Литературэ

Рассказ

Япэ Iыхьэ

Iуэтэж

          Усэбзэм дихьэхыу, Асадов Эдуард и цIэр зэ мыхъуми зэ зэхэзымыха ис къыщIэкIынкъым Урысейм. Совет цIыхубэм я гупсэу къекIуэкIа усакIуэр фокIадэм и 7-м къызэралъхурэ илъэси 100 ирикъуащ. Ар ди щхьэусыгъуэу, Асадовым и гъащIэ гъуэгум дроплъэж.

Хъыбар псоми зэрыжаIэмкIэ, КъардэнгъущI Зырамыкуи зэритхыжамкIэ, зауэлI хъыжьэу, зекIуэлI емызэшыжу щыт Борэжь и фызыр лIащ, зы къуэ закъуэ къыщIэнри. И къуэр къыдэкIуэтейуэ лIыпIэ щиувэм, и адэм ещхьу зекIуэлI хахуэ хъуащ, зэманыр зыIутыр арати, зауэлI фащэкIэ зихуапэри зекIуэлIу ежьащ. Ауэ Борэжь къишэжа фызымрэ и къуэмрэ зэмызэгъ, и кIэм зэтеплъэ мыхъу хъуащ. Фыз бзаджэм и мылъхукъуэм кIуэдыпIэ къыхуилъыхъуэу, улъэпхъащэу щIидзащ.

Лъэпкъышхуэ гуэрхэм дакъыхэкIыгъатэмэ, тобэ ирехъуи, къэралпсо зэлъэщIысыныгъэ зыгъуэта тхакIуэхэм хабжэнт Хьэх Сэфарбий и гупсысэхэмрэ гъащIэм хуиIэ Iуэху еплъыкIэхэмрэ къыщигъэлъэгъуа и тхыгъэ кIэщI цIыкIухэр.

Тыркум, Иорданием, Сирием щатхыжа адыгэ IуэрыIуатэхэр илъэс Iэджэ хъуауэ адэжь щIыналъэм кърахьэж. Псом япэ ар зи фIыщIэр Елбэд Хьэсэн, ГъукIэмыхъу Iэбубэчыр, КъардэнгъущI Зырамыку, Пщыбий Инал сымэщ. Абыхэм зэхуахьэсыжа лэжьыгъэ щхьэхуэхэр итщ «Адыгэ IуэрыIуатэхэр» (1970), «Гукъинэж» (1993), «Адыгэ IуэрыIуатэ» (1998) тхылъхэм, «Адыгэ псалъэ», «Адыгэ макъ», «Черкес хэку» газетхэм, «Iуащхьэмахуэ», «Нур», «Зэкъуэшыныгъэ» журналхэм традзащ.

Iуэтэж

- Адэ къысщхьэщымыту сыкъызэрыхъуар зи ягъэр уэращ, мамэ! Уэращ жьуджалэм хуэдэу дунейм сыкъызэрытенар зи ягъэр. Адэ лъагъуныгъэ, адэ щIыбагъыр зищIысыр сымыщIэу уэращ сыкъэзыгъэхъуар. Анэ гумащIагъри зыхэзбгъэщIакъым - уэ дапщэщи улэжьэн хуейти сыуиIуэхутэкъым… Къуэм жиIэ псалъэ джыдхэм кърагъэкIуа нэпс шыугъэр анэм илъэщIт, ауэ аргуэгу нэкIум тез къэхъужырт. «И адэм зэрещхьыпс! А нэхъ сызыщышынэр къысщыщIащ. Еу-уей, сэ сэщхьу мы щIалэм зыри хэмылъыр пэж?...»

Нобэрей адыгэ прозэм езым и гъуэгу щыпхишыжауэ, цIыхумрэ зытет дунеймрэ зэрызэхуэхъур, а цIыхум езым зэрызилъагъужыр, бгъэдэлъ Iулыджыр, и гущхьэгъэсэкIэ хъуар къыхэщу тхыгъэ дунейм къытезыгъэхьэ тхакIуэхэм IупщI дыдэу къахощ Мэкъуауэ Амир. 

ТхакIуэ, драматург, актер Онер (ГъуэгулI) Четин ящыщщ XIX лIэщIыгъуэм и кIэхэм зи Хэку зрагъэбгына адыгэхэм я щIэблэм. Ар Тыркум и къуршылъэ щIыпIэ дахэ Бинбогалар (Бынбагъуэ) къуажэ цIыкIум 1943 гъэм къыщалъхуащ. Анкара къалэм дэт ЭкономикэмкIэ академиер Четин 1961 гъэм къиухами, и гъащIэр зрипхар театрырщ.