«Жыжьэ фыкIуэну фыхуей - фызэгъусэу фыкIуэ»
Сочэ къалэм жэпуэгъуэм и 23 - 24-хэм щызэхэтащ «Урысей – Африкэ» зыфIаща зэхуэсышхуэр. Дунейпсо тхыдэм къриубыдэу апхуэдэ зэIущIэ япэ дыдэу зэрырагъэкIуэкIам и закъуэкъым абы гъэщIэгъуэнагъыу хэлъар - апхуэдиз къэралым я лIыщхьэхэр нэхъапэм зы зэIущIи щызэхуэсакъым. Абы кърихьэлIащ Африкэ континентым хыхьэ къэрал 54-ми я лIыкIуэ минипщIым щIигъу. Къэралхэм я унафэщI нэхъыщхьэу 40-м щIигъу къэкIуащ я щIыналъэм дежкIэ мыхьэнэшхуэ зиIэну Iуэхухэм щытепсэлъыхьыну саммитым. Езыхэм ящыщ куэд дыдэри иджы япэу зэIущIауэ аращ.
Африкэр IуэхугъуэщIэхэр къыщыхэплъхьэ хъуну щIыналъэу къалъытэ, ауэ абы нэгъуэщI зыгуэруи йоджэ - зэныкъуэкъуныгъэр щытепщэ, тхьэмыщкIагъэм къыхэмыкI хэку хужаIэ. ЩIэпхъаджагъэу щалэжьымкIэ, зыхэт зауэхэм я бжыгъэмкIэ щIыналъэр ящыщщ дунейм бжьыпэр щызыIыгъхэм. Я фIыр къызэрыдрагъэуеину, зыхэт гугъуехьхэм къыхэкIа зэрыхъуну хэкIыпIэхэр къалъыхъуэн мурадырщ ахэр мы зэIущIэм къезышэлIар. АбыкIэ IэмалыфIу къалъытэри, ди IэщIагъэлIхэм къыхалъхьащ экономикэр Урысеймрэ Африкэм хыхьэ къэралхэмрэ я зэдэлэжьэныгъэм лъабжьэ хуащIыну. Лъэныкъуэхэм я фейдэ хэлъу зэрызэдэлэжьэфынум и щапхъэу къахьащ урысей-мысыр зэпыщIэныгъэхэр, абыхэм зэгъусэу ягъэзащIэ проектышхуэхэр. А зэдэлэжьэныгъэр нэхъри щIэгъэхуэбжьэным теухуауэ щытащ къэралитIым я Президентхэу Путин Владимиррэ Абдель Фаттах ас-Сисирэ я зэIущIэр. Нэхъ пасэу зэрызэгурыIуахэм ящыщщ урысей кампаниехэм атомнэ электростанц Мысырым щащIынри, промышленнэ IуэхущIапIэхэр абы къыщызэIухынри. Абыхэм япкъ иткIэ зэращIылIащ доллар мелуани 190-рэ зыхалъхьэну контрактхэр, иджыри доллар мелардиблым нэблагъэм къищI лэжьыгъэхэр зэфIагъэкIыну я мурадщ.
А Iуэхухэр щIэгъэпсынщIэным зэрыщыгугъым къыдэкIуэу, Мысырым и унафэщIыр къытеувыIащ къэралитIым я туристхэр нэхъ зыщIэупщIэми - кхъухьлъатэхэмкIэ ди цIыхухэр зэкIэлъыкIуэу зэрыщытам хуэкIуэжыныр. Ари зэман гъунэгъум зэфIэкIыну Iуэхуу зэрыщытыр жраIащ Абдель Фаттах ас-Сиси.
«Урысей хьэрычэт IэнатIэм кIуэ пэтми мылъку нэхъыбэ хелъхьэ Африкэ къэралхэм щищIэ Iуэхухэм. Иужьрей илъэситхум къриубыдэу урысей-африкэ сату зэпыщIэныгъэхэр хуэдитIым щIигъукIэ нэхъыбэ хъуащ икIи доллар мелард 20-м и уасэ зэрагъэкIуэкIащ, - жиIащ Путин Владимир зэIущIэшхуэм къыщыщыпсалъэм. - Дауи, ар егъэлеяуэ куэд дыдэкъым икIи Iуэхур абдежым къыщыувыIэ хъунукъым. Дэ къэралхэм яхуедгъашэр Iэщэм и закъуэкъым. Уеблэмэ апхуэдэ сатур нэхъ мащIэ хъуащ, мэкъумэш продукцэ лIэужьыгъуэхэм хэдгъахъуэри - Iэщэу африкэ къэралхэм щытщар доллар мелард 15 и уасэмэ, мэкъумэшхэкIыу яIэрыдгъэхьар доллар мелард 25-рэ хуэдиз и уасэ мэхъу. Шэч къытесхьэркъым илъэсиплI-тху дызыхуэкIуэхэм сатууэ зэдэтщIым хуэдитIкIэ зэрыхэдгъэхъуэфынум. Ар я нэхъ мащIэрамэ».
Зэхуэсышхуэм урысей кампаниехэм къыщыхалъхьэ проектхэр икъукIэ гъэщIэгъуэн къащыхъуащ хьэщIэхэм икIи щIэупщIэшхуэ яIэщ. Псалъэм папщIэ, Эфиопием и мурадщ я деж атом электростанц щегъэухуэным теухуа зэгурыIуэныгъэ Урысей Федерацэм кърищIылIэну. Руандэм ядернэ щIэныгъэмрэ технологиехэмрэ я центр урысей IэщIагъэлIхэм яригъэщIыным теухуа зэгурыIуэныгъэр егъэхьэзыр. Экваторым пэгъунэгъу Гвинеемрэ Маврикиемрэ щIыдагъэ къыщIэшын IэнатIэм Урысейм къыщыдэлэжьэну хуейщ. Япэхэми хуэдэу, икъукIэ щIэупщIэшхуэ иIэщ урысей Iэщэми.
ЗэIущIэм и мыхьэнэ нэхъыщхьэ дыдэу хьэщIэхэми бысымхэми къалъытар къэралхэр зэкъуэту я зыужьыныгъэм телэжьэн зэрыхуейрщ. Мыбдежым икъукIэ къыщезэгъыу къагъэсэбэпащ африкэ псалъэжьри: «ПсынщIэу фыкIуэну фыхуеймэ - фи закъуэу фыкIуэ. Жыжьэ фыкIуэну фыхуей - фызэгъусэу фыкIуэ». Щхьэж и къэралым и экономикэ фейдэ къызэрыхахыным яужь зэритынум и мызакъуэу, Африкэ щIыналъэшхуэм хыхьэ къэралхэр зэкъуэувэн зэрыхуейм Сочэ щекIуэкIа зэхуэсышхуэм зэрыригъэгупсысынум, абы дерс щхьэпэхэр къызэрыхахынум шэч хэлъкъым.
Нобэ
♦ЦIыхубзхэр мамырыгъэм щIэбэныным и дунейпсо махуэщ
♦Урысей Федерацэм и таможенникым и махуэщ. 1653 гъэм, Романов Алексей Михаил и къуэм и пащтыхьыгъуэм, Урысейм таможеннэ IэнатIэ къыщызэрагъэпэщащ, абы и устави къащтащ. 1991 гъэм жэпуэгъуэм и 25-м РСФСР и Президент Ельцин Борис Iэ щIидзащ Къэрал таможеннэ комитет къызэгъэпэщыным теухуа унафэм.
♦Литвам и Конституцэм и махуэщ
♦1936 гъэм Мейкъуапэ къыщызэIуахащ Адыгэ АО-м и Урыс драмэ театрыр. Иджыпсту ар Адыгэ Республикэм Пушкин А. С. и цIэр зезыхьэ и Урыс къэрал драмэ театрырщ.
♦1941 гъэм къызэрагъэпэщащ зыхъумэжыныгъэмкIэ Налшык комитетыр.
♦1944 гъэм Днепропетровск, Днепродзержинск къалэхэр нэмыцэдзэхэм къыIэщIагъэкIыжащ.
♦1955 гъэм «Tappan Company» америкэ фирмэм микроволновэ хьэку къызэрыщIигъэкIар хэIущIыIу ищIащ.
♦1976 гъэм Лондон къыщызэIуахащ Пащтыхьыгъуэм и Лъэпкъ Театрыр.
♦1977 гъэм «СССР-м и цIыхубэ дохутыр» цIэ лъапIэр ягъэуващ.
♦1990 гъэм Къэзахъстаным и къэрал суверенитетым теухуа декларацэр къащтащ. Абы къыщыгъэлъэгъуащ зи бжыгъэкIэ адрей лъэпкъхэм куэдкIэ ебэкI къэзахъ лъэпкъым а къэралым бжьыпэр сыт и лъэныкъуэкIи щиIыгъын зэрыхуейр.
♦1990 гъэм япэу ягъэлъэгъуащ иджыпсту цIэрыIуэ дыдэ хъуа «Поле чудес» теленэтыныр. Ар иригъэкIуэкIат и къызэгъэпэщакIуэ Листьев Владислав.
♦1990 гъэм СССР-м къыщащтащ зыхуей диныр къыхихыну цIыхур хуит зыщI законыр.
♦1990 гъэм Къэзахъстаным и къэрал суверенитетым теухуа декларацэр къащтащ.
♦2001 гъэм УФ-м и Президент Путин Владимир Iэ щIидзащ УФ-м ЩIым теухуа и кодексым.
♦1881 гъэм къалъхуащ Испанием щыщ сурэтыщI цIэрыIуэ Пикассо Паблэ.
♦1825 гъэм къалъхуащ Австрием щыщ композитор, скрипач, дирижёр Штраус Иоганн-къуэр.
♦1911 гъэм къалъхуащ адыгэ тхакIуэ Елмэс Хьэжбий.
♦1915 гъэм къалъхуащ парт, къэрал къулыкъущIэ, Социалист Лэжьыгъэм и ЛIыхъужь Бгъэжьнокъуэ Хьэчим.
♦1917 гъэм къалъхуащ шапсыгъ тхыдэдж, «СССР-м цIыхухэр егъэджэнымкIэ и лэжьакIуэ нэхъыфI» цIэр зыхуагъэфэща Нэпсо Фазиль.
♦1926 гъэм къалъхуащ Урысей оперэ уэрэджыIакIуэ цIэрыIуэ, СССР-м и цIыхубэ артисткэ, «Хэкум пащхьэм щиIэ фIыщIэхэм папщIэ» орденыр и нагъыщэ псори зыхуагъэфэща Вишневская Галинэ.
♦1928 гъэм къалъхуащ журналист, УФ-ми КъБР-ми щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэ, «Адыгэ псалъэ» газетым и редактор нэхъыщхьэм и къуэдзэу илъэс куэдкIэ щыта Мырзэкъан Суфян.
♦1940 гъэм къалъхуащ Сирием щыщ къэрал, жылагъуэ лэжьакIуэ, СХьР-м и парламентым и депутату, Адыгэ фIыщIэ хасэм и тхьэмадэу илъэс куэдкIэ лэжьа Абазэ Шараф.
♦1938 гъэм къалъхуащ урысей актрисэ, РСФСР-м и цIыхубэ артисткэ Сёминэ Тамарэ.
♦1946 гъэм къалъхуащ урысей политик, УФ-м и Президентым и Iуэхухэр зэкIэлъызыгъакIуэ IуэхущIапIэм и унафэщIу, СНГ-м и къэрал секретару щыта Бородин Павел.
♦1950 гъэм къалъхуащ уэрэджыIакIуэ цIэрыIуэ, «Smokie» инджылыз гупым хэта Норман Крис.
♦1976 гъэм къалъхуащ фигурист, УФ-м спортымкIэ щIыхь зиIэ и мастер, Урысейм, Европэм, дунейм я чемпионатхэм мызэ-мытIэу щытекIуа, Солт-Лейк-Сити (США) къалэм 2002 гъэм щекIуэкIа Олимп джэгухэм чемпион щыхъуа Сихарулидзе Антон.
♦1979 гъэм къалъхуащ урысей актёр, сценарийхэр зытх Галустян Михаил.
Дунейм и щытыкIэнур
«pogoda.yandex.ru» сайтым зэритымкIэ, Налшык пшэр техьэ-текIыу щыщытынущ. Хуабэр махуэм градус 15 - 17, жэщым градуси 6 - 8 щыхъунущ.
Лъэпкъ Iущыгъэ:
Жагъуэгъурэ щIасэгъурэ зимыIэ щыIэкъым.
