Щэнхабзэ

Илъэс щэ ныкъуэкIэ узэIэбэкIыжмэ, I968 гъэм дыгъэгъазэм, «Кабардинка» къэфакIуэ ансамблым Африкэ Ищхъэрэм концертхэр щитащ. Гупыр япэу хамэ къэрал щыкIуар абы щыгъуэщ.

Куэдым фIыуэ ялъэгъуа, УФ-м щIыхь зиIэ и артисткэ, совет кинематографием и актрисэ цIэрыIуэ КIуэкIуэ Тамарэ къызэралъхурэ илъэс 90 ирикъуащ. 
Ар I934 гъэм гъатхэпэм и I5-м Налшык къыщалъхуащ. Зи сабиигъуэр зауэ зэман гугъум хиубыда быным я нэхъыжь Тамарэ и анэм сыткIи дэIэпыкъурт, и дэлъхумрэ къалъхугъащIэ (I94I гъэм) и шыпхъу нэхъыщIэмрэ (зауэм щыIэ и адэм ар илъагъуну хунэмысу I943 гъэм Керчь и деж щыхэкIуэдащ) якIэлъыплъырт. 

ЩIэныгъэлIхэм зэрыхуагъэфащэмкIэ, япэ макъамэхэм нэгъуэщI макъ гуэрхэр - Iэгуауэ е лъэ макъ хуэдэхэр - щIагъэувэу щытащ.

Щхьэусыгъуэ гуэррэ лъабжьэрэ имыIэу зы адыгэ уэрэди щыIэу къыщIэкIынкъым. Зы Iуэхугъуэшхуэ гуэр къызэрыхъуу, ар хузэхалъхьэ хабзэт. Адыгэ IуэрыIуатэм апхуэдэу ди деж къихьэсар куэд дыдэ мэхъу. 1941 – 1945 гъэхэм екIуэкIа Хэку зауэшхуэ лъапсэрыхым теухуа уэрэд куэди яусащ. Ар къыхэкIащ лъэпкъыбэ къэралышхуэм и цIыхухэм къатепсыхауэ щыта лъапсэрых зауэшхуэм, цIыхубэм ишэча гугъуехьымрэ хьэзабымрэ, зэрихьа лIыхъужьыгъэм, лъэпкъ зэмылIэужьыгъуэхэм яку илъа зэныбжьэгъугъэм, къуэшыгъэм, цIыхугъэ лъагэм, лъагъуныгъэ къабзэм икIи нэгъуэщI Iуэхугъуэхэми. 

РСФСР-м щэнхабзэмкIэ щыхь зиIэ и лэжьакIуэ, СССР-м и ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм хэта, Адыгэ Республикэм и усакIуэ, тхакIуэ, жылагъуэ лэжьакIуэ цIэрыIуэ Жанэ Къырымызэ къызэралъхурэ гъатхэпэм и 7-м илъэси 105-рэ ирикъуащ. 
Адыгэ Республикэм и Теучэж районым (иджы Тохъутэмыкъуей) хыхьэ АфIыпсыпэ къуажэм 1919 гъэм гъатхэпэм и 7-м къыщалъхуащ Жанэ Къырымызэ Хьэжмусэ и къуэр. Ар хабзэрэ нэмысрэ зэрылъ къызэрыгуэкI адыгэ унагъуэм къыщыхъуащ. 

Къэбэрдей-Балъкъэрым гъуазджэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, УФ-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, лэжьыгъэм и ветеран Шумахуэ Владимир псэужамэ, гъатхэпэм и 13-м и ныбжьыр илъэс 85-рэ ирикъунут. 

(Къэхъуа Iуэхум Нэхущ Мухьэмэд къытрищIыкIыжа хъыбар)
Абрэдж гуп гъуэгу зэхэкIыпIэм тесщ. Я тхьэмадэр жыг жьауэм щIэсщи гупым ящыщым йоджэ:
- Гъуэгум ириплъэт, къакIуэIарэ?
ЩIалэм зеIэтри Iэдакъэжьауэ ещI:
- Гужь гуэр къыдокIуей, зы фыз исщ, щIалэ цIыкIуи гублащхьэм дэсщ. 
- Фыз щискIэ, блэгъэкI.
Тэлай докIри, тхьэмадэр аргуэру маджэ:
- Плъэт иджыри, къакIуэIарэ?
ЩIалэр гъуэгум ироплъэ:
- ЛIыжь гуэр солъагъу, витI IумпIэкIэ иIыгъыу.
- ВитIри лIыжь цIыкIури къэфху мыдэ.

ЦIыхубэ къафэхэмкIэ щапхъэу къалъыта «Дети гор» («Куршхэм я бын») сабий ансамблыр къызэрызэрагъэпэщрэ илъэс 40 ири­къуащ. 

Налшык дэт Ткаченкэ Андрей и цIэр зезыхьэ ­ГъуазджэхэмкIэ музейм Нарткъалэ щыщ су­рэтыщI Чернощёковэ Ольгэ и IэдакъэщIэкIхэр щагъэ­лъагъуэ. Ар IэщIагъэм зэрыхэтрэ илъэс 30 зэрырикъуам теухуащ. Чернощёковэр сурэты­щIу, утыкур гуащэхэмрэ хьэпшыпхэмкIэ игъэ­щIэращIэу щолажьэ Нарткъалэ дэт ЩIалэ­гъуалэ теат­рым, Сабий художественнэ школым, Налшык щыIэ Къэзанокъуэ Жэбагъы и цIэр зе­зыхьэ ГъуазджэмкIэ школ №2-м гъуазджэр щре­гъэдж.