МЭРЕМ ПШЫХЬГупсысэр - псалъэкIэ ФIэщхъуныгъэкIэ зэщIэузэда и псэр иутIыпщу абы хиш лъагъуэмкIэ кIэлъыкIуэ, кIэлъыжэ, кIэлъеуэ зэпыту къыщIэкIынущ цIыхур зэрыпсэур. Гумрэ псэмрэ къабгъэдэкI гупсысэхэр, гурыщIэхэр нэхъыбэм щIызэтемыхуэри арагъэнущ. Псэм къимыгъэдэIуа, имыущия, и жыIэм щIэмыта гукъэкIхэр гу лъащIэм щIыщIотIысыкIыжри абы къыпкърокI. Гупсысэ жиIэмэ, псэм кIэлъыжэ гум къигъэщI, зэIуищэ псысэ хуэдэу къыпфIощI. А гупсысэм къежьапIэ хуэхъуа кIапэр гум щытришэкIэ, щIехъумэ, щIеуфэ. Къытепшыжу псэм епшэлIэну ущыхуежьэкIэ, уфIэфI-уфIэмыфIми, пфIызэхозэрыхь, уеблэмэ уигу къыщымыкIа дыдэм хуэзэу зэпыудынри зыхуэIуа щыIэкъым. КIэух зымыгъуэта гупсысэм, шэч хэмылъу, иIэр зы кIапэщ. ЕтIуанэр щигъуэтыр гур псэм лъэщIыхьа нэужьщ. Ауэ ар куэдрэ къэхъуу пIэрэ - гур псэм тыншу лъэщIыхьэныр? Апхуэдиз жэрагърэ псынщIагърэ зыбгъэдэлъ псэм зэхихыу пIэрэ гум къиIукI макъ гуэр, лъэIэсу пIэрэ къыбгъэдих нур, тридзэу пIэрэ зеиншафэм и ныбжь, зыхищIэу пIэрэ и щыщIэныгъэ? Дауи, языхэзымкIи зэдогуашэ ахэр, зэлъоIэс икIи зэрощIэ. Пэжщ, уафэгум хуэнэхъуеиншэ псэм зэм дыгъэм и куэщI щабэм зыщегъафIэ, зэм мазэ къуапитIым зыкIэрещIэри, щIылъэм къыхуеплъыхыу зыщIеупскIэ, зэми вагъуэхэм тхыпхъэщIыпхъэ къахещIыкI. Гукъыдэж зэригъуэтыххэуи, гум и лъахэм къегъэзэж - дахагъ куэдкIэ къыщети удын хьэлъэ къыщытехуи къыщыхъу лъахэм. И унафэр и IэмыщIэм илъыжу щхьэхуитщ, утIыпщащ ар. Абы елъытауэ сыт мыгъуэри и махуэ гу тхьэмыщкIэм? Зызыгъэцыджу зызэрызыгъэпщхьэжа цыжьбанэм хуэдэу, дуней къытехьэ имыIэу плIанэпэм зыдиубыдэжауэ дэсщ - къаплъи къыщIэплъи хэмыту. КъытегуплIэр и хьэлъэу, къытегуауэ и удыну йокIуэкI. КъегуэпэкIаIауэ зэрызыхищIэу, мы дуней псор къызэхилъэтыхьыным хуэдэу, дамэ къытокIэ. Ауэ къилъэткIэ «дамэ IэрыщIхэм» жыжьэ зэрамыхьыфынур фIыуэ къыгуроIуэжри, щIы хъурейм и къуэгъэнапIэ псоми тыншу лъэIэсыф псэм хъыбар ирегъащIэ. Мис апхуэдэ зэзэмызэхэрщ гур псэм щылъэщIыхьэр - дамэ щигъуэтырщ. Гъунэгъу дыдэ хуэхъуауэ щилъагъукIэ, псэм и гупэр къегъазэри, гум къиIущэщхэм щIодэIу, егъафIэ, еущий. Апхуэдэ дакъикъэхэращ гумрэ псэмрэ къабгъэдэкI псалъэхэр зэуIу щыхъур, къару щаIэр, къэуат щащIэлъыр, куцI щакIуэцIылъыр. Псысэ гъащIэми укъыщыхутэфынущ а дакъикъэм - гумрэ псэмрэ я гуащIэкIэ къагъэщIа псысэ дахащэм. Жэмбэч Рабия. ГушыIэ Хьэжмурат зы щынэрэ зы мэлрэ ищэу бэзэрым тетт. Щынэм щIэупщIа гуэрым уасэр щыхуагъэлъагъуэм, фIэлъапIэ хъуауэ «Алло-уэхь», - жиIащ. Щы… тIу Дизкъуажэ гъуэгум жэщ къыщытехъуэри унэ гуэрым дыхьащ. ГъуэгурыкIуэр гуапэу ирагъэблагъэри… Фэ фщIэрэ? Удзщабэ - овсяница Нэпсыншэ хъуа Ди хьэблэ дэсащ Жалдузхъан зи цIэ фызыжь. Ар Балъкъэрхэ я нысэт. И Iыхьлыхэри сабийхэри абы дызэреджэр ТIасцIыкIут. Пасэу фызабэу къанэри, ТIасцIыкIу икъукIэ гугъу ехьу ипIат быниплI: къуищрэ зыпхъурэ. Ахэр Iэдэбу, гъэсауэ къигъэхъуат, къуажэ школым щригъэджат. Хэку зауэшхуэр къыщыхъеям нэхъыжьищыр - ТIыбыш, Данунэ, Темыркъан сымэ - лэжьэн щIадзауэ IэнатIэ зырыз Iутт, нэхъыщIэ дыдэр, Iэбузер, епщIанэ классым щIэст. Къагъырмэс Борис. ПщIэну щхьэпэщ Нартыху тхъафэм, щхьэцым къыщIэвыкIам и псым уефэмэ, тхьэмщIыгъумкIэ, жьэжьеймкIэ сэбэпщ. * * * Шэрджэсхэм джэдыкIэ ивыкIар яшхырейуэ щытакъым, нэхъ яшхыр джэдыкIэ пхъампэт. Ар сэбэпщ зи тхьэмбыл узхэмкIэ, щIыIэ зыхыхьахэм я дежкIэ. * * * Джэдкъаз фIагъэжар щызэпкърахкIэ Iэмал имыIэу джэдкъазыпщэм паупщIыж зы сантиметр хуэдиз. Ар пыумыупщIыу шыуаным иплъхьэмэ, унагъуэр псалъэмакъ хохуэ жаIэ. * * * Зи лъхуэгъуэ жэмым зэрыхуэсакъын хуейр: жэмыр лъхуэным мазитI-щы иIэжу къэшыныр щагъэт, сыту жыпIэмэ шэри шатэри дыдж, шыугъэ мэхъу. Апхуэдэ шэр зэпышу, пцIа хуэдэу щытщ, езы Iэщри гугъу йохь. ЯфIэгуэныхь мыхъуу, жэмыр къэзыш щыIэщ, уеблэмэ ямышхыу бэзэрым щащэу урохьэлIэ, ауэ апхуэдэу пщIыныр захуагъэкъым. Жэмым зигъэпсэхун хуейщ, зрамыгъэгъэпсэхумэ, жэмыр лъхуа иужь сымаджэ мэхъу - шэуэ къитри мащIэу, шатэ щIагъуи темыкIыу. Зыхуэсакъыу, зыхуей хуащIэу лъхуа жэмым и шэр куэдщ, къабзэщ, шатэфI токI. Жэмыр лъхуа нэужь махуищкIэ къаш шэр шкIэрышэ мэхъу. Iэмал иIэмэ, къашыр быдзитIырщ, адрейхэр мазэ-мазитIкIэ шкIэм къыхуагъанэ. * * * Матэкхъуейр жэмыр лъхуэуэ махуищ дэкIи иужькIэ къаша шэращ къызыхащIыкIыу щытар. Мыпхуэдэуи хахырт: лъатэпсыр шатэпскIэ зэIахырт, ар шэм хакIэжырти, абыкIэ матэкхъуей хахырт. * * * Хывышэм и тхъу гъэвэжар зэIымыхьэу мазитI-щыкIэ щытщ, щIыIапIэ ямыгъэувми. * * * Джэджьей, гуэгуш шыр цIыкIухэм бжьыныху, бжьын цIынэхэм я тхьэмпэр цIыкIу-цIыкIуурэ зэпагъэлъэлъри, хуэнщIейм хэпщауэ гъатхэм ирагъэшх. Абы витамин куэд хэлъщи, а шыр цIыкIухэр мысымаджэу, нэхъ къару яIэу къохъу икIи шхэрей мэхъу. * * * Зи лъхуэгъуэ хъуа жэмыр ирапхыркъым, зитхьэлэжынкIэ хъунущи. Къубатий Борис. Тхыгъэ кIэщIхэр ЦIыхухэм къагупсыса, яухуа, зэрагъэпэща псоми бзэр ятокIуэж. Абы нэхърэ нэхъ Iэщэ лъэщрэ нэхъ IэщэфIрэ абы иIэкъым. Бзэм и сэбэпкIэ цIыху щхьэ куцIымрэ цIыху акъылымрэ яхэхъуащ, заужьащ, бзэм и фIыгъэкIэ цIыхур гупсысэфи, бэнэфи, текIуэфи хъуащ. Бзэм сыт хуэдэу иригъэфIэкIуа, сыт хуэдэу игъэтынша цIыхухэм я гуащIэдэкIыр. «И пыIэпхэр къыхуизудащ» «И пыIэпхэр къыхуизудащ» - псалъэхэр сытым къытекIа, ар сыт зищIысыр? Япэм адыгэхэм хабзэу яIащ пцIы зыупсхэм е щэху зыIуатэхэм я напэр трахын щхьэкIэ, абы дзыхь къыхуамыщIыжын папщIэ, абы и пыIэпхэр фочышэкIэ пхахыу е дзасэкIэ пхагъэлыгъукIыу. «И пыIэпхэр къыхуизудащ» жиIамэ, «и напэр тесхащ» жиIэу къикIырт. 1841 гъэм къыдэкIа «Русский вестник»-м и етIуанэ томым абы щхьэкIэ мыр итщ: «Хамэ щэхур зыIуатэм и пыIэпхэр шэрджэсхэм пасэ зэманым пхрагъэлыгъукIыу щытауэ жаIэж. Тхъуэ лъэпкъ Адыгэшыр лъэпкъитI хъууэ щытащ: зыр шагъдийт, адрейр тхъуэ лъэпкът. Хэку «Хэку» псалъэм къикIыр «хы зэхуаку» жиIэу аращ. Ижьым адыгэхэм я щIыр хы ФIыцIэм къыщыщIэдзауэ Каспийм нэсу щытащ. Адыгэ хэкури аращ къызытекIар. Шагъдий Шагъдийр сытым къытекIрэ жыпIа? Абы къикIыр «шыгъэр лъэдийм щыIэщ» жиIэу аращ. Адыгэхэм япэм шыр мыпхуэдэу зэхагъэкIырт: шыр къагъажэурэ фIы дыдэу еша нэужь, абы и фIалъэм лъакъуэкIэ хущIэуэрт. Шы лъакъуэр щIэщIамэ, ар шагъдийуэ къалъытэртэкъым. Теунэ Хьэчим.
Поделиться:
Читать также:
29.03.2024 - 12:46 →
НОБЭ
27.03.2024 - 15:00 →
НОБЭ
26.03.2024 - 08:01 →
НОБЭ
25.03.2024 - 12:10 →
Пащтыхьхэм я хэкIыпIэхэр
25.03.2024 - 12:07 →
НОБЭ
|