Календарь событий

  Япэ увыпIэр дыдейщ

«Тенджыз ФIыцIэм и гъатхэ Кубок-2025» фIэщыгъэр зэрихьэу Сочэ къалэм щекIуэкIащ футболымкIэ урысейпсо зэхьэзэхуэ. Абы щызэпеуащ къэралым и щIыналъэхэм я командэ 20, топджэгухэм я ныбжьыр илъэс 15-м щIимыгъуауэ. Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщу зэхьэзэхуэм хэтащ Налшык и «Олимпик», Нарткъалэ и «Нарт», Iэпщэ Александр и цIэр зезыхьэ спорт еджапIэм я гупхэр.

ЗэрытщIэщи, шэрджэс бзылъхугъэм и теплъэмрэ зыIыгъыкIэмрэ цIыху цIэрыIуэ куэд - щIэныгъэлIу, тхыдэджу, тхакIуэу, усакIуэу, сурэтыщIу - зэман зэхуэмыдэхэм тетхыхьащ. Апхуэдэт Белл Джеймс, Мариньи де Тебу, Паллас Симон, Байрон Джордж, Дубровин Николай, Немирович-Данченкэ, Бальмонт Константин, Данилевский Николай, Гагарин Григорий, Пушкин Александр, Лермонтов Михаил сымэ, нэгъуэщIхэри.

Хэт зэхэзымыхар кхъухьлъатэзехуэ акъылыфIэ,  Совет Союзым  щэнейрэ и ЛIыхъужь Кожедуб Иван и цIэр? Апхуэдэ щыIэу къыщIэкIынкъым. УщыуэнкIэ умышынэу жыпIэ хъунущ нэхъыжьхэм зэрахэмытыр. Ауэ, дауи, куэд щыгъуазэкъым абы и дежкIэ зауэр 1945 гъэм зэримыухар. А цIыху телъыджэм къыпэплъэрт нэгъуэщIи.

Гур хэзыгъахъуэт «Нартхэм я дыщэ пхъуантэ» зи фIэщыгъэ къэрал зэхуаку зэпеуэм и 16-нэ зэхыхьэу Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым иджыблагъэ щекIуэкIар.

Нарт хъыбарыжьхэм хэт лIыхъужьхэм ящыщ Сосрыкъуэ, Сэтэней Гуащэ, Щхьэц ФIыцIэ сымэ хуагъэфащэ я теплъэхэр сурэту щIынымкIэ зэпеуэм хэтащ Индием, Сирием, Иорданием, Тыркум къикIауэ ди деж щеджэ щIалэгъуалэр.

Астрофизикхэм иджыблагъэ уахэм, Дыгъэм зэрыпэжыжьэ щымыIэу, къыщахутащ абы зыщызыгъазэ пкъыгъуэ абрагъуэу зырэ гъащIэ здэщыIэнкIэ хъуну зыхуагъэфащэ планетэу тIурэ. Иужьрейхэр егъэщIылIащ ди Дыгъэм нэхъ къыпэгъунэгъу «плъыжь цIыкIужьей» жыхуаIэ вагъуэ жьэражьэм.

Карнеги и цIэр зэрихьэу США-м щыIэ ЩIэныгъэхэмкIэ институтым и IэщIагъэлIхэр а къэхутэныгъэм хуэзышар вагъуэ хэха гуэрым, къедза планетэхэр «къызэреныкъуэкъум» къыхэкIыу, уахэм къыщытригъэзэжурэ зэрызыщигъазэм (и хьэлъагъ елъытауэ) тещIыхьа Iэмалырщ.   

Сыт хуэдэу къыщIэкIыну гъэр?  ЦIыху узыншэхэм я дежкIэ а упщIэм мыхьэнэшхуэ иIэкъым: ахэр хуэхьэзырщ сыт хуэдэ щытыкIэми. Дэ зи гугъу тщIыр ар псом япэу щIым елэжь ди къуажэдэсхэм къазэрыхущIэкIынурщ: къахуэупсэну  хьэмэрэ и щIыб къахуигъэзэну? А  упщIэм куэд елъытащ - я зэIузэпэщыныгъэри, зыкъаужьынри, хэбгъэзыхьмэ, икIэм-икIэжым къэралым  ерыскъыкIэ и шынагъуэншагъэри.

Инджылызыбзэм «цIыху хужьхэр» мыхьэнэр къикIыу XVIII лIэщIыгъуэм къыщыщIэдзауэ нобэм къэс щIэныгъэ фIэщыгъэцIэу къигъэсэбэпыр «кавказ (Caucasian) расэ» терминырщ. Абы теухуа тхыгъэ гъэщ1эгъуэн къытхуитхащ Мэремыкъуэ Элеонорэ.

Америкэм и цIыху хужьхэм тхыгъэкIэ къызыхэкIар къагъэлъэгъуэн хуей щыхъукIэ, ноби къыхах «кавказ» ф1эщыгъэцIэр. Абы щыгъуэми гу лъытапхъэщ езы Кавказым и цIыхухэри а псалъэр къэзыгъэсэбэп хамэ къэралхэри абы и къежьапIэ дыдэмрэ и мыхьэнэмрэ нэсу зэрыщымыгъуазэм.

Хэку зауэшхуэм ТекIуэныгъэ Иныр къызэрыщахьрэ илъэс 80 зэрырикъум ирихьэлIэу ди къэралми хамэ щIыналъэ куэдми къыщыхалъхьэ пэхуэщIэхэм языхэзщ «ТекIуэныгъэм – Ура!» фIэщыгъэр зыгъуэта жэрдэмри. Ар хуэунэтIащ ди япэ ита нэхъыжьхэм зэрахьа лIыхъужьыгъэмрэ хахуагъэмрэ зыфIэлъапIэхэм, ди махуэхэм псэууэ къэса нэхъыжьыфI ветеранхэм лъытэныгъэ яхуэзыщIыну хуейхэм, ТекIуэныгъэ Иныр зыгъэмахуэщI псоми.

Мэлыжьыхьым и 10, махуэку

Фашизмэм пэщIэтыным и дунейпсо махуэщ

 Зэдэлъхузэшыпхъухэм я дунейпсо махуэщ

1945 гъэм Иуан Хьэсэн Совет Союзым и ЛIыхъужь цIэр къыфIащащ.

1964 гъэм «КъБР-м и цIыхубэ усакIуэ», «КъБР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ», «КъБР-м щIыхь зиIэ и ухуакIуэ» цIэ лъапIэхэр ягъэуващ.

1897 гъэм къалъхуащ япэ адыгэ бзэщIэныгъэ еджагъэшхуэ Iэщхьэмахуэ Даут.