Щэнхабзэ

Адыгэм и цIэр къэрал куэдым щигъэIурэ, гурэ псэкIэ къызыхэкIа лъэпкъым хуэлажьэу диIэ мащIэм ящыщщ кинорежиссер, сценарист, композитор, продюсер, тхакIуэ Къандур Мухьэдин.

Ди газетым дыщытетхыхьауэ щытащ КъБР-м щIыхь зиIэ и артисткэ, балеринэ Щэбэтыкъуэ Юлианэ. «Анэм и хабзэр пхъум и бзыпхъэщ» жыхуиIэращ адыгэми, и гугъу тщIыну чэзур къылъысащ Юлианэ и IэщIагъэр къыхэзыхыжа ипхъу Изабеллэ.

 Бзэм епха щIэныгъэхэм я нэхъ гъэщIэгъуэнхэм хыубжэфынущ «этимологие», «лингвистикэ» къудамэхэр. Пасэрей бзэжьхэмрэ иджырейхэмрэ зэралъытым, дэтхэнэ зыми щызекIуэ мыхьэнэхэр зэхагъэкIыурэ, бзэ щIэныгъэлIхэм  ахэр зыIурылъ лъэпкъхэм я блэкIари щIэрыщIэу къытхузэIуах. 

Къызэрежьэрэ, кинор тхылъым и пIэ иувэну йоIэ. КупщIэшхуэ зыщIэмылъ, итIанэми лъэпкъ хьэлыр нэгум къыщIэзыгъэувэ фильмхэм я пщIэр цIыкIукъым. 

  «Адыгэ псалъэ» газетым и лэжьакIуэ, сурэттех Iэзэ  Къарей Элинэ и  IэдакъэщIэкIхэм я гъэлъэгъуэныгъэ   СурэтыщI гъуазджэхэмкIэ Ткаченкэ Андрей и цIэр  зезыхьэ   музейм мы махуэхэм  къыщызэIуахащ. 

Лондон, Ригэ, Таллин, Каир, Тбилиси, Баку, Налшык, Абхъазым нэгъуэщI щIыпIэ куэдми Къарейм  щытриха   сурэтхэм лъэпкъ, дин, хабзэ, бзэ  куэд  щызэхуэхьэсащ.  Ди зэманым  унэхэм хагъэувэ бжэ-щхьэгъубжэхэр  абы  щыпсэухэм я беягъым  и щыхьэтмэ, пасэ лъэхъэнэм псэуахэм яIа  хэдэхэплъэмрэ (вкус) IэпэIэсагъымрэ наIуэ тщещI гъэлъэгъуэныгъэм.  

Мыр адыгэ унэишэм и пкъыгъуэ гъэщIэгъуэну щытащ. Абы и кIапэ-лъапэу плъытэ хъуну къыщIэкIынущ нысащIэр фызыжьхэм я деж щIашауэ абы и щхьэтепхъуэр яIэтурэ щеплъыр. Хъытех хабзэр Нэгумэ Шорэ и лъэхъэнэм къыфIэкIагъэнукъым. Адыгэ хабзэм хуэгумащIэ Нэгумэ Шорэ и тхыгъэм абы щхьэкIэ зы тIэкIунитIэ къыхощыжыр, езы псалъэ «хъытехри» къыщехьыр. ЩIэныгъэлIым зэрыжиIэмкIэ, нысащIэм и щхьэтепхъуэр шабзэшэкIэ псынщIэу къытрапхъуэтыкIын хуейт. Ар къалэн щащIауэ къытезыпхъуэтыкIым хъытехкIэ еджэрт.

          Зыужьыныгъэм хуэкIуэ тхыдэ гъуэгуанэ кIыхь икIи гугъу къэзыкIуа, гъуазджэм и цIыху гуащIафIэхэр зэхуэзышэса УФ-м и СурэтыщIхэм я зэгухьэныгъэм и Къэбэрдей-Балъкъэр къудамэр 1956 гъэм къэунэхуащ. Нобэ абы художник зэчиифIэу 80-м щIигъу щолажьэ.

         Жанр зэхуэмыдэхэм зи зэфIэкI щызыгъэлъагъуэ сурэтыщIхэм я IэдакъэщIэкIхэр ди республикэм, Урысейм и щIыналъэхэм, нэгъуэщI къэралхэм къыщызэрагъэпэщ гъэлъэгъуэныгъэхэм хэтщ.

Бзылъхугъэхэм яхуэгъэза гурылъ IэфIыпсхэр
Iуэхур щекIуэкIыр Бзылъхугъэхэм я махуэ дахэу мартым и 8-м шэджагъуэ нэужьхэм дежщ. Пэж дыдэу, къызыщывгъэхъут а махуэрауэ. Къызыщывгъэхъуа? НтIэ, аращи, Iуэхур щекIуэкIыр пщэфIапIэ инышхуэ гуэрщ…

Илъэситхум къэзан пшынэ цIыкIур Iэпэгъу хуэхъури, Джэдгъэф ФатIимэ пшынауэ Iэзэ къыхэкIащ.
«Пшынэ еуэну псори зыщыгугъар си шыпхъурат, абы и Iэпэхэр а Iэмэпсымэм хуэщIауэ къалъытэрт. АрщхьэкIэ ар къэзыщтар сэращ, - жеIэ бзылъхугъэм. - Пшынэм къиIукI макъым сызэрыдихьэхым гу лъызытар ди гъунэгъуу псэу цIыхубзрат, абы си адэ-анэм къажриIауэ щытащ а макъамэ Iэмэпсымэм щыхуагъасэ еджапIэм сратыну…

Махъсидэ (Гуанэ) Аидэ ХьэпцIей къуажэм къыщыхъуащ. Къэбэрдей-Балъкъэр мэкъумэш академием экономисту щеджащ. Ар щолажьэ республикэм и щIэныгъэ къэхутакIуэ институтым и щIэныгъэ архивым. Аидэ зытедгъэп­сэ­лъыхьар матэ щIыным зэрыдихьэхырщ.