы­IакIуэми иIэ къыщIэкIынщ зэхъуапсэ лэжьыгъэ. Си дежкIэ апхуэдэщ Бородин Александр и «Князь Игорь» оперэм Игорь и партиер. Ар ди театрым щагъэувынрэ щамыгъэувынрэ сщIэркъым, ауэ сфIэфI дыдэу селэжьынут абы. ­Къи­щы-
нэмыщIауэ, Чайковский Пётр и «Пиковая дама» оперэм баритоным щигъэзащIэ ­партиер куэд мы­хъуми, сфIэфIщ. ЗгъэзэщIэну сызэхъуапсэ нэгъуэщI лэ­жьы­гъэхэри щыIэщ. Си насып текIуэрэ ахэр къызэхъулIамэ, гуапэ дыдэ сщыхъунут.
- Оперэ уэрэджыIакIуэ цIэрыIуэ Хъупсырджэн Албэч и лэжьэгъухэм ящыщу хэт нэхъ и ныбжьэгъу?
 - Апхуэдиз илъэс бжыгъэкIэ ущызэдэлажьэкIэ, ныб­жьэгъу узэрымыгъэ­хъункIэ Iэмал иIэкъым. ЗэрыжаIэу, гуфIэгъуэри гу­зэвэгъуэри зэдэдгуэшу, дызэкIэлъыкIуэу дыхъуащ. Ахэр Емкъуж Лиуан, Сокъур Руслан, Батыр Мухьэдин, Ташло Алий, Къумыкъу Му­хьэдин сымэщ. Лэжьыгъэм дыкъыщыдэхуэкIэ нэгъуэщI Iуэхухэри зэдэтщIэу, дызэ­рылъытэу дызэрыIыгъщ. Апхуэдэ ныбжьэгъу пэжхэр сызэриIэм сринасыпыфIэщ.
- Макъамэ гъуазджэм цIыхухэм заригъэузэщIу къэп­лъытэрэ?
- Адыгэ хабзэм къыдэкIуэу, щIэблэр щэнхабзэм, макъамэ гъуазджэм щIэппIы­кIыным мыхьэнэшхуэ иIэщ. Ди лэжьыгъэр зыхуэгъэпсари аращ. Уи уэрэдхэм ­къедэIуэну зэхуэсахэр бгъэгуфIэмэ е я нэпс къеб­гъакIуэмэ, гукъыдэжрэ дэ­рэжэгъуэрэ ептмэ, ягу уды­хьэмэ - макъамэ гъуазджэм и къалэныр бгъэзэщIауэ аращ. Апхуэдэхэм деж цIыхухэм я гуныкъуэгъуэр, пIалъэкIэ нэхъ мыхъуми, ящхьэщыбох. Аращ нэхъыбэм загъэпсэхуну ди концертхэм къыщIекIуалIэр.
- Апхуэдиз илъэсым ди къэралым и мызакъуэу, щIыпIэ куэдым зыкъы­щыв­гъэлъэгъуэну, концертхэр щыфтыну фи насып къихьа хъунщ, Албэч.
- Бекъул Леонид зи художественнэ унафэщIу щыта «Бжьамий» ансамблым сы­щыхэ­тым щIыналъэ куэдым ­зыкъыщыдгъэлъэгъуащ - Сирием, Иорданием, Фран­джым, Европэм и нэгъуэщI къэрал куэдми. Щэнхабзэмрэ гъуазджэхэмкIэ ­екIуэ­кIа зэпеуэ, фестиваль куэдым япэ увыпIэхэр къы­щытхьащ. ДыздэкIуа щIыналъэхэм щыпсэухэм гуапэу драгъэблагъэрт икIи   ды­кърагъэжьэжырт. Ди лъэпкъ хабзэхэр, фащэхэр, къафэ­хэр, уэрэдхэр ягу зэрыды­хьэр тлъагъурт, арат ди дежкIэ нэхъыщхьэр.
- Уи Iуэхухэр къыбдэзыIыгъ, лэжьыгъэм уте­зы­гъэгушхуэ щхьэгъусэ пэж, унагъуэ дахэ уи щIыбагъ къызэрыдэтым дамэ къыптригъакIэ къыщIэ­кIынщ.
- Си щхьэгъусэ Людми­лэрэ сэрэ Къулъкъужын Ищхъэрэ къуажэм зэгъунэгъуу дыщыпсэуащ, дыкъызэдэ­хъуащ. Пхъуищ - Равидэ, Марьянэ, Альбинэ - диIэщ. Щыми щIэныгъэ нэхъыщхьэ едгъэгъуэтащ, ахэр унагъуэ хъуахэщ. Зыр ди республикэм щопсэу, адрей тIур - Истамбылрэ Лондонрэ. ЩIэх-щIэхыурэ къэкIуэжурэ ­д­агъэгуфIэ, дагъэгушхуэ. ­Зэ­рысхузэфIэкIкIэ, си пхъу­рылъ­хухэм гулъытэ яхузощI.
- Упсэу, Албэч!
 

Епсэлъар ТекIужь Заретэщ.
Поделиться: