Мелуанхэр дэзыхьэха джэгукIэ телъыджэ

Дыгъэгъазэм и 10-р Футболым и дунейпсо махуэщ

Куэд щIащ футболыр хьэфэ топыр къехуэкIын Iуэхугъуэм зэрыфIэкIрэ. Ар иджыпсту цIыху мелуанхэм я гукъыдэжыр къэзыIэт (е езыудых), социальнэ, политикэ, экономикэ мыхьэнэшхуэ зиIэщ. Аращ Лъэпкъ Зэкъуэтхэм я Зэгухьэныгъэм (ООН) и унафэкIэ дыгъэгъазэм и 10-р Футболым и дунейпсо махуэу щIагъэувар.

Ди эрэм ипэкIэ илъэс мин бжыгъэкIэ узэIэбэкIыжмэ, Китайм и къекIуэкIыкIар щаджым, топджэгум теухуа псалъэхэм япэ дыдэу тхыдэтххэр ирихьэлIащ. Абы зэреджэу щытар «цу чю»-щ, «лъакъуэкIэ еуэн» къикIыу. Топ джэгуным ерыщу зэрыхуагъасэм и фIыгъэкIэ Китайм и пасэрей зауэлIхэр сытым дежи лъэщт, IэпсынщIэ-лъэпсынщIэт, бэшэчт. Зэман дэкIри, «цу чю»-р Европэм нэсащ икIи инджылызхэм абы «футбол» («лъакъуэ топ») фIащщ, джэгукIэм и хабзэхэр зэхалъхьэри, зэпеуэхэр къызэрагъэпэщу щIадзащ. Иджы ар цIыху мелуанхэм я дэрэжэгъуэщ.
Иужьрей илъэсхэм футболым Урысей Федерацэм зыужьыныгъэшхуэ щигъуэтащ. Абы и щыхьэтщ ди къэралым и командэ пашэхэр Чемпионхэм я лигэмрэ Европэм и лигэмрэ ехъулIэныгъэкIэ зэрыхэтыр. Уеблэмэ Мэзкуу и ЦСКА-мрэ Санкт-Петербург и «Зенит»-мрэ иужьым зэрызэ щытекIуащ, къыкIэлъыкIуэуи Суперкубокыр зыIэрагъэхьэфащ. Урысейм и командэ къыхэхари зэрыгушхуэн мащIэкъым. Абы Европэм и чемпионатым жэз медалхэр къыщыщихьа къэхъуащ. НэхъапэжкIэ Совет Союзым и командэ къыхэхар Лъэпкъхэм я лигэм щытекIуащ, Олимп Джэгухэми тIэунейрэ япэ щыхъуащ. Киев и «Динамо»-мрэ Тбилиси и «Динамо»-мрэ Европэр 1975, 1981 гъэхэм ягъэзджызджащ, Кубок зыIэщIэлъхэм я кубокыр къахьри. СССР-м и лъэхъэнэм Яшин Лев, Блохин Олег, Беланов Игорь сымэ Европэм и футболист нэхъыфIу къалъытэри, «Франс футбол» газетым игъэува «дыщэ топыр» 1963, 1975, 1986 гъэхэм (зэрызэкIэлъыкIуэу) къыхуагъэфэщащ. Совет Союзым къытепщIыкIыжа Украинэм щыщ Шевченкэ Андрей а Iуэху дахэм 2004 гъэм къыпищащ. Абы щыгъуэми къызэралъхурэ мы гъэм илъэс 90 зэрырикъур ягъэлъапIэ Яшиным и закъуэщ гъуащхьэтетхэм ящыщу апхуэдэ пщIэ лъагэ зыхуащIар.  
Дуней псом къыщалъытэ хъуащ ди къэралым топджэгум щиIэ зэфIэкIхэр. Абы и щыхьэтщ 2018 гъэм ЩIы хъурейм и зи чэзу чемпионатыр иригъэкIуэкIыну дзыхь къызэрырагъэзар. А Iуэхугъуэм и фIыгъэкIэ Урысей Федерацэм и щIыпIэ зэмылIэужьыгъуэхэм щызэфIагъэуващ иджырей мардэхэм къитIасэ, цIыху мин куэдхэр зэрыхуэ стадион екIухэр, топджэгум гулъытэ нэхъыбэж щыхуащI хъуащ.   
Футболым зиужьыным къэралым мылъкушхуэ хелъхьэ икIи федеральнэ программэ щхьэхуэхэр ягъэзащIэ. Абы хэтщ Къэбэрдей-Балъкъэрри. Къапщтэмэ, «2009 - 2015 гъэхэм КъБР-м футболым зыщегъэужьын» программэм ипкъ иткIэ ди республикэм къыхуаутIыпщащ сом мелард 1,23-рэ. Абы щыщу сом мелуан 630,6-рэ федеральнэ бюджетым къыхэкIащ, адрейр республикэ бюджетымрэ абы хэмыхьэ мылъку къыхэхыпIэхэмрэ къапыкIащ.
Программэм ипкъ иткIэ профессионал футболистхэр зэпымыууэ щыпсэу, щагъэхьэзыр центр яухуащ, абыхэм ядэлажьэ тренерхэм я щIэныгъэм хагъэхъуащ икIи «С» категориер къратын папщIэ IэщIагъэлIхэр ирагъэджащ. Иужь илъэсипщIым Къэбэрдей-Балъкъэрым щаухуащ сабий топджэгу губгъуэу 400-м щIигъу. Абы и фIыгъэкIэ спорт школхэм зыщызыгъасэ футболист ныбжьыщIэхэм я бжыгъэм хэпщIыкIыу хэхъуащ. А зэманым къриубыдэу щIэныгъэ нэхъыщхьэ зрагъэгъуэтащ тренер-егъэджакIуэу мини 2-м щIигъум икIи псори зэхэту апхуэдэхэм я бжыгъэр республикэм мини 5-м щыфIэкIащ. Иджыпсту КъБР-м щолажьэ футболым фIэкIа щыхуамыгъасэ сабий-ныбжьыщIэ спорт школу 3, футболымкIэ секцэхэр зиIэ ДЮСШ-уэ 17, илъэси 6 - 15 зи ныбжь сабий мини 5-м нэблагъэм зыщагъасэу.
Илъэс къэс йокIуэкI КъБР-м и чемпионатымрэ Iэтащхьэм и Кубокыр къэхьынымрэ ехьэлIа, еджапIэ нэхъыщхьэхэм, ветеранхэм, къалэхэм, районхэм я зэпеуэхэр, щIымахуэ зэхьэзэхуэхэр.
Къэбэрдей-Балъкъэрым и топджэгу тхыдэм дыщэпскIэ иратхащ 2006 - 2012 гъэхэр: Налшык и «Спартак»-р (иужькIэ «Спартак-Налшык» зыфIащыжар) къэралым футболымкIэ и гуп нэхъыщхьэм, зэи къэмыхъуауэ, щыджэгуащ. А гуимыхуж илъэсхэр иджыри куэдрэ ди нэгу щIэтынущ. Премьер-лигэм 2006 гъэм гъатхэпэм (мартым) и 28-м япэу щригъэкIуэкIа зэIущIэм ди республикэр зэрыщыту пэплъэрт икIи а махуэм Налшык и «Спартак» стадионым IэпэдэIупIэ иIэтэкъым. ТIысыпIэ къызылъымысахэр жыгыщхьэхэм, топджэгу губгъуэр къызэрагъэнэху уэздыгъэхэр зыфIэлъ пкъохэм тесу зэIущIэм кIэлъыплъырт. Илъэсихрэ ныкъуэкIэ «Спартак-Налшыкыр» пщIэрэ щIыхьрэ иIэу яхэтыфащ къэралым и командэ нэхъыфI дыдэхэм, зэхьэзэхуэм еханэ увыпIэр иIыгъыу щиухаи къэхъуу. Абы нэсын папщIэ Налшык и «Спартак»-м гъуэгуанэ кIыхь икIи гугъу икIуат. 1959 гъэм мэлыжьыхьым и 28-м СССР-м футболымкIэ и «Б» классым щекIуэкIа зэхьэзэхуэм и япэ зэIущIэм щича япэ лъэбакъуэм лъандэрэ налшыкдэсхэм зэIущIэ 2766-рэ ирагъэкIуэкIат. Абыхэм ящыщу 476-р япэ дивизионым (лигэм) щыджэгуат.
Къэралпсо утыку зэрихьэрэ ди щIалэхэм Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIыхьыр лъагэу яIэтащ. Футболист ахъырзэманхэу Iэпщэ Александр, Туаев Къазбэч, Наурзокъуэ Юрэ, Ещтрэч Владимир, Лъэрыгу зэкъуэшхэу Викторрэ Къазбэчрэ, Мирзоев Виталий, КIурашын Олег, Биджиев Хьэсэнбий, Хьэпэ Заур, Исаев Щамил, Саркисян Альберт, Дзэмыхь Анзор сымэ, нэгъуэщI куэди къэрал псом къищынэмыщIауэ, хамэ къэралхэми щыцIэрыIуэщ.
Ди «Спартак»-ми текIуэныгъэ ин дыдэхэри иIащ. Къапщтэмэ, сыт и уасэт 1965, 1970 гъэхэм етIуанэ лигэм хэт командэхэм я зэхьэзэхуэм псоми щефIэкIыу РСФСР-м и чемпион зэрыхъуар! Сыт хуэдиз дэрэжэгъуэ къритат абы Къэбэрдей-Балъкъэрым щыпсэухэм!
Зи цIэ къитIуа щIалэхэр, нэгъуэщI куэди Совет Союзым, иужькIэ Урысей Федерацэм и командэ нэхъыфIхэу Мэзкуу и «Спартак», «Динамо», «Локомотив», Тбилиси и «Динамо», Дон Iус Ростов и СКА, Баку и «Нефтчи», Донецк и «Шахтёр», Владикавказ и «Спартак-Алания» командэ лъэщхэм щыджэгуащ. Дэтхэнэ зы гупри ягъэбжьыфIэфынут ТыIэщ Хьэсэнбий, Настаев Щамил, Дерёмов Евгений, Бэч Руслан, Наурыз Басир, Гъубж Вячеслав, Трубицын Сергей… дэтхэнэм и цIэр къипIуэн?! НэхъыщIэIуэхэу ЛIыхъугу Арсен Къэзахъстаным и футбол чемпионатым и гъуащхьауэ нэхъыфIхэм ящыщ зыт, Нэхущ Руслан Урысей Федерацэм и щIалэгъуалэ командэм сыт щыгъуи ирагъэблагъэрт. Нобэ-пщэдей зи вагъуэхэр IупщIу къэблэнухэм хабжэрт Мэзкуу и «Спартак»-мрэ Урысей Федерацэм и ныбжьыщIэ командэ къыхэхамрэ я гъуащхьауэ Бажэ Амиррэ Франджым и «Марсель»-м щыджэгуну Iэ тезыдза Къэжэр Назиррэ.
Нэхъапэм ди футболист къыхэжаныкIхэм хамэ щIыпIэхэм я командэхэр ягъэбжьыфIэурэ къекIуэкIамэ, иджы дэ езым апхуэдэ гуп зэкъуэт лъэщ диIэ хъуат.
Гум зэи ихужынкъым ди «Спартак»-р премьер-лигэм зэрыкIуар щызэхэкIа 2005 гъэм щэкIуэгъуэм и 3-м Налшык и республикэ стадионым и джэгупIэ губгъуэм и курыкупсэм адыгэ джэгушхуэ къыщызэIузыха цIыху минхэм я нэгум илъа гуфIэгъуэр. Абы хуэбгъэдэфынур налшыкдэсхэр РСФСР-м и чемпион щыхъуа 1965, 1970 гъэхэрщ.
Щхьэзакъуэ ехъулIэныгъэхэр зиIэ щIалэхэри ди мащIэкъым. Апхуэдэщ, къапщтэмэ, адыгэхэм ящыщу япэу футболымкIэ къэралым и чемпион хъуа Iэпщэ Александр. Тбилиси и «Динамо»-м хэту СССР-м и дыщэ медалхэр абы 1964 гъэм зыIэригъэхьащ. Европэм и къэралхэм я кубокхэр зыIэщIэлъхэм я кубокыр къэхьыным папщIэ зэпеуэм хэту 1972 гъэм Мэзкуу и «Динамо»-м щыджэгуу финалым нэсащ икIи, Шотландием и «Глазго Рейнджерс»-м и гъуэр хигъащIэри, Совет Союзым и футболистхэм ящыщу абы япэу топ щыдигъэкIащ Ещтрэч Владимир. КъыкIэлъыкIуэ илъэсым адыгэ щIалэр хагъэхьащ Яшин Лев топджэгум щыхэкIыжым къызэрагъэпэща, дунейм и футболист нэхъыфI дыдэхэр зыхэта зэIущIэм. Гъуащхьэтет цIэрыIуэ Хьэпэ Заур фIэкIа Къэбэрдей-Балъкъэрым нэгъуэщI зы футболисти къихъуакъым командэ зэмылIэужьыгъуищым - Тбилиси и «Динамо»-м, Владикавказ и «Алания»-м, Мэзкуу и «Локомотив»-м - яхэту къэралитIым (Куржымрэ Урысеймрэ) плIэнейрэ я чемпион хъуауэ.
Адыгэ футболистхэм ящыщу иджыпсту нэхъ лъэщ дыдэр Натхъуэ Бибрэсщ. Журт лъэпкъым щымыщу абы и закъуэщ Израилым и командэ къыхэхам и капитан хъуфауэ нобэкIэ утыку къизышэр. Хамэ щIыпIэм къыщалъхуами, адэжь хэкум ар цIэрыIуэ щыхъуащ икIи Къэзан и «Рубин»-м, Мэзкуу и ЦСКА-м, иужькIэ Алыджым и «Олимпиакос»-мрэ АЕК-мрэ яхэту Европэм и къэрал куэдым я стадионхэм пщIэрэ щIыхьрэ щиIэу зыкъыщигъэлъэгъуащ. Иджы Сербием Iэпхъуауэ абы и «Партизан» командэм ехъулIэныгъэкIэ щоджэгу.
КуэдкIэ дызыщыгугъщ 2018 гъэм Ленинград областым и «Тосно» командэм хэту Урысей Федерацэм и кубокым и финалым щыдигъэкIа «дыщэ» топым и фIыгъэкIэ къэралым и футбол саугъэт нэхъ лъапIэхэм ящыщ зыр зыIэрызыгъэхьа Мырзэ Резуан. Ар иджы Мэзкуу и «Спартак»-м и гъуащхьэхъумэныкъуэщ, Хэкум и командэ къыхэхам ираджащ. Апхуэдэ пщIэ нэхъапэм зыхуащIар адыгэ щIалитIщ - Ещтрэч Владимиррэ (Совет Союзым) Хьэпэ Зауррэ (Урысей Федерацэм).
УнэцIэхэми ехъулIэныгъэхэми адэкIи къыпыпщэфынущ. Абыхэм зи пщIэр яIэтри, дэрэжэгъуэ зратри къызыхэкIа лъэпкъымрэ къэралымрэщ. Апхуэдэ щIыкIэкIэ, футболым и къарур къагъэсэбэпурэ, узыншагъэмрэ бэшэчагъымрэ гъащIэм хэпща мэхъу, щIэблэ лъэрызехьэ къытщIагъахъуэ, Iэпкълъэпкъым зезыгъэужь а джэгукIэ телъыджэр илъэс мин бжыгъэ ипэкIэ къэзыгупсыса пасэрей китай зауэлIхэм къапимыкIуэтыну.

Сурэтхэм: Европэм щынэхъ лъэщ дыдэу къалъытэу «дыщэ топыр» зыхуагъэфэща ди футболист цIэрыIуэхэу Яшин Лев, Блохин Олег, Беланов Игорь, Шевченкэ Андрей.
Украинэм щыщу саугъэт лъапIэр зыIэрыхьахэу Шевченкэ, Блохин, Белановыр.

ЖЫЛАСЭ Заурбэч.
Поделиться:

Читать также: