Щэнхабзэ

Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ округым и щIыналъэхэм щыIэ къэрал къулыкъущIапIэхэм, щIыпIэ унафэр зегъэкIуэнымкIэ IэнатIэхэм, хьэрычэт лэжьыгъэм хэт, апхуэдэуи фейдэ къегъэщIыным пыщIа IуэхущIапIэхэм щылэжьэфынухэр къыхэхын папщIэ къызэрагъэпэщ икIи ирагъэкIуэкI «ЦIыху жыджэрхэм я еджапIэ» проектыр. Абы хэтыну ирагъэблагъэ Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ округым щыпсэу, зи ныбжьыр илъэс 18 - 30-хэм ит IэщIагъэлIхэр, студентхэр.

Хабзэ хъуауэ, ди къэралым бжьыхьэ къэс щокIуэкI ныбжьыщIэхэм я зэпеуэ, «Урысейм и къру хужь цIыкIухэр» фIэщыгъэр иIэу. Уэрэд жыIэным, къэфэным, лъэпкъ IуэрыIуатэр джыным дахьэх сабий гупхэм я мыгъэрей зэхьэзэхуэм хэтащ ди республикэм икIа ныбжьыщIэхэри. Хэтам и мызакъуэу, ехъулIэныгъэфIхэр къыщахьащ.

ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей къэрал драмэ театрым и утыкур зыгъэбжьыфIэ, теплъэ зэкIужым къыдэкIуэу, зэфIэкIкIи Тхьэр зыхуэупса, хьэл-щэн дахэхэр зыдэплъагъу, зи  анэдэлъхубзэр зи псэм хэлъ, ар дэнэ утыкуи екIуу щызыгъэIу ХьэхъупащIэ ФатIимэ ди республикэм къищынэмыщIауэ, гъунэгъу щIыналъэхэми, Тыркум щыпсэу адыгэхэми къацIыхуа артисткэщ.

КIэтIий гъумыр хуабэ щIыкIэ зэрагъэдзэкIри, псы хуабэкIэ ялъэс. ИтIанэ псывэм шыгъу хадзэри, кIэтIийр абы халъхьэ, къыхахыжри сэкIэ ятхъунщIурэ къабзэ хъуху ялъэс.
ТхьэмщIыгъур ятхьэщI, псыр кIэрагъэж, тIэкIу ягъэжэпхъ е хъыдан къабзэкIэ псыр кIэралъэщIыкI. ИтIанэ тхьэмщIыгъу гъэкъэбзар сэкIэ Iыхьэ-Iыхьэурэ, пIащэшхуэурэ зэтрагъэж (г 200 - 300), ар бэлагъкIэ яущэб, хуэпIащIэ хъухукIэ.

Былымыл е танэл лыпцIэр ятхьэщIри, ягъэгъущыж. Грамми 8 - 10 хъууэ зэпаупщI, шыуаным иралъхьэ, шыгъу хадзэ, псы щIыIэ щIакIэ, и щхьэр тепIауэ, мафIэ мыиным тету псыр щIэвэщIэху ягъавэ. Лыр щабэ мыхъуауэ псыр щIэващIэмэ, псывэ тIэкIу щIакIэри, хьэзыр хъуху мафIэм трагъэт. Псыр щIэвэщIа нэужь, лым тхъу халъхьэри, зэIащIэурэ дакъикъи 10 - 12-кIэ ягъажьэ. ИужькIэ бжьыныщхьэ упщIэта, шыбжий сыр хьэжа халъхьэ. А псори зэIащIэурэ дакъикъи 8 - 10-кIэ мафIэ цIыкIукIэ ягъажьэ, итIанэ псывэ тIэкIу щIакIэ, шыуаныщхьэр трапIэжри, дакъикъэ 1 - 2-кIэ ягъэбэкхъ. Хьэзыр хъуа лыр пщтыру Iэнэм трагъэувэ.

Шатэр псы щIыIэ зрагъэжыхьа шыуаным иракIэ, мафIэм трагъэувэри, зэIащIэурэ дакъикъи 5 - 6-кIэ къагъавэ, цIыкIу-цIыкIуу зэпыупщIа кхъуей цIынэ халъхьэ, аргуэру къагъэкъуалъэ, кхъуейр зэпыш хъуху е ткIуху. ИтIанэ шатэ гъэвам, бэлагъкIэ зэIащIэурэ, ху хьэжыгъэ ухуэнщIа хаудэ, дакъикъэ 15 - 20-кIэ ягъажьэ, мафIэр цIыкIуу, и щхьэр тепIауэ. Жэмыкуэм тхъу къыщIэкIыу зэрыхуежьэу, шыгъушыпс хакIэ, псы щIыIэ тIэкIукIэ зэIыха джэдыкIэ кугъуэ уда, зэIащIэурэ, хакIэ, шыуаныщхьэр техауэ дакъикъи 5 - 6-кIэ ягъажьэ, тхъу къыщIидзыху.

Шыуаным тхъу иралъхьэри къагъэплъ. ИтIанэ тыкъыр цIыкIуурэ упщIэта бжьын халъхьэри, зэIащIэурэ дакъикъи 2 - 2,5-кIэ ягъэлыбжьэ, шыбжий сыр плъыжь хьэжа хадзэ, аргуэру зэIащIэурэ дакъикъи 2 хуэдизкIэ ягъэлыбжьэ. Абы, яшыури, джэдыщIэ зэпкърыхар халъхьэ, зэIащIэ. МафIэ мыиным тету, и щхьэр тепIауэ, зэзэмызэ зэIащIэурэ ягъажьэ, вэгъу дахэ трищIэху.