Календарь событий

 Адыгэ къуажэхэр псы Iуфэ IутIысхьэ хабзэт, псыншэу упсэуфыркъыми. БжьамийкIэ пщIантIэхэм псы къакIуэ зэрыхъурэ псы ежэххэм, псынэхэм дызэфэну псыр къитхыжыркъым, дипсхэри япэм хуэдэу къабзэжкъым. Псы ежэххэр зэрымыкъабзэм нэмыщI, ди псыхъуэхэм я щытыкIэр нобэ хьэлэч дыдэщ. Зы хамэ гуэр къакIуэу зэтриуцIэпIауэ аракъым, дэ езым ди IэкIэ тхьыуэ хыфIэддзэ пхъэнкIийм щIигъэнауэ аращ ди псыхъуэ дахэ къомыр.
Илъэс тIощI-щэщI и пэкIэ ди псыхъуэхэр къабзэу щытащ. Сабий щыджэгунуи балигъхэм зыщагъэпсэхунуи гурыхьу апхуэдэт ди псы Iуфэхэр.

Америкэм и Штат Зэгуэтхэм 1892 гъэм щыщIэдзауэ дахагъэм, модэм теухуауэ къыщыдэкI VOGUE хьэрып журналым и фокIадэ къыдэкIыгъуэр траухуащ Иорданием щыпсэу адыгэхэм къадекIуэкI щэнхабзэ, хабзэ, псэукIэ дахэм. Амман щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм я теплъэ зэкIужымрэ дуней тетыкIэ дахэмрэ гурыхь ящыхъуащ журнал цIэрыIуэм и щIэджыкIакIуэхэм. КъыжыIапхъэщ, VOGUE журналым и къудамэхэр иджыри къэрал 26-м зэрыщыIэр икIи ар дунейм и плIанэпэ куэдым зэрыщызэIэпахыр.

ЖызыIэжар Хьэбэз къуажэм (Шэрджэсым) дэса Даур Исмэхьилщ, I990 гъэм.
Гъавэ къешэлIэжыгъуэ зэману зылI гъуэгурыкIуэт лъэсу. ЛIыр нэпсей гуэрти, гъуэмылэ тIэкIуи здищтатэкъым. 
Апхуэдэу здэкIуэм гъуэгум къакIэрыхуауэ зы ху щхьэмыжышхуэфI къегъуэт. «Мыри зыгуэркIэ сэбэр хъунщ!» - жиIэри, ху щхьэмыжыр и упщIэ бгырыпхыжьым диупщIэри, и гъуэгу техьэжат. Пщыхьэшхьэ хъуауэ къуажэ гуэрым нихусри, нэхъ хуэщIа хуэдэу къилъэгъуа унагъуэм йоблагъэ. ХьэщIэ Iэнэр зэфIэкIа нэужь, гугъу ехьа лIыр гъуэлъыжыным хуопабгъэ. Хэгъэрейхэм захуегъазэри: 

 Зи бжыгъэм зэпымычу хэхъуэ машинэхэм къалэхэр ущымыбэуэжыф ящI. Ахэр зэрылажьэ гъэсыныпхъэм къапкърыкI Iугъуэм и закъуэкъым зэраныр, атIэ, гъуэгум телъ асфальтыр нэхъ шынагъуэжщ.
 

Адыгэбзэм жьы хъуа псалъэхэр гупищу щыгуэшащ: историзмхэр, архаизмхэр, анахронизмхэр.
Япэр - жьы хъуа псалъэхэщ, абыхэм къагъэлъагъуэу щыта хьэпшыпыр къызэрыдмыгъэсэбэпыжым къыхэкIкIэ псалъэри лъэныкъуэ едгъэзауэ.
Псалъэм папщIэ: лъыщIэж//лъыщIажь - кровная месть; афэ//ашъо – кольчуга; къулъкъэшхъэн - беглый крепостной; азэт – вольноотпущенник; лэгъунэпыт – сословие несвободных крестьян; мэIу - щит.
Архаизмхэр - жьы хъуа псалъэхэщ, абыхэм къагъэлъагъуэу щыта хьэпшыпым нэгъуэщI фIэщыгъэцIэ зэригъуэтам къыхэкIкIэ къэдмыгъэсэбэпыжу.

Прохладнэ куейм хыхьэ Солдатскэ, Къэрэгъэш, Грабовец жылагъуэхэр зэпызыщIэ автомобиль гъуэгухэр мы махуэхэм зэрагъэпэщыж. Абы къыдэкIуэу «Къуажэ щIыпIэхэм зэIузэпэщу зегъэужьын» федеральнэ программэм ипкъ иткIэ километри 4-м нэблагъэ зи кIыхьагъ гъуэгур къыщагъэщIэрэщIэж Прохладнэ куейм и Солдатскэ станицэм и Плипиенкэ, Евсейченкэ, Абубекировым я цIэхэр зезыхьэ уэрамхэм. Гъуэгур йокIуалIэ сымаджэщым, школым, ЩэнхабзэмкIэ унэм, администрацэм и унэм. 

Бахъсэн районым и поликлиникэу Зеикъуэ къуажэ дэтым егъэщIылIа Iэгъуэблагъэр, псори зэхэту метр зэбгъузэнатIэ 800-м нэблагъэ къызэщIэзыубыдэр, цIыхухэм я зыгъэпсэхупIэ щIыным хуэгъэзауэ ирагъэкIуэкIа Iуэхугъуэхэр и кIэм нагъэсащ.
УхуакIуэхэм мы щIыпIэм лъэс лъагъуэхэр щыпхашащ, тетIысхьэпIэщIэхэр щагъэуващ, иджырей уэздыгъэхэм хуэгъэпса пкъохэр щыхатIащ, ихъуреягъкIэ жыгыщIэхэр щыхасащ. Къедза Iэхэлъахэм, къуажэдэсхэми хьэщIэу къахуэкIуэхэми я лъэр зэрыщыщIагъэкIыфынум и мызакъуэу, зэIущIэ зэмылIэужьыгъуэхэри къыщызэбгъэпэщыфынущ.