Литературэ

КъБР-м щIыхь зиIэ и артист,  усакIуэ, драматург  цIэрыIуэ  Маммеев Ибрэхьим  къызэралъхурэ илъэсищэ ирокъу.   Абы къигъэщIа илъэс 85-м  щыщу  65-р  театрым  тыхь хуищIащ.

Къыргъыз тхакIуэшхуэ Айтматов Чингиз и роман «Буранный полустанок» зыфIищам мыпхуэдэ миф итщ. Жуанжуанхэр Азие Курытым щыпсэу лъэпкъ цIыкIу гуэрым къытоуэри хэкур яхъунщIэ. ЗауэфI щыIэкъым: жуанжуанхэм лейуэ зэрахьам я нэхъ Iей дыдэу цIыхум я гум мыпхуэдэ хьэкIэкхъуэкIагъэр къонэ. ЗэрыпхъуакIуэхэм зытекIуа лъэпкъым нэхъ щIалэ Iэчлъэчхэр къыхачырт, ахэр Iэпхлъэпх ящIырти, къумым къранэрт. Абыхэм я щхьэм фIэкъуа шхуэл цIынэр къурэу зэпрыгъукIырт.

Бейтыгъуэн Сэфарбий 1996 гъэм «Эльбрус» тхылъ тедзапIэм къыщыдигъэкIат жыIэгъуэхэр е псалъэ шэрыуэхэр щызэхуэхьэса «ЗыкъызогъэщI» тхылъыр. Абы и пэкIэ, 1986 гъэм, дунейм къытехьащ «Псалъэ псэу» зыфIищар.

Джатокъуэ Юрэ куэдым фIыуэ ялъагъу усакIуэщ. Абы и Iэдакъэ къыщIэкIащ усэ жанхэр щызэхуэхьэса тхылъ зыбжанэ. Юрэ и усэхэр кIэщI дыдэщ, сатыр зыщыплIым фIэкIыркъым, а сатыр кIэщIхэми къыщеIуэтэф гупсысэ куу. Ар щыхьэт тохъуэ Джатокъуэр гъащIэмрэ дунеймрэ фIыуэ зэрыщыгъуазэм, абыхэм нэ жанкIэ зэрыхэплъэфым, зэрынабдзэгубдзаплъэм.

УсакIуэ Мыкъуэжь Анатолэ Хьэбалэ и къуэр Советскэ (иджы Шэрэдж) районым хыхьэ Аушыджэр къуажэм 1956 гъэм мэкъуауэгъуэм и 21-м къыщалъхуащ. 1973 гъэм къуажэ школыр, 1978 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым и филологие факультетыр къиухащ. 1979 - 1995 гъэхэм «Адыгэ псалъэ» газетым корреспонденту, 1995 - 2013 гъэхэм «Эльбрус» тхылъ тедзапIэм художественнэ литературэмкIэ и редактору, адыгэ литературэмкIэ редакцэм и унафэщIу щылэжьащ.

ЩыIэщ псэ тынш, и ныбэ изрэ ил къыщIэмыщмэ, нэгъуэщIкIэ мыхъуапсэу; щыIэщ псэ нэпсей, мылъкурэ тхъэгъуэкIэ зимыгъэнщIу; щыIэщ псэ джаур, фыгъуэнрэ ижэным кърихуэкIыу; щыIэщ псэ гугъу, цIыхум ямыщIэ гуэр къимыхутамэ, мыжеифу… Бэчмырзэ Iутар псэ инатт, щIэныгъэ лъыхъуэнымрэ захуагъэм щIэбэнынымрэ зэрахуэу.

Услъэгъуащ ныжэбэ уэ пщIыхьэпIэу:
Утест тетIысхьэпIэм укъызэжьэу,
Жьы къыкъуэум си кIэр къысфIыдэфэу,
СыныдокIыр, си гур къысфIилъэту.

Уэрэнт и сэмэгурабгъум деж хьэтыдзэр къыщытт куэд щIауэ, Къэдеш бийр къыдыхьэу, зы­щIы­пIэ деж щетIысэхыным ежьэу. Фирхьэуным и дзэр зэ­кIэрыхуат, Iыхьэ-Iыхьэу щIыпIэ-щIыпIэкIэ хэпхъати, хьэтхэм я Iуэхур нэхъ тынш хъуауэ къалъытэщ, Уэрэнт къызэп­ры­сыкI­ри, къатеуауэ арат.
Борэн къыкъуэуам хуэдэу къызэрыхь дзэшыгу зэщIэщIахэр къыщысым, Къэдеш нэблэгъа Ра гупым къэхъуар къагурыIуакъым. Удын гуащIэу ижьы­рабгъумкIэ къебгъэрыкIуа хьэтыдзэм мысыр уэрыр тIууэ щызэкIэщIихум, иужь итахэм я псэ ирахьэжьэри щIэпхъуэжащ, нэхъапэ ищахэм къахэна щIа­гъуэ щымыIэу, зэтракъутащ.

 Социалист Лэжьыгъэм и ЛIыхъужь, Дагъыстэным и цIыхубэ усакIуэ Гамзатов Расул Дагъыстэн АССР-м и Хъунзахъ районым хыхьэ Цадэ жылэм 1923 гъэм къыщалъхуащ.

Фырэ-Къаныкъуэ Анфисэ и «Хьэтхэр» тхыдэ романым теухуауэ

«Хьет!» жегъэIэ!» псалъэхэр дуней тетыкIэ дахэм дыкъыхуезы­джэу, абы къы­дэкIуэу, цIыхугъэм ­ды­те­мыкIынымкIэ унафэу къытхуэзыгъэна лъэпкъыр, дауи, хуэ­мы­хуа­къым. «Хьет!» жегъэIэ!» къыж­раIамэ, «фIагъкIэ псоми ятекIуэ, лIыгъэ зехьэ» жиIэу къызыгурыIуэ щIэблэ зыгъэсар, дауи, ныбжь зиIэ лъэпкъщ. Ар хьэтхэм я деж къыщежьэу нобэ «адыгэ» фIэ­щыгъэр игъуэ­тыху, сытым зи­хъуэжами, и лъа­пIэныгъэ ­нэхъыщхьэхэр ихъу­мэ­жу къэ­гъуэгурыкIуа лъэп­къращ.