Махуэгъэпс

Урысей щIэныгъэм и махуэщ. 1724 гъэм Пётр Езанэм Iэ щIидзащ Петербург ЩIэныгъэхэмкIэ и академиер къызэгъэпэщыным теухуа унафэм. Иджыпсту ар РАН-рщ.

Урысейм и дзэ топографым и махуэщ

Словением щагъэлъапIэ я щэнхабзэм и махуэр

Иракым и революцэм и махуэщ

1725 гъэм дунейм ехыжащ Урысейм и япэ император Пётр Езанэр.

1819 гъэм Санкт-Петербург университет къыщызэгъэпэщыным теухуа унафэр къащтащ.

♦Тэтэрстан Республикэм и Гербым и махуэщ

♦Гренадэм и лъэпкъ махуэшхуэщ – щхьэхуит зэрыхъуар (1974 гъэм) егъэлъапIэ

♦1795 гъэм Хаджибей кхъухь тедзапIэм и цIэр Одессэу зэрахъуэкIащ.

♦1893 гъэм США-м щыщ инженер Крей Алан мафIэсыр зэрагъэункIыфI Iэмэпсымэ къызэригупсысам щыхьэт техъуэ дэфтэр иратащ.

♦1965 гъэм США-м щыщ боксёр цIэрыIуэ Клей Кассиус муслъымэн диныр къищтащ, иджыпсту дуней псом къызэрыщацIыху Мохаммед Али цIэри къыфIащауэ щытащ.

Нобэ

♦Лышх узыфэм пэщIэтыным и дунейпсо махуэщ

♦Японием щагъэлъапIэ илъэсыщIэр къыщихьэ махуэр - Гъатхэм и махуэр

♦1719 гъэм Пётр Езанэм Iэ щIидзащ Урысейм щыпсэухэр бжыным теухуа унафэм. Нэхъапэм апхуэдэ лэжьыгъэ къэралым щрагъэкIуэкIатэкъым.

Ижь-ижьыж лъандэрэ Кавказ щIыналъэм щыпсэу лъэпкъхэм ящыщ зыщ адыгэхэр. Абыхэм я тхыдэмрэ  хабзэмрэ я лъабжьэр къызэрежьэрэ илъэс мин куэд мэхъу, зэман блэкIа куэдым я нэпкъыжьэ телъщ. Ар уи фIэщ хъун щхьэкIэ ирикъунщ адыгэбзэм и къулеягъыр, абы хэт фIэщыгъэцIэхэм я къэхъукIэм, къэгъэщIыкIэм и гъэщIэгъуэнагъыр. Ещхьыркъабзэщ адыгэ хабзэм цIыхум я зэхущытыкIэр зэрызэригъакIуэри, къэзыухъуреихь дунейм сакърэ щысхьрэ хэлъу бгъэдыхьэу зэрыщытари.

Нобэ

1815 гъэм Швейцарием дунейм щыяпэу лэжьэн щыщIидзащ кхъуей щащI заводым.

1826 гъэм Грибоедов Александр Грозный быдапIэм щаубыдат, зыкъэзыIэта декабристхэм япыщIауэ щытауэ шэч хуащIри.

1920 гъэм Урысейм къыщызэрагъэпэщащ хъугъуэфIыгъуэхэм я хъумапIэ.

1930 гъэм Вьетнамым и Коммунист партыр къызэрагъэпэщащ.

1945 гъэм Польшэм хыхьэ Одеррэ Вислэрэ псыхэм деж щекIуэкIа зауэшхуэр иухащ.

Дызэрыщыгъуазэщи, псыпцIэхэр зи хэщIапIэ псэущхьэхэмрэ абыхэм щес къуалэхэмрэ яхуэсакъыныр мыхьэнэшхуэ зиIэщ. КъищынэмыщIауэ, щIэныгъэлIхэм къызэралъытэмкIэ, псыпцIэхэр ящыщщ ЩIы хъурейм и биологие зэмылIэужьыгъуагъэм хезымыгъэгъэщI, щIыуэпсыр зэпIэзэрыт щытыкIэм изыгъэт къэщIыгъэ телъыджэхэм.

Нобэ

♦Псы-псыпцIэ щIыпIэхэм я дунейпсо махуэщ

♦Урысейм и Дзэ щIыхьым и махуэщ. Нэмыцэ-фашист зэрыпхъуакIуэхэм япэщIэту Сталинград къалэм деж махуэ 200-кIэ советыдзэхэм щрагъэкIуэкIа зауэшхуэр ди текIуэныгъэкIэ иухащ 1943 гъэм мазаем и 2-м.

♦Азербайджаным и щIалэгъуалэм я махуэщ

♦1536 гъэм Испанием щыщ Мендосэ Педрэ Ла-Платэ псым и Iуфэм деж щигъэтIылъащ Аргентинэм и иджырей къалащхьэ Буэнос-Айрес и лъабжьэр.

Нобэ

США-м щагъэлъапIэ Хуитыныгъэм и лъэпкъ махуэшхуэр

1816 гъэм декабристхэм «КъегъэлакIуэхэм я зэгухьэныгъэ» зыфIаща я япэ щэхурылажьэ гупыр къызэрагъэпэщащ.

1829 гъэм Нэгумэ Шорэ Налшык къыщызэIуихащ сабий нэхъ акъылыфIэхэр щрагъэджэну школ.

1923 гъэм СССР-м щыяпэ ахъшэ хъумапIэр Петроград къалэм къыщызэIуахащ.

1924 гъэм Инджылызым СССР-р езым и ухуэкIэ зиIэж къэрал щхьэхуиту зэрыщытыр къилъытащ.

♦Фаджэ (проказа) узыфэр зыпкърытхэм защIэгъэкъуэным и дунейпсо махуэщ
♦ДыщэкIым и дунейпсо махуэщ
♦Интернетыр къыщамыгъэсэбэп дунейпсо махуэщ. ЦIыхухэр зы махуэкIэ нэхъ мыхъуми «дунейпсо хъым» къыхэшыным хуэгъэзауэ ягъэуващ.
♦Белоруссием щагъэлъапIэ ЩIэныгъэм и махуэр
♦1714 гъэм Пётр Езанэм и унафэкIэ къызэрагъэпэщащ Урысейм щыяпэ музейр – Кунсткамерэр.
♦1729 гъэм Истамбыл щытрадзащ хьэрып хьэрфхэр къагъэсэбэпурэ ятха япэ тхылъыр – тырку псалъалъэр.

♦Ядернэ зауэр мыдэным цIыхухэр хузэщIэгъэуIуэным и дунейпсо махуэщ
♦1943 гъэм советыдзэхэм ­Мейкъуапэ, Тихорецк къалэхэр нэмыцэ фашист зэрыпхъуа­кIуэхэм къыIэщIагъэкIыжащ.