Хетагуров Коста ФатIимэ

(Кавказ повесть)

(КIэлъыкIуэр.
ПэщIэдзэр щэкIуэгъуэм и 27, 28-хэм,
дыгъэ­гъазэм 4-м итщ).

VI

Мыбдеж сыт хуэдэу псэр щытыншрэ!..
Уехъуапсэу, ухэгъуалъхьэу хуиту,
Ущхьэукъуэн нэбэнэушэу,
ТIысыжым зэм, зэм зыкъиIэту
УедаIуэу зэрыбауэм уи бгъэр!..
Шыпсэ хъарпшэрхэм, пщыIэ хуэдэ,
Гупсысэр Iуву къызэщIабгъэу,
Мы дуней псор иIыгъщ гуапагъэм,
Щытщ лIэщIыгъуищэ зи ныбжь жыгхэр,
Мис, бзихум зыхуегъэщхъыр блашэм,
ЩхьэкIэр трилъхьэу абы и бгъэм.
Дей цIыкIу Iэрамэм зыхуеший чэщейм -
И лъагъуныгъэр хуиIуэтэну хуейщ…
Чэщейм къилъытэм ар хуэфащэу,
Псори къыщехъулIащ дунейм.
Зрипэсыну ар чэщейм?
Чэщейр тхьэIухудщ, чэщейр мэз гуащэщ,
Дей цIыкIур сыт?!
Ар цIыкIужьейщ!
Мис жыгеижьыр,
ЯIуэтэж абы и хъыбарыжьыр…
Жыгеижь къудамэбэм и щIагъым
Ар жьыми щIэми зэдаIыгъыу
Яхуэхъуащи щакIуэм хабзэ -
Зэгъусэу щащIыр я нэмэзыр;
Пщыхьэщхьэм къащэкIуар яIыгъыу
Къагъэзэжри жыгеижьым деж,
Я уанэ щхьэнтэр я пIэщхьагъыу
Жыг щIагъым хуиту щогъуэлъыж…
Мэзым къыщхьэщыхьамэ кIыфIыр,
КъызэхащIэнщи я жьэгу мафIэр,
КъетIысэкIауэ мафIэ уэрым,
КIыхьу ирашэжьэнщ уэршэрыр.
Я уэрэд макъыр, я зэдауэр
ЗэщIэплъэу куэдрэ жыжьэу мэIур,
Мэз дэгу кIыфIыжьыр щIагъэдэIуу.
Жэщ телъыджащэм гур дэпсэхуу,
Мэзауэм хуиту загъэпсэхур…
Месыр, аргуэру лIитI шэрджэсу
Хуэму къыхокIри мэзыжьым,
Ешауэ, къапыхуу пщIэнтIэпсыр,
Я джыдэр щIадзэр жыгей лъабжьэм…
- Хьэуэ, абы лэжьыгъэкIэ дэ зэи
ДыщIыхьэфыну къыщIэкIынкъым,
Хъуащи иджы нэхъ ерыщыж,
ПфIощIыр и гуащIэр мыкIуэщIыж…
- И щхьэусыгъуэр арат тщIамэ! -
- ФатIимэ фызу сиIэгъамэ,
Пщым ипхъу си гуащэм зыхуейр хуэсщIэу,
Ибрэхьим нэхърэ мынэхъ мащIэу,
Си Iуэхути сэри сымылIыщIэм…
Пщым и пхъур хуэмыхъуам щхьэгъусэ,
Зы шыдыжь цIыкIу къратмэ уасэу,
Дэтынут псоми яхуэлIыщIэу
Сэ сэщхьу, хэплъыхь лъэпкъ имыщIу…
ТхьэмыщкIагъэм, щхьэхынагъэм
Я гъащIэ ябгэм
Къригъэлащ ар а нэрыбгэм.
Фызыр къыхуэхъуу щIэгъэкъуэн
ДэкIуейти гъащIэм и пкIэлъейм,
Ибрэхьимым лъэкIащ нэсыфын
Нобэ гушхуэу зытет и дунейм…
Тхуэмыфащэу дыкъызэринэкIыу,
Аращ ар гъащIэ щыгуми щIыдэкIыр…
- УкIытэ мащIэу, ди ныбжьэгъу! Уи хъущIэр
Мыбдеж щогъэIур къемызэгъыу…
Ибрэхьим хуэдэу тIэтыфмэ ди гуащIэр,
ДыкъикIыфынут дэри тхьэмыщкIагъэм;
Ауэ сыт пщIэнур, пщышхуэм ипхъу ныбжьыщIэм
Ибрэхьимщ зылъигъэсар хьэщыкъ гурыщIэр.
Лэжьыгъэм Iуэхур хуэкIуэм, Ибрэхьим
Пэхъун нэгъуэщI ибгъуэтэфын ди куейм?
Дэ тхуэдабзэу ари шхалъэм далъхухьа сабийт,
Ауэ хуитыныгъэр хэтти и лъым,
КъикIыжыну пщылIыпIэм и Iэнлъэм
ДыхущIэкъуакъым зыри абы ещхьу.
Емыблэжу и гуащIэ, пщIэнтIэпсым
ФIыщIисыкIми щысхьыншэу и нэр,
Хуитыныгъэм хуеIэрти и псэр,
ХулъэкIащ къыщIэкIыну пщылI унэм,
Хъуащ щхьэхуит дэ псом нэхъри нэхъапэ.
Хуэфащэу къилэжьащ къехъулIа псори:
ЦIыхухэм кърахьэкIхэм щымышынэу,
ФатIимэ щхьэгъусэу къыщIыхьащ и унэм,
Щыгугъыу ныбжьэгъу пэж ар къыхуэхъуну -
ИкIи щыуакъым… КъэсыхункIэ нобэм
ФIыуэ зэрылъагъуитIым я насыпым
Зыми лъэкIакъым трилъхьэну пшагъуэ,
ЛъэмыкIыу гъуэгурыкIуэм егъэщIагъуэ
Я унэ цIыкIум цIыхугъэу щилъагъур,
Уригъэблагъэу Iухащ хьэщIэщыбжэр,
Хьэзырщ я хьэщIэм щхьэкIэ я фадэбжьэр,
Гуапэу хуагъэувыр абы Iэнэр,
Тету махъсымэ, хуабэу я хъыршыныр.
ЗэхъуэкIыныгъэ куэд къыщохъур гъащIэм,
Хэт игъэгуфIэу, хэт игъэщхьэжагъуэу, -
Алыхьырщ псоми я унафэр зыщIыр,
Ди натIэм къритхар къытхуигъэIэгъуэу…
Девгъэплъыт, псалъэм папщIэ, Жамболэт,
Пщы лIакъуэм къахэкIащ, арщхьэкIэ сыт…
Зихуэдэ щымыIэж жыхуаIэм ещхьу
ЛIы нэгъэсат, Iэтауэ лъагэу и щхьэр…
КъекIуэкIырт лъэпкъым ар и напщIэтелъу,
СыткIэ ищIэнт а лIым и набжьэ щIэлъыр…
Яубыдри джаурхэм гъэру…
КъыщIэпхъуэжащ… яубыдыжащ аргуэру…
Аргуэру къэкIуэсэжу дэ къытхуэкIуэжар
Сыт хуэдэт къызрихьэлIэжар?
Япэрей гъащIэм и лъэужьи
Имылъагъужу, уеблэм ныбжьу…
Унэ зэхэкъутахэм сахуэр
Жьым пэрыуэншэу щызэрихьэу,
Зэгуэр мы къуажэм дэлъа щIыхьыр
НэIибым пфIэщIынт дыщIалъхьэу,
ЯтIэр тратхъуэжа и кхъащхьэм!..
ЩыIэжкъым фочым, сэшхуэм я пщIэр,
Я напщIэм телъыгъа хакIуапщIэу
ЗыкъуэгушхукIыу яIэгъахэр пщыкъуэм,
Ахэм къахуэнэжар зы закъуэщ:
Яубыду быдэу пхъэIэщэкIыр,
Дэ дэщхьу гъавэ щIым щагъэкIыу
Губгъуэм итынырщ лажьэу, шхэжу…
УнэIути лIыщIи щымыIэжу.
Къэнахэщ я щхьэм щыгугъыжу…
МэжэщIалIагъэр зытегуплIэм
Къыхуэщхьэпэфыркъым зыгъэлIыр…
 УцIыныжауэ гуэншэрыкъыр
Итщ губгъуэм нэхъ зызыгъэуэркъри,
Къахуэнами адэ щIэин,
Яшхыжри, хъуауэ дыхьэшхэн.
Ауэ псэуну ахэр дэщхьу
Я пщыгъэм трамылъхьэу и щхьэ -
Сыт илъэс псом я Iуэху нэхъыщхьэр?
ПлIэрылъу фочыр, сэшхуэр ябг ищIауэ
Зы жылэм икIрэ зы жылагъуэм
Дыхьэу къызэхакIухь, яхъунщIэу,
Зыхуэзэу хъуар ягъэщхьэжагъуэу…
Абы ящIахэм гуауэщхьэуэ
Яхуэшэчыжкъым залымыгъэр…
Апхуэдэ щIалэщ Жамболэти,
Ятеплъэ мыхъуу унэIутым…
Сошынэр Ибрэхьим тхьэмыщкIэр
Бэлыхь мыух абы хидзэнкIэ…
Солъагъур ар тхьэгурымагъуэу:
Пщыр екIуэлIэнущ а унагъуэм,
Нэмысыншагъэу къуэм зэрихьэм
Игъэбэгынущ адэжь кхъащхьэр…
КъэувыIэт зэ,пшапэ зэхэуэм
СыкъигъэпцIауэ пIэрэ си нэм?
Мыбдеж зыгуэр щызэхэзеуэу,
Къытлъитэу гу, зигъэпщкIужа…
Е ар чэщей жыгыжьым
Дэджэгуу арагъэнщ акъужьыр,
Къудамэ щIиупскIам и ныбжьым
СыкъигъэпцIауэ арагъэнущ…
Куэдщ зэкIэ ар, зыIэт, хъуащ игъуэ
Щхьэхынагъэм къытхуихьа пшагъуэр
ЗэкIэщIэтхужу мащIэу къэткIухьыну,
Iэпкълъэпкъ зэщIэнэр зэрыдгъэкIыну…

*   *   *
Мэз Iувщ… мэз кIыфIщ… мэз курыкупсэщ…
ИгъэуцIынащ гуэншэрыкъыр уэсэпсым …
Ешауэ Iэр мэундэращхъуэ,
Джыдауэ макъри кIащхъэ мэхъур,
Сыт хуэдиз гуащIэ Ибрэхьим мы мэзым
ЩIигъэкIуэда и джыдэр щхьэмыгъазэу?
КъызэрищIэжрэ щIалэжь цIыкIу зеиншэр
Гугъуехьхэр кIэншэу къылъришэу,
Къритхар натIэм гугъуехь гъащIэу
Игъэващ сабий гуащIэ мащIэм!
Къулеижь бынхэм яхуэлIыщIэ
ЩIалэ ныбаджэ, щыгъыныджэм
Зэи щысхьакъым гъащIэ дыджыр.
Итащ ар губгъуэм Iэщ игъэхъуу,
Шэщми щIэтащ куэншыбыр къитхъуу,
Щыуагъэ гуэр IэщIэкIмэ зэрымыщIэу,
КъытехъущIыхьхэу, яубэрэжьу гуащIэу…
ИкIэм-икIэжым пщылI щхьэхуит щыхъужым
Къратыр зы кIапсэ зы джыдэ
ЛIыщIапщIэу,ари яфIэкуэду!
Щымысхьыж гуащIэм,емыблэжу псэм,
ЯхуэлIыщIам къулейм и гъащIэ псом
И жэщи махуи зэдигъакIуэу,
Аращ къахуэлъытар къыпэкIуэу…
Еухуэ унэ,
ЩIэхъуэпсу ищIыну унагъуэ,
Пщым ипхъу дахэри фIыуэ елъагъур…
И гуи, и пси хуэкъабзэт пщащэм, ауэ
Лъагъуныгъэм къыхуихьыр абы гуауэщ…
Лъагъуныгъэ жэуапыншэм и бэлыхьым
Нихусат ар пилъэжыным и щхьэр…
Елъагъу Алыхьым! Пэлъэщакъым щIалэр
и гурыщIэм…
Лъагъуныгъи щабагъи имыщIэу,
ЗыщIыпIи хуэмыпIащIэу кIуэрт и гъащIэр…
ЗдэкIуэр дэнэ? ЩIэкIуэр сыт?
А упщIэм зыми жэуап хуемыт.
И фIэщ мыхъужу и кIэн къикIыр,
Насып ныбжьыщIэм къылъыкъуокIыр! -
ТхьэIухуд цIыкIуу и гурыхьым
Трехыр и псэм телъ бэлыхьыр:
Пэмыплъэххауэ, пщым ипхъу пщащэм
КъыхуегъэнаIуэ и гуращэр!
ЗэщIегъэплъэжри лъагъуныгъэм,
Гушхуауэ гур къыщоуэр и бгъэм..
Хуитщ гъащIэ гъуэгур,
Щхьэхуит хъуащ и гур…
ИкIи Алыхьым хуищIу фIыщIэ,
ГугъапIэ куэдхэр къызэфIещIэ, -
КъикIынщ хуэм-хуэму тхьэмыщкIапIэм,
Iэпэгъуу иIэмэ лэжьыгъэр,
КъехъулIэфынущ цIыхум гугъэр!..
Къотэдж пщэдджыжьми нэху мыщу,
Жэщ хъухукIэ джыдэр егъэлъащэ,
УзыIэпишэмэ лэжьыгъэм,
Къыббгъэдыхьэжкъым щхьэхынагъэр…
Пшапэ зэхэуэм и ныбжь шыхьыр
Мэз кIыфI дэгужьым къыщхьэщохьэ, -
Хъунщ, ирикъунщ нобэрей IуэхукIэ!..
Цей къуащIэ фIеймкIэ
ИрелъэщIэкIри пщIэнтIэпсыр,
Ауан зищIыжу йогупсысыр:
«Нобэ сэ къэзлэжьар жыджэру
Игу ирихьыпхъэщ сондэджэрым.
Иджы хъуащ игъуэ сежьэжыну,
Унэм нэхъ щIэх сынэсыжыну…»
Джыдэр къещтэжри, епIэщIэкIыу
Йожьэжыр, жыг зэхуакухэм дэкIыу…
Бгъэдохьэ хуэмурэ псынэпсым,
А псыр куэд щIауэ и нэIуасэщ…
Псы щIыIэм йофэр зигъэнщIыху…
Налкъут щыгъэм ещхьу ткIуэпсхэр
И жьакIэ фIыцIэм пылъщ уэсэпсу…
Мэбауэ и гур псэхужауэ,
ЗыкъещIри Iэдакъэжьауэ
Пхроплъыр мэзым и щIэплъыпIэм…
Уэсылъэ къуршхэм я дыгъапIэр
Додыхьэрэн пщыхьэщхьэ пшэплъым -
Нэсащ и щIыгъуэ ичындым,
МэтIыс, зылъехыр гуэншэрыкъыр,
Андезыр ещтэ, къохьэж и щхьэм
ФатIимэу и насып гухэлъым
КъыжриIауэ щыта псалъэр:
«УщыIэми уэ дэнэ щIыпIэ,
Уигу иумыгъэху ди Алыхь лъапIэр!..
Ар гущIэгъулыщи, и Iизынырщ
Насыпыр къытхуэзыхьыфынур».
Мэхъу фIэгуэныхь цIыхубз псэ къабзэр,
ЛэжьакIуэ лIыр къыщыщIигъэкIкIэ,
«ТIэкIу зыщысхьыж!» - жиIэу къеубзэу,
И нэпсхэр къекIуэу къыщелъэIукIэ…
«Нэхъ мащIэ сщIынуи лэжьыгъэр,
Ар схулъэкIыну уи мыгугъэ…
НэгъуэщIхэр уэ къозгъэфIэкIыну,
Уезгъэхъуэпсэну я псэукIэм,
Апхуэдэ схузэфIэмыкIыну…»
«Хьэуэ! Хьэуэ!..» - къытригъазэу,
Аргуэру лъаIуэрт, лъаIуэрт фызыр..
И гукъэкIыжхэм дахьэхауэ,
ЛIыр и пащIэкIэ щIогуфIыкIыр,
Ауэ макъ гуэр къызэхихауэ,
И нэгури къызэхэуэжауэ,
ТIэкIу къэшынауэ щызэплъэкIым,
Ауан зищIыжу погуфIыкIыр.
«Зэт! Чыцэм зыгуэр къыпхыкIым ещхьщ…
Ар, Тхьэм ищIэнщ - тхьэкIумэкIыхьщ…
Сыкъэбгъэщтаи мащIэу назэм
Уэ пхуэфIым сэ ухуэзмыгъазэм! -
ЗиущэхужакIэщ, шынагъэнущ.-
Уэзгъэлъагъунт сэ фоч сIыгъатэм».
ЗэщIощымэжри псори,
Андезым пищэу Iэр щыхищIэм псым,
Аргуэру чыцэр къагъэсысыр…
КъыпогуфIыкI:
«И закъуэмэ, тхьэмыщкIэр
Жэщ кIыфIым егъэшынэ и псэр IукIыу…»
Зэхеуфэ мащIэу и нэщхъыр:
«Жамболэт мы лъахэм къызэригъэзэжрэ
Ара хъуауэ щышынэ лъыщIэжым?..»
Аргуэру чыцэм зыгуэр къыщощхъыщхъыр!..
Фочи мауэ…и макъыр джэрпэджэжу
Гъуагъуэу ауз зэвхэм дэкIуэдэжу,
Зэм зы лъэныкъуэмкIэ, адреймкIэ зэм зигъазэу,
Щызэпэджащ ар куэдрэ аузхэм…
(КIэухыр. ПэщIэдзэр 3-нэ нап.).

*   *   *
 «Тхьэрыкъуэр игу къихьауэ и щIасэр,
Арагъэнут уафэгу хуитым щесу». -
Къыщызэхихым фочауэ жыжьэр,
Iэхъуэ щIалэр къотэдж, зимыIэжьэу,
Бгъэм щызу зыжьэдешэри акъужьыр,
Къыхедзэ фIыуэ илъагъу уэрэдыжьыр:
Абгъуэм йозэшыхь тхьэрыкъуэ пщэхур,
И лъагъуныгъэр къэсыжыным ежьэу,
ЕгъэIу дзапэ уэрэду гухэлъ щэхур…
Къэлъатэт нэхъ псынщIэу, си ныбжьэгъур,
Уи лъагъуныгъэр йозэшыхьыр абгъуэм!
Тхьэрыкъуэм зэхихкъым и лъэIур и щIасэм,
Зэрынэщхъейр имылъагъу, зэрызэшыр!
Уи лъагъуныгъэм уемыжьэ, си тIасэ! -
Абы, къытехуащи жагъуэгъу ажалышэр,
Уэм къехуэхауэ щыхокI и псэр губгъуэм,
Сэламыр къуихыжу, хуеплъэкIыу уи абгъуэм…

 VII

Пщыхьэщхьэ пшэплъым дыхьэрэну
ПелыкIыр къуршхэм я щхьэщыгур…
Къуажэм дохьэж хъушэр щхьэхынэу,
Iугъуэр Iэрамэу докIыр жьэгум…
Шэрджэс хъыджэбзхэр зэрызехьэу,
Кхъуэщын яIыгъыу макIуэ псыхьэ,
Iэджэ щIауэ я кхъуэщыным
Из хъуами псыр, я уэршэрыныр,
ГушыIэ дахэр ягу пымыкIыу,
Джэгуу зэхэтщ, зэбгрымыкIыу.
Сыт абы щхьэкIэ! Иреджэгухэ,
Трагъэужу я щхьэр мащIэу,
ТегупсысыкIрэ тIэкIурэ я гур
ПэIэщIэу я унэIут гъащIэм,
НэщхъыфIэу къадэджэгу псы къабзэм
Гукъеуэ щэхухэр ирагъэзу…
Къэгъэзэншэу ирехьэх къуршыпсым
Хъыджэбзхэм яIэпыхуу хэхуэ нэпсыр.
Ар и гъуэгу мыкIэщIым щигъэжабзэу
Ирехьэхри хекIэжыр тенджызым…
Псы щIыIум щхьэщыIукI пщащэ уэрэдыр
Зыгуэрым щышынауэ зэпоудыр…
БлэкIам и макъым игъэщта хъыджэбзхэр
Зэбгрожыжхэр пIащIэрэ кIэзызу…
Зэхоуэ пшапэр, щхьэж и унэ бжэн лъакъуэу
ЗэбгрыкIыжри, ФатIимэ и закъуэу
Къыхэнащ и кIыфIым псыхъуэ жэщым,
ЕдаIуэу къуршыпс цIыкIум и даущым,
Толъкъунхэр къибж уи гугъэну зырызу
Нэщхъейуэ и нэхэр теплъызэу.
Йожэхыр ахэр темыпыIэу,
Бжыгъэншэу, зым адрейр кIэлъеIэу,
Нэжэгужэу кърашу пшыналъэ,
Мывэ цIыкIу къапэщIэхуэхэм йолъэ.
ГурыщIэ дапщэ а пшыналъэм хэлъыр,
Сыт хуэдиз нэпс игъэжэбзар толъкъуным!
Пщыхьэщхьэ пшэплъыр мэункIыфIыж,
Ешауэ щIыр жейм хелъэфэж…
Нэбэнэушэ гупсысэхэм яIыгъыу,
И бгъэр кърисыкIыу лъагъуныгъэм,
Щхьэгъусэм псынщIэу IущIэжынкIэ гугъэу,
Йожьэж, зэ укъэсыжтэм, си псэм хуэдэ,
НыбжесIэнут фIыуэ плъагъу уэрэдыр,
Уи щхьэр щабэу си бгъэм къебгъэщIауэ,
Ущысынт ба IэфIкIэ узгъэнщIауэ…
Псыри мэгызыр, йожэх зеиншафэу…
ЦIыхубзыр щхьэ IумыкIыжыфрэ псым и Iуфэм?
Уэсым щIэнэхукI къуршыщхьэ хужьым
ЩIыIэтыIэу къожэхыр акъужьыр…
Жэщ мыджэмыпцIэм, хъарпшэру и ныбжьыр
КъыхэувыкIри ди лIыхъужьыр,
ГуфIэкIэ нэпцIым зэригъалъэу нэкIущхьэр,
Къихутащ ФатIимэ и пащхьэм…
ЦIыхубз тхьэмыщкIэм гукъэкIыжхэр,
Акъыл къэщтар зэщIигъэутхъуэу,
Къытозэрыгуэ псы къиуауэ,
Гум, зэрылъ бгъэр къезэвэкIыжу,
Зехузыр, бауэкIэщI къэхъуауэ…
ТIэкIу зыкъещIэжри, щIэпхъуэжу
Зыщричыжым - еIэ-епхъуэу,
БлэкIыпIэ гуэри имыIэжу,
ЛIыр занщIэу къытоувэ лъагъуэм..
- ТекI си гъуэгум!
ЛIыр погуфIыкIыр ауаныщIу …
- Иплъхьар сыт уи гум?
- Сэращ узейр уэ, ар зэгъащIэ…
- Насыпыншэ! УкъэтыIуащ уэ, пщIащ кIасэIуэ, -
ЩыIэжкъым япэрей ФатIимэр…
СыткIэ ухуей си напэтехым?
ПфIэмащIэ схьар сэ сыкъегъыхыу,
БампIэр имыкIыу гум и бжэIум,
Зэгуэр щIалэгъуэм ста тхьэрыIуэм
И гыбзэу зэпымыууэ къаджэм
Си псэ ешар игъэсымаджэу?
Мы зыри хьэкъыу зыпхыгъэкI -
Иджы сызейр сэ Ибрэхьимщ,
Сринэмысу, насыпу, тыншыгъуэу.
Хъунущ умыщIми уэим,
БлэкIар трихужакIэщ пшагъуэу,
ЩыIэжкъым лъагъуныгъэ къабзэу
Тхьэ щIэпIуэгъари ещхьыркъабзэу…
Абдеж еущIри ину IэплIэр,
КъокIуатэр лIыр, IэфIагъым хуэлIэу…
ФатIимэ зэуэ къыхощтыкIыр,
Лъыр щхьэм доуей, акъылым хикIэу…
- Егупсысыж пщIэм, акъылыншэ,
Си анэ щIыхьыр хэутэн
Сэ зыми ищIу хуэзмыдэн,
ЩимылъкIэ уи гум зы гущIэгъу,
Сэри Алыхьым къысхуигъэгъу… -
ЩIыбкIэ йокIуэт, зрегъэзых,
Зы мывэ къещтэри, еIэт…
- СыукI! - къопсалъэ Жамболэт. -
Ауэ мы зымкIэ сынолъэIу,
Уэ япэ щIыкIэ къыщIэдэIу
Си гущIэм къысфIигъыкIым псалъэу …
Ажалкъым сэ сызыщышынэр,
Уэ нобэ къызэпта нэмыплъырщ
Сыпэмылъэщу сызыхьынур…
БжызоIэр мыр, Алыхьырщ зыщIэр
Уэр щхьэ игъэвыр си гурыщIэм,
ПхуэсщIащи си лъагъуныгъэр щызу
Зыхуигъэлажьэр гур уэ зырщ.
А лъагъуныгъэр симыIамэ,
ГъащIэр схуэхьынтэкъым, ФатIимэ…
Ар ещхьыркъабзэ хъунут хьэпсым,
Зыщыгугъын имыIэу си псэм…
ФатIимэ… къыщIэгъэхьэжыт нэгум,
Дыщыхъуам тлъэмыкIыу зэпэIэщIэ,
Бэлыхьу сыт хуэдиз хэтами уи гур,
А псори сэри щызгъэващ си гъащIэм …
Iэхъулъэхъур слъэфырт,
ЧнутIым зэгуигъэзырт щIыфэр…
Ауэ а бэлыхь псоми сапэщIэтт,
Сыхъуным щхьэкIэ уэ уи унэIут…
ПщыгъупщэжакIэ жэщым мазэм
Дыщафэ защIэурэ и бзийр
ЩIы щхьэукъуэжым трилъащIэу
ЩIыр игъэжеймэ, укъыхуэпIащIэу
- Си IэплIэм,
ЖэщкIэ дызэхуэзэу
Зэрыщытар?!.
- Куэдщ, къэувыIэж,
Изох нэлат
А блэкIа псоми, Жамболэт!..
Ди натIэм къритха ди гъащIэм
Дызыхуишэну псор дымыщIэ…
- Хьэуэ, ФатIимэ, хьэуэ,
Гуимыхуж а жэнэт жэщхэр
Къэмынэу зы пщыгъупщэжакIэу
Iэмал имыIэ си фIэщ хъункIэ!..
ПыкIащ ФатIимэ и фэр шэхуу,
Нэпсхэр къащIохури нэ фIыцIэшхуэм,
Къытолъэдэж нэкIущхьэм нахуэу…
ЦIыхубзыр щымщ…
- Ди Алыхь лъапIэ!
Ди гъащIэ псор ара джэгупIэу
Тхьыну ди натIэм къритхауэ?
Мыпхуэдэу дызэIэпыкIын мурадыр,
УщIемыгъуэжу пщIа уэ быдэу?..
- Аращ, аращ.. Ущыт узыншэу!..
- Зэ умыпIащIэт, зэтеувыIэ!
УиIэжкъым апхуэдэ хуитыныгъэ,
Сэращ узейр иджы, си лъагъуныгъэ…
- IукI акъылыншэ! Уи лъы фIеймкIэ
Пхьынущ жэуап зэхэпщIыхь псомкIи…
- Си лъагъуныгъэр я жэуапу
Ищынущ ахэм псоми я пэ…
- КъурIэнкIэ сэри тхьэ сIуэфынущ,
Силъ Ибрэхьим ищIэжыфыну…
- Умыхъу тхьэгъэпцI, ар ууеижкъым…
- Сыт а жыпIар?
- Абы хэлъыжкъым щэху.
- ЗэрымыщIэу и насып къихьар,
Пэмыплъэххауи хъуар къыIэрыхьа,
Илъагъути фIыуэ, и нэхъуейр текIауэ,
Аращ уи Жамболэтым иукIауэ… -
НыжимыIысу абы зыхуей псор,
Макъ къарууншэ хъуар зэщIокIэзызэ,
КъоIур хуэму цIыхубзым и гызыр…
- ФатIимэ!.. – щIалэр хощэIукI ерагъкIэ,
Ауэ цIыхубзыр къэлэрдэшу зэфIэщIакIэщ…
Къыщиубыдым, тримыгъахуэу щIым,
КъыфIэщIэжри къарууншэу и щхьэр,
КъытещIащ Жамболэт и дамащхьэм…
Жэщ жеижам дыщафэу щхьэщосыкIыр мазэр,
Акъужьым мэ гуакIуэр къыдешыр аузым…
Псы лъащIэм щIэлъ мывэ гъуэлъыпIэм
Имызагъэу, елъэурэ щыхупIэм,
Толъкъунхэр зэрохьэхыр нэпкъым еуэу,
Тхъурымбэр къаIурыхуу бгым езауэу,
Къигъэлъеижмэ мывэ нэпкъым,
Зэхэлъэдэжрэ щхьэхьу зэрехьэхыу,
Толъкъун хъыжьэр къэувыIэншэу йолъыр-йохъур…
Ар къыдэплъейм къелъагъу зэдэлъхузэшыпхъур.
ФатIимэ зимыщIэжу илъщи и дэлъху IэплIэм,
Жамболэтым и псэр пихузыкIыу щIолIэр.
Сыт зэрыгъур гур, зыхущIегъуэжыр?
Хэт ищIэрэ… аращ, ар псэущ иджыри!
ЗыкъещIэжыр… хуэму нэр къызэтрехри,
МыпIащIэу зэпеплъыхьыр уафэ лъащIэр,
Вагъуэ уахътыншэхэр и нитIым къощыр гъуджэу…
IэщIкIэ и натIэр трелъащIэ.
ФатIимэ  сакъыурэ щIоупщIэ,
- СыздэщыIэр дэнэ?.. -
Зеущэхури, хуэму зэфIоувэ -
 Мыр фIэщхъугъуейщ! -
И Iуфэ дыдэм бжьэпэ лъагэм
Телъщ, дауи къэна емыхуэхыу!..
Кхъуэщынри дэнэ щыIэ?..
Къыхуэлъагъужкъым, щымытыж…
Уэри плъэгъуакъэ си кхъуэщыныр? -
ЩIоупщIэ, ауэ мазэ нурым
КъыхелъагъукI зэрыщыуар.
И гугъат тхьэмыщкIэм зэхихыну
Ныбжьэгъу хъыджэбзым и ауаныр…
ЛIы мыцIыху гуэру къитыр пащхьэм
Набдзэгубдзаплъэу зэпеплъыхьыр…
- КъызжеIэт занщIэу, уэ ухэт,
ЖыIэт, мыбдежми щхьэ ущыт?
- НакIуэ, дыкIуэжынщ иджы ди унэ.. -
ЦIыхубзыр хущхьэу щIоIуэтыхьыр и нэм…
Дунейм аргуэру зегъэщIыIэтыIэ,
БгымкIэ къреху ахърэт хьэуа псыIэр.
Псыежэхыр мэтхьэджэ иджыри,
Хуемыгъэхыу мы гуауэм и дыджыр.
ХуэмыIыгъыу и нэпс къыфIыщIэжыр,
Нэпс шыугъэр тенджызым ехьыжыр…
Мыбдежым нэгъуэщIым и гуауэр
ЩызыхищIэфкъым, игу къеуэу…
СощIэжыр сэри апхуэдэ дыдэу
Згъеижыгъащ Жамболэт и хьэдэр…
Хьэуэ, сошынэ, согузасэ…
- Умышынэ, уи дэлъхур уи гъусэщ…
- ЛIыукI! ЗбгъэдэкI..-
УIэгъэ ящIа хьэкIэкхъуэкIэу
Зреч, щIопхъуэжри щхьэмыгъазэу,
Макъ Iэлыр, кIыфIыр зэгуигъэзу,
КъызредзэкIри нэрыбгэм,
КъыхоIукIыжыр зэ жэщыбгым.

 КIЭУХЫР
Тхылъеджэ, умыщI уи жагъуэ,
Къыптехьэлъамэ, си хъыбар зэшыгъуэр…
Ауэ солъагъури апхуэдизкIэ фIыуэ Кавказыр,
Мэзэшыр си псэр, тIэкIурэ сыхуэмызэм.
СыщыIащ иджыблагъэ а лъахэм
 гъуэгурыкIуэу…
СыкъацIыхужакъым… къуажэм зихъуэжащ,
ЯтIэ чырбышу зэтелъхьащ я унэр,
Iэщэ-фащэм и пIэкIэ я блыным
КIэрагъэувауэ кIэрытщ гъуджэ…
Зимыхъуэжауэ зыкIи иджыри,
И джабэ цIанлъэхэр жыглыцым зэщIиблэу,
Къыр лъагэ закъуэрщ къыщхьэщытыр жылэм…
Япэми хуэдэу зэхэуфащ и нэгур,
Япэми хуэдэу нэщхъыцэу топлъэ гъуэгум…
Захъуэжыр псоми - бзэм, я зыхуэпэкIэм,
Уеблэм ахъши щызэрахьэ хъуакIэщ!..
ЕджапIи яIэщ…мес, иIыгъыу тхылъыр,
И дыхьэшх макъыр зэрылъэлъу,
ЩIалэ цIыкIу гуэр къыщIожыр лъапцIэу,
 щхьэпцIэу,
Унэм къызэрыщIэха сабий гупым
Уэрамым тету къалъагъури цIыхубз лъапцIэ,
Йоувэхэр и ужьым зэгуагъэпу…
ЯфIэауану мо цIыхубз тхьэмыщкIэр,
Хэт мывэ кIэлъеутIыпщ, хэт ятIэ IэшкIэ…
Уэимыщэ имыщIу, цIыхубзыр мэхъущIэ:
ПхуэфI сыхъункъэ сэри, умыпIащIэ,
Мыдэ унэм унэкIуэжмэ зэ,
Сэ уэзгъэлъагъунщ зэрызэран,
Адэншэр усфIэхъуащ жыIэмыдаIуи,
IэштIымыр къозгъэщIэну тхьэ пхузоIуэ…
ЛIы гуэр къыщызолъагъури гъуэгущхьэIум,
СоупщIыр:
- Хэт а цIыхубз насыпыншэу,
Етауэ сабий гупыр зылъришэр?
- Сэри мы къуажэм куэд мыщIа
Сызэрыдэсри, сымыщIэ
И хъыбар пэжыр а цIыхубзым,
ЯIуатэ и щхьэр зэIумыбзу, -
Жэуап къызетыр лIы мыцIыхум, -
ФатIимэ делэщ… уэ уолъагъур…
ИIэт абы зы щIалэ цIыкIуи,
Итхьэлэжыну къиубыдауэ,
Къыхуэзэри я егъэджакIуэр,
ЯIуатэр къытрихыжауэ…
 Гъатхэм зы инженер гуэр
ГъуэгурыкIуэу къыдыхьати къуажэм,
Сабийр щилъагъум щIэгъури и гур,
Здишауэ иригъаджэу, жаIэр…
ЦIыхубз делэм зэрихьэу и щхьэр,
Махуэм дэтщ уэрамым къиджэдыхьу,
Псыхъуэм макIуэр зэрыхъуу пщыхьэщхьэ,
Къытоувэри псыхъуэ нэпкъ задэм,
Гуузу къыхедзэ и уэрэдыр:
Мэужьыхыжыр пшэплъыр,
ЩIылъэр мэжеиж,
НэкъыфIэщI хъарпшэрхэр къохьэ уафэм…
Си гум лъагъуныгъэр егъеиж,
КъэкIуэж, си псэм хуэдэ, къэсыжи,
Схуэгъэгъущыж си нэпсу псэр зыуфэр!..
1889 - 1895 гъэхэм

 

ЗэзыдзэкIар УЭРЭЗЕЙ Афликщ.
Поделиться:

Читать также: