Литературэ

Художественнэ гъэпсыкIэ Iэмал куэд къыщыгъэсэбэпащ ди лъэпкъ псысэхэм. Ахэр бзэ шэрыуэкIэ зэхалъхьащ. Таурыхъхэр нэхъ къулей зыщIу, зыгъэдахэу куэду къыщыгъэсэбэпащ псалъэжьхэр.

Урыс тхакIуэшхуэхэу Гоголь Николай, Горький Максим сымэ жаIэгъащ псалъэжьхэм акъылышхуэ зэращIэлъыр, ахэр шэрыуэу, жану зэрыщытыр. «Псалъэжьхэмрэ уэрэдхэмрэ сыт щыгъуи кIэщI хабзэщ, ящIэлъ акъыл, зэхэщIыкIыр тхылъ Iэджэ хъунущ», - жиIащ Горькэм.

Ди таурыхъхэм къыщагъэсэбэп псалъэжьхэм, псэлъафэхэм ящыщщ, псалъэм папщIэ, мыпхуэдэхэр:

Бзаджэ пщIауэ, фIым ущымыгугъ.

Зыщыщ лъэпкъым емылъытауэ, зи цIыкIущхьэм адэшхуэ-анэшхуэхэм я таурыхъхэмрэ псысэхэмрэ зэхэзымыха куэд щыIэкъым, е, нэхъ пэжу жыпIэмэ, щыIэн хуейкъым. 

Ди лъэпкъ тхыдэм апхуэдизкIэ дурэшплIэрэш куэд иIэщи, уекIуалIэрэ удэплъэ къудеймэ, зэхыумыха е, зэхэпхами, нэсу зыхыумыщIыкI къэхъугъэ куэдым я щэху ехъумэри къуэлъщ. Зы цIыху и гуащIэкIэ пхузэщIэмыгъэуIуэну а хъугъуэфIыгъуэхэм цIыхум я гупэр хуагъазэрэ зыщагъэгъуэзатэмэ, тобэ ирехъуи, тхыдэ жьапщэм и архъуанэм иримыхьэу къызэтенэнт, щыIэныгъэми хэкIуэдыкIыжынтэкъым.

Литературэмрэ IуэрыIуатэмрэ дихьэх, елэжь, зыдж цыхухэр куэд мэхъу. Мы тхыгъэм щIэныгъэл Гъут Лианэ щызэпкърех адыгэ псалъэжьхэм елэжьахэм я IэдакъэщIэкIхэр къазэрехъулIар:
«I936 гъэм урысыбзэкIэ къыдэкIа «Кабардинский фольклор» («Къэбэрдей IуэрыIуатэ») сборникым итщ Цагъуэ Нурий зэхуихьэсыжа и Iэрытххэр, «Адыгэ макъ» газетым ита псалъэжьхэри дыщIыгъуу. Тхыгъэр а зэманым щыIа Iуэху еплъыкIэмрэ политикэмрэ нэхъ егъэщIылIащ, щапхъэхэри темэ жьгъейкIэрэ зэпыудащ. 

Бемырзэ Зураб и усыгъэм гъадэщIыдэ и куууагъщ. Ар къопсэлъыкI тхыдэм, къуоувэ лъэпкъым, епсыхь щIыуэпсым, егъафIэ лъахэр, мэпсэу гухэлъкIэ. Гум къыIэпыкIхэр яхуэфэщэн псалъэхэмкIэ ехуапэри, цIыхугум нехьэс. Сыт щызыхэпщIэр усэхэм?! Уагъэуардэ, уагъэнэщхъей, уагъэгузавэ, уагъэгуфIэ, уагъэпIейтей, уагъэгугъэ.

Симази сэри абы дызэригъэгупсысыжащ.
 - Ар дауэ, гу зылъыдмытэжурэ мы нэхъыщIэхэм хъуэрыбзэхэр къыдадзри-тIэ, щыжысIэм: 
- Дэ, тхьэ ямылейуи зыдмыщIа, зыгуэркIэ емыкIу къэтхьыну. ИтIанэ, Элиф, апхуэдэу ущыгурыхуэм, щхьэ иджыри къэс зыгуэрурэ зыкъыдумыгъэщIарэ? - еупщIащ Симазэ.
- Абы япэу гу лъызытар сэракъым, мохэращ,- жиIэри и ныбжьэгъухэмкIэ и Iэр ишиящ. 
- Ей, апхэдизу фымыгузавэ фэ тIур, дэ куэд щIауэ къыдгурыIуащ фи зэхущытыкIэр, фэ ин фыхъуащ, икIи…
- Элиф, - жиIэри Симазэ и шыпхъум хуеплъэкIащ, 

АдыгэбзэмкIэ егъэджакIуэу илъэс куэдкIэ лэжьа Багъ Марьям итхыжащ и гъащIэм къыщыхъуа, зрихьэлIа Iуэхугъуэхэм теухуа хъыбархэр икIи тхылъ щхьэхуэу къыдигъэкIыжащ. Абыхэм ящыщ дэтхэнэми Iущыгъэ гуэр къыхэщу, зы гукъэкIыж гуэрым ухуишэу апхуэдэщ.

- Ан-на-а, мы сабийхэм сыту куэдыщэкIэ уакъыхуэупса, Тхьэм нэхъыбэжу къыуитыж, си хъыджэбз цIыкIу, - ди анэр ехъуэхъурт 1эсият.

- Ар Iэхукъым, - си деж зыкъигъазэри - унэкIуэнт Налшык, Къэбэрдейм и къалащхьэм?

 - СфIэфIыпсу сынэкIуэнт, Тхьэ, дэ куэд щIауэ апхуэдэ хъуэпсапIэ диIэу допсэу, ауэ ар къыдэхъулIэну пIэрэ?

1эсият си Iэр иубыдри:

- КъохъулIауэ бжы, дэ нобэ дызэрыгъуэтыжауэ аращ, си япэ тыгъэу ар сэ уэзгъэлъагъуну укъызогъэгугъэ, - Элиф дежкIи еплъэкIри:

- Уэ цIыкIур Налшык ущезгъэджэну къыщIэкIынщ, - жиIэри игъэгуфIащ.

Бзэм и купщIэр цIыхухэм къагурыIуэным, ар щIэблэм яIурылъыным, зи анэдэлъхубзэкIэ псалъэ икIи гупсысэ цIыхухэм я къэухьыр зэрынэхъ иныр къагъэлъэгъуэным теухуауэ куэд яхузэфIэкIащ бзэщIэныгъэлI нэхъыжьхэм. Абыхэм ящыщщ Джаурджий Хьэтыкъэ. Адыгэ бзэщIэныгъэлIхэм, ди тхакIуэхэм я лэжьыгъэхэр гугъэзагъэу зэпкърызых, филологие щIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор БАКЪ Зерэ «Адыгэ псалъэ» газетым папщIэ игъэхьэзыращ щIэныгъэлIым лъэпкъым, бзэм теухуауэ илэжьахэм теухуа зы тхыгъэ.

 Фоссе Юн 2003 гъэм итха «Сюзаннэ» пьесэр зытеухуар Ибсен Генрик и щхьэгъусэу щыта Туресен Сюзаннэщ. Норвегием пьесэр 2004 гъэм щIышылэм и 1-м щагъэувауэ щытащ. Норвегием и драматургхэм я союзым я нэIэ щIэту, «Сюзаннэ» пьесэр Рачинская Еленэ урысыбзэкIэ зэридзэкIри, 2017 гъэм режиссёр Огарёв Александр ар «ДраматикэмкIэ гъуазджэм и еджапIэ» театрым щагъэувауэ щытащ.