Литературэ

«Прозэу тха усэхэр» жанрым лъэпкъ литературэм хъарзынэу зыщиужьауэ къэплъытэ хъунущ. Ди тхакIуэхэм ящыщ куэдым я творчествэм ущрохьэлIэ апхуэдэ тхыгъэ кIэщIхэм… КIэщIми, гупсысэ пыухыкIа ящIэлъщ, гъащIэм и лъэныкъуэ куэд къызэщIаубыдэ, узыщIагъэгупсысыж. А жарным зи къалэмыпэр щызыгъэбзахэм ящыщщ Къэжэр Хьэмиди.

Псалъэм и пщIэр

«Адыгэ псалъэм» илъэс куэд лъандэрэ и ныбжьэгъуфIу къекIуэкIхэм ящыщщ КъБР-м и цIыхубэ егъэджакIуэ, жылагъуэ лэжьакIуэ цIэрыIуэ, гъэсакIуэ икIи ущиякIуэ ДыщэкI Марие. Илъэс 50-м щIигъукIэ егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэ IэнатIэм пэрыта ДыщэкIым усэ купщIафIэхэр и къалэмыпэм къыпокI. Абыхэм ящыщ зыбжанэ къытехуащ ди газетым и напэкIуэцIхэм. Ди газетеджэхэм я пащхьэ нобэ идолъхьэ хэкупсэу зи гъащIэр зыхь бзылъхугъэм, нэхъыжь Iумахуэм и усэ IэрамэщIэм щыщ зыбжанэ.

Адыгэм и сабий джэгукIэхэр къигупсысырт акъыл хэлъу, сабийхэр нэхъ жан ищIу, гурыхуагъэм хуигъасэу, Дауи, цIыкIухэм я ныбжьым теухуауэ ахэр зэхагъэщхьэхукIырт. НэхъыщIэ дыдэхэр, псалъэм папщIэ, илъэси 3, 4 зи ныбжьхэр, зэрыджэгу Iэмалхэр щхьэхуэт. Нэхъыбэм ахэр зэхагъэувэрт балигъ гуэри ящIыгъуу джэгун хуэдэу. Балигъ ящIымыгъуу джэгуу еса сабий курытхэм я джэгукIэхэр нэгъуэщIт, нэхъ гугъут, нэхъыбэ бгъэзэщIэн хуейуэ хэтт. Адыгэ сабий джэгукIэхэм къахыболъагъукI лъэпкъым и хьэл – щэн щхьэхуэ гуэрхэр. Абы теухуауэ щапхъэу къэдгъэлъэгъуэну дыхуейщ джэгукIэ зыбжанэ.

Мэхъэчкъалэ дэт Авар театрым и унафэщI Бисавалиев Мухьэмэд Кавказым щыпсэухэр къыхуреджэ Лермонтовым и роман «Ди зэманым и лIыхъужьым» нэгъуэщIынэкIэ еплъыжыну. «Лермонтовым Кавказым щыщхэр зэримыцIыхум нэмыщI, ахэр фIэауанщ», - Бисавалиевыр зэреплъымкIэ. 
«МыхъумыщIагъэщ а Лермонтовым итхар, - къыжьэдэхуащ зымахуэ 

Есэнокъуэхэ зэшищ хъурт: Уэзырмэс, Темыркъан, Уэзырмэдж. Хъыжьэхэт, lэщакlуэхэт, леймыгъэгъут. „Есэнокъуэхэ леймыгъэгъуищ“ зыхужаlэр а зэшищыращ. Чэфыщ зэшитlыр бий къахуэхъуащ Есэнокъуэхэ. Бий зэхуэхъуауэ, Чэфыщхэ къатехьэри, хэкур ябгынэн хуейуэ хасэм унафэ ящlащ. 

Ди тхакIуэхэм Хэку зауэшхуэм траухуащ тхыгъэ куэд. Абыхэм къыщыгъэлъэгъуэжащ фашист зэрыпхъуакIуэхэм ди щIыпIэм щызэрахьа щIэпхъаджагъэ гущIэгъуншэхэр, ди щIалэхэм къагъэлъэгъуа лIыхъужьыгъэр, ди цIыхубэр зэкъуэту бийм зэрыпэщIэтар. А лъэхъэнэм къэхъуа хъыбар гъэщIэгъуэн итхыжащ Къагъырмэс Бориси. Ар теухуащ и адэшхуэмрэ я къуажэм къыдыхьа нэмыцэхэмрэ.

Къэбэрдей-Балъкъэрым и цIыхубэ тхакIуэ ШэджыхьэщIэ Хьэмыщэ адыгэ литературэм хэлъхьэныгъэ ин хуищIащ. Абы и къалэмым къыщIэкIа рассказхэр, повестхэр, романхэр цIыхухэм фIыуэ ялъагъу. ШэджыхьэщIэм итхащ сабийхэм папщIэ рассказхэри. Абыхэм фIым ухуаущий, гуапэу ущытыным ухуагъасэ, дерс къызыхэпх хъун Iуэхугъуэхэр щыIупщIщ. ГъэщIэгъуэнщ Хьэмыщэ тхыгъэхэмкIэ ныбжьыщIэхэр къыдихьэхын папщIэ къигъэсэбэп художественнэ Iэмалхэр, абы лIыхъужьхэр зэрызэригъэпсалъэр, хъуэр псалъэхэр къызэрихьыр, гушыIэр тхыгъэхэм зэрыхиухуанэр.

Тэнащ Хьэжымырзэ Урыху къуажэм къыщалъхуащ 1957 гъэм. Москва дэт ерыскъы институтыр къиухри, илъэс куэдкIэ инженер-технологыу лэжьащ. И унэгуащэ, филолог Тэнащ (Надзырэ) Тамарэ, лэжьыгъэ IуэхукIэ Тыркум ирагъэблэгъати, зэщхьэгъусэхэр илъэс зыбжанэ хъуауэ щопсэу Къайсэр къалэм. 

Урысыбзэм зыщIэгъэкъуэнымкIэ къэрал советым и мыгъэрей зэIущIэм Путин Владимир къыщыхилъхьащ Гамзатов Расул къыщалъхуа фокIадэм и 8-р Лъэпкъыбзэхэм я махуэу ягъэувыну. КъинэмыщIауэ, Президентым къыхигъэщащ Тютчев Фёдорщ (1803-1873) илъэс 225-рэ щрикъуну 2028 гъэр Iэтауэ зэрагъэлъэпIэнур. 
 «Тютчевым и тхыгъэхэм я зым Европэм зыщыхуегъазэ: Урысейр хьэзырщ фэ тхыдэкIэ къэфкIуа гъуэгуанэр къабыл ищIыну, ауэ фэри ди зэкъуэтыныгъэмрэ ди къарумрэ пщIэ къыхуэфщIу зевгъасэ», - игу къигъэкIыжащ Путин Владимир усакIуэм и псалъэхэр.