Хъуажь Iэминат: ДяпэкIи дызэдэлэжьэну ди мурадщ

Ди  хьэщIэщым

2019 гъэр дигу къызэринэжыну зы Iуэхугъуэу адыгэм къыдэхъуащ ди щIыналъэм адыгэ фильм зэрыщытрахар. Адыгэ Республикэм гъуазджэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ ЕмкIуж Андзор триха кином лъабжьэ хуэхъуам, ар Урысей псом зэрыщагъэлъэгъуам, цIыхухэм къазэрыщыхъуам теухуа тхыгъэхэр ди газетым къытеддзащ. Иджы а Iуэху дахэр режиссёрым дигъэпсынщIэу дэлэжьа продюсерыр ди хьэщIэщым къедгъэблэгъащ, фильм техыным и щэхухэм, абы цIыхубэм я дежкIэ иIэ мыхьэнэм, кавказ кинор зыхуэдэм, нэгъуэщIхэми тедгъэпсэлъыхьыну. Экономикэ щIэныгъэхэм я доктор, профессор Хъуажь Iэминат и гуапэу ди упщIэхэм жэуап къаритащ.

- Iэминат, Адыгэ Республикэм егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэмкIэ и министр къулыкъум упэрыту укъэсцIыхуащ сэ илъэс зыбжанэ ипэкIэ, иджы Адыгэ къэрал университетым ущолажьэ. ЕмкIуж Андзор триха «Невиновен» фильмым и продюсерхэм ящыщ зы дауэ узэрыхъуар?
- Фильмым дынэсын ипэ, абы пэублэ хуэхъуа зы Iуэху бжесIэнут, Замирэ. Фэри фощIэ Андзор АР-м и Лъэпкъ театрым зэрыщылэжьар. Абы щигъэува «ЛъыщIэж» (Гарсиа Лорка, «Кровавая свадьба») спектаклращ режиссёр ЕмкIуж Андзор къызэрысцIыхуар. Япэ теплъэгъуэм щегъэжьауэ гурыIуэгъуэт, спектаклыр зыгъэува цIыхум бгъэдэлъ зэчийм и куууагъымрэ гъуазджэр зэрызыхищIэ щIыкIэмрэ. Нэхъ гъэщIэгъуэныжт испано-адыгэ макъамэр зэрызригъэкIуар, ар дахэу утыку къызэрырихьар. Сэ зэи сезэшыркъым а спектаклыр зэрытелъыджэр жысIэну, си мызакъуэу, ар щагъэлъэгъуа республикэ псоми, здаша фестивалхэми апхуэдэу къыщалъытащ.
Зэман дэкIа нэужь, Андзор иджыри зэ срихьэлIащ. Иджы кино трихыну зигъэхьэзырырти, сценарийр къызитри сригъэджащ, си еплъыкIэр къищIэну хуейуэ. Тхыгъэм сыздеджэм, Андзор и Iуэху бгъэдыхьэкIэр си нэгу къыщIэзгъэхьэрти, кинор кино лъэщ зэрыхъунум шэч къытезмыхьэу сыхъуащ. Сэри сыанэти, анэм и образращ япэ сызыубыдар. ЩIалэгъуалэм сащыхэткIэ, сащыдэлажьэкIэ, гъуэгу пхэнж техьа щIалэм и гъащIэр сфIэгъэщIэгъуэн мыхъуу къэнэнт?! Абы щIэлъ гупсысэ нэхъыщхьэр дэ махуэ къэс студентхэм яжетIэращ, ди бынхэр зыхуэдущийращ. Сэ къызгурыIуащ жьэрыIуатэу щIалэгъуалэм ябгъэдэтлъхьэ гупсысэр Андзор и киномкIэ зэредгъэлъагъуфынур. Мамырыгъэм, зэгурыIуэныгъэм, шыIэныгъэм, лъэпкъ зэныбжьэгъугъэм укъыхуезыджэ теплъэгъуэхэр къызыхэщ сценарийр кино щIын зэрыхуейм сэри срителъхьэ хъуащ. ЯпэщIыкIэ чэнджэщэгъуу, экономисту сыдэлэжьащ «Кавказфильм» студием. Ауэ проектым нэхъри зиукъуэдийри, продюсер къалэнри згъэзэщIащ.
- Уи IэщIагъэкIэ, щIэныгъэкIэ упэIэщIэ пэтми, утегушхуащ щэнхабзэм лъэбакъуэщIэ щыпчыну…
- Иджы япэу апхуэдэ Iуэху иужь сихьэу аращ, пэжу. Илъэс зыбжанэ ипэ кино тезых гупым садэлэжьэну къызжаIамэ, си фIэщ хъунутэкъым. Ауэ ноби сыхущIегъуэжыркъым тыншу щымыта а лъэбакъуэр зэрысчам. Пэжщ, урысей кином и зэхэлъыкIэр, ар тепхыным, пхыбгъэкIыным пыщIа гугъуехьхэр куэд мэхъу. Языныкъуэхэм деж укъегъэуIэбжь лэжьыгъэ IуэхукIэ зызыхуэбгъазэ цIыхухэм, IуэхущIапIэхэм я гупсысэкIэм, еплъыкIэм. Кином ущеплъкIэ, абы и щIыбагъ къыдэлъ псор зыми и нэгу къыхущIэгъэхьэнукъым, сэри срихьэлIа нэужькIэщ къыщысщIар абы пыщIар зыхуэдизымрэ лэжьыгъэу ирахьэлIэмрэ. ИтIани, ар хуабжьу удэзыхьэх Iуэхущ.
- Абы и лъэныкъуэкIэ сыноупщIыну сыхуейт, сыт уи дежкIэ нэхъ гугъуу хэлъар узыпэрыхьа Iуэхум?
- Творчествэм и лъэныкъуэкIэ къыщIэддзэнщи, ар зэман, къару, зэфIэкI куэд зытекIуадэ Iуэхущ. Кинор къалэ зыбжанэм щытетхащ, бгым дыщыдэкIуеяи къэхъуащ, тхьэмахуэм и кIуэцIкIэ зы жэщ-махуэм сыхьэт зыбжанэ фIэкIа дыщымыжеяи щыIащ. А псори цIыхум къехьэлъэкI пэтми, ифIэфIу ищIэмэ, хъер къыпэкIуэнущ. Андзор хузэфIокI я нэхъ гугъуехьми утригъэгушхуэну, уезэшами, ипэкIэ узэрыбэкъуэн къару къыпхилъхьэну. Творчествэм епха а Iуэхухэр къыптехьэлъэнукъым, уи гупсысэкIэр зэтехуэу, узэдэIэпыкъужу узэдэлажьэмэ. Дыгъэ къыкъуэкIыгъуэм и зы теплъэгъуэр режиссёрыр зэрыхуейм хуэдэу къэбубыдыныр нэхущым щегъэжьауэ сыхьэт бжыгъэкIэ тепхми, къохьэлъэкIынукъым, ар режиссёрыр арэзы техъуэн хуэдэу къыщIэкIамэ. Зы кадр закъуэр тIощIрэ тепхыжми, кърикIуам ущыщыгуфIыкIкIэ, гугъуехьу узыхэтар пщогъупщэж. А псом сэ схуэдэхэр, щIэныгъэм ирилажьэхэр, щыкIэлъыплъкIэ, нэхъ телъыджэжу къащохъу. АбыкIэ жысIэну сызыхуейращ - лэжьыгъэр гугъуми, псэм зыдегъэпсэху, гур хегъахъуэ.
Кинор хьэзыр хъуа нэужь, ар гъэкIуэтэным гугъуехь нэхъыбэ пыщIащ. Уеблэмэ фильм тепхыныр Iуэхум и Iыхьэ щанэрауэ жыпIэ хъунущ, ар къыдэкIыным апхуэдизкIэ куэд пыщIащи.
- Тыншт узыхэта гупым уадэлэжьэну? Дауэ къыпщыхъуа «Кавказфильм» киностудием Iуэху дэпщIэныр, актёрхэм я лэжьыгъэр?
- Режиссёр ЕмкIуж Андзор апхуэдэ зэфIэкI иIэщ - зыхуей цIыхур зыпэригъэувэну Iуэхум хуэфащэу къыхехыф, ар оператор ирехъу, актёр ирехъу, нэгъуэщI къалэн зи пщэ дэлъхэрауи щрет. Ар зи гугъу сщIа спектаклымкIи слъэгъуат, иджыри аращ. Зы щапхъэ къыпхуэсхьынщ - сценарийр щитхым, лIыхъужь нэхъыщхьэу хэт цIыхуиплIым я ролхэр зыгъэзэщIэнур хэтми ищIэрт, япэщIыкIэ ар зэригъэзахуэри, итIанэ иужь ихьауэ аращ. Адрей актёрхэр кастингкIэ къыхихащ. А псоми я псэемыблэж лэжьыгъэр сэ слъэгъуащ, сыт хуэдэ гугъуехь къыкъуэмыкIами, актёрхэр джэгурт. Тхьэщыгъуей Жаннэ и роль къудейр сыт и уасэт? Анэм и псэм телъ гуIэгъуэр абы къызэригъэлъэгъуам хуэдэу зыхузэфIэкIын куэд щыIэкъым. Зи гугъу сщIыр фэ экраным щыфлъэгъуа теплъэгъуэ кIэщIым деж къыщынэркъым. А зы теплъэгъуэр къыхахын папщIэ дубль 15 - 20 трахырт. А псом дежи Жаннэ а ролым ихьэн хуейт, нэпс пэж къыщIигъэкIын хуейт. Абы сыздеплъым телъыджэ сщыхъур зыт: си пащхьэ къис бзылъхугъэр зи бын яукIа анэу фIэкIа, кино техыпIэм ит актрисэу зэрыпщIэн дунейм теттэкъым. Режиссёрыр нэпс щыхуейм деж Жаннэ къыщIигъэкI нэпсым и хъуреягъым щытыр дигъэдзыхэрти, дигъагъырт. Аракъэ актёр жыхуаIэжри?! Апхуэдэ дыдэт Кетенчиев Тимур и ролри. Езы Тимур гъащIэм Iэщабэ-Iущабэу, псэ къабзэу, цIыху гуапэу хэтщ. Андзор абы къыхуигупсыса ролыр а щIалэм зыкIэ дахэу, екIуу игъэзэщIащи, ар кином уеплъа нэужь, зэи пщымыгъупщэжын образу гум къонэ, напэ къабзэмрэ пщIэ лъагэмрэ я джэлэсу. Ди лIыхъужь нэхъыщхьэ Хьэмырзэ Ахьмэд и образыр къызыхуэтыншэу къызэригъэлъэгъуар-щэ?! АдыгэлI щыпкъэм и щапхъэ нэсщ мис ар. Сыт хуэдэ щытыкIэ димыхуами, тыншу дыщIызэдэлэжьам и щхьэусыгъуэ нэхъыщхьэр режиссёрым дзыхь хуэтщIу абы иужь дызэриуварщ, актёрхэр зэчиифIэу къызэрыхихарщ.
- Дэ зэрытщIэмкIэ, «Невиновен» фильмыр Урысейм щагъэлъэгъун ипэ къихуэу ди къэралми, хамэ щIыпIэхэми щекIуэкIа кинофестивалхэм хэтащ. Дэ кинор дыдейщ, ди хьэл, ди хабзэ, ди щэн, ди тхыдэ хыдолъагъуэри, дигу ирихьынущ, дыщыгуфIыкIынущ, шэч хэмылъу. СфIэгъэщIэгъуэнщ нэгъуэщI лъэпкъ къыхэкIахэм, нэгъуэщI къэрал щыпсэухэм ар къазэрыщыхъуар. Уэ зыхэпхам щыщ къыджепIэжыну сыхуейт.
- Пэжщ, «Невиновен»-р Канадэми, Израилми, Урысейм и къалэ куэдми щагъэлъэгъуащ. Дэни яфIэгъэщIэгъуэну щеплъащ Кавказым и дахагъым, абы щызэрахьэ хабзэхэм, цIыхухэм щаIэ псэукIэм, зэхэтыкIэм. Уеблэмэ Кавказыр здэгъэза лъэныкъуэр зымыщIэ куэдым дэ къедгъэцIыхуащ жытIэмэ, дыщыуэнукъым. Хамэ къэралхэм режиссерым къыщеупщIырт ди щIыпIэр зыхуэдэмкIэ, ис лъэпкъхэм я тхыдэмкIэ. Езы фильмым къыщыIэта Iуэхумрэ щыпхыша гупсысэ нэхъыщхьэмрэ фестивалым и кIэлъыплъакIуэхэмрэ къызэгъэпэщакIуэхэмрэ къазэрыгурыIуар, зэрыдихьэхар гуапэ лей тщыхъуащ. КъищынэмыщIауэ, пщIэшхуэщ кином еплъахэм ягу зэрырихьари. Апхуэдэ саугъэт зыбжани къыдатащ. А псом къагъэлъэгъуар зыщ - режиссёрым зыхуигъэувыжа мурадыр къызэрехъулIаращ.
- Iэминат, кавказ кином и къэкIуэнур сыт хуэдэу плъагъурэ?
- Урысей кином нобэ хэлъ гугъуехь къомым еплъытмэ, кавказ кино къэбгъэщIыну е къэбгъэщIэрэщIэжыну тыншкъым. Совет лъэхъэнэм щыIащ кавказ кино, Куржым, Армением, Осетием киностудиехэр щылажьэу щытащ. Ауэ ахэр блэкIам къыхэнащ.
Нобэ  киногъуазджэр къыщыщIэрэщIэж лъэ­хъэнэу жыпIэ хъунущ. Абы и лъэныкъуэкIэ ЕмкIуж Андзор куэдым тегушхуащ. Ар апхуэдэу бгъэдэмыхьамэ, дэ гупышхуэри дыдригъэхьэхыфынутэкъым, кинори трихыфынутэкъым. Кавказ кино жытIэ щхьэкIэ, ар урысейпсо кином и пщIэр къэзыIэт зы Iыхьэщ, «Невиновен»-ри абы щыщ зы лэжьыгъэщ. Си гугъэщ, дяпэкIэ кино тезыхыфынухэри, щэнхабзэм зезыгъэужьыфынухэри диIэну. Абы папщIэ зэчий зыбгъэдэлъхэр нэхъ тегушхуэгъуафIэу къыщIэкIын хуейуэ аращ, ЕмкIужым хуэдэу.
- Продюсер къалэн щыбгъэзащIэкIэ, кином текIуадэ, къыхэкI ахъшэм уи Iуэху хэлъщ…
- ЗанщIэу къыжыIапхъэщ дебют кинокIэ ахъшэшхуэ къызэрумылэжьыфынур. Ар дэркIэ гурыIуэгъуэщ. Кином хэтлъхьари Голливудым щыхалъхьэм хуэдэкъым, къэралри къыддэIэпыкъуакъым, атIэ щхьэзакъуэ инвестицэщ зэрытетхар. АдэкIэ кином еплъхэм я бжыгъэращ зытеухуар. Абы къыщIэкIынур лъабжьэ хуэхъунущ къыкIэлъыкIуэ лэжьыгъэм. «Кавказфильм» киностудием зэфIэкI, зэчий, къару, щIэныгъэ, кIуэаракъэ, зыхуеину псори иIэщ адэкIэ зиужьынымкIэ. Ауэ мылъкум куэд зэрелъытар къэплъытэмэ, ди япэ кином къыщIэкIынум, шэч хэмылъу, дыщогугъ.
- КъыкIэлъыкIуэ лэжьыгъэм ухуэхьэзыр, «Кавказфильмым» удэлэжьэну?
- НтIэ. Уеблэмэ си фIэщ сщIыну сыхуейщ адрей кином нэхъ тыншу делэжьыфыну. Сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, мы кином иужь ита псом ди дежкIэ киногъуазджэм щытча япэ лъэбакъуэт мыр. Уеблэмэ актёрхэр театр актёрт, кином и пIалъэшхуэ ящIэу щыттэкъым. ИкIи къыхагъэщырт кино утыкумрэ театр утыкумрэ куэдкIэ зэрызэщхьэщыкIыр. Операторхэм махуэ къэс лэжьыгъэ цIыкIухэр трах, ауэ апхуэдэ ин иджы япэу пэрыхьауэ аращ. ИтIани, зы цIыху хэкIыжынукъым Андзор зэригъэпэща гупым. Дызэрызэдэлэжьа илъэсищым зэдгъэщIа мащIэр къэдгъэсэбэпу адэкIи ди гуащIэ, къэухь зэхэтлъхьэну ди мурадщ. Псом нэхърэ нэхъапэращи, гукъыдэжрэ къарурэ диIэщ, мурад дахэ куэд зиIэ режиссёр зэчиифIэ ди пашэщ.
- Упсэу, Iэминат, Тхьэм фыхущIигъэхьэ.

Епсэлъар НЭЩIЭПЫДЖЭ Замирэщ.
Поделиться: