Тхыдэ

Урысейм ПIалъэкIэ иIа правительствэм и унафэщIу щыта Керенский Александр властыр зэрыIэщIэлъар махуи 109-рэщ. Тхыдэм нэхъ къызэрыхэнари ЩIымахуэ унэ уардэм цIыхубз щыгъынкIэ хуэпауэ зэрыщыщIэпхъуэжарщ. Абы иужькIэ хъыринэм ещIэм ещхьу небэ-къебэу гъащIэшхуэ къигъэщIащ.

КъухьэпIэ Кавказым щежэх псы нэхъ ин дыдэхэм хабжэ Щхьэгуащэрэ Лабэ ЦIыкIурэ. А тIум хэлъэдэж псы къуэпсхэр зэхэзыгуэшыкI джабащхьэ екIуэкIым Бабыгу шытхкIэ йоджэ. Абы и тхыцIащхьэр ТхьэщIы (Тхач) бгым и ижьырабгъу лъэныкъуэмкIэ щыIэщ.

ПащIэ Бэчмырзэ лъэпкъ щэнхабзэм и гуащIэшхуэ хилъхьащ, абы и щIэинхэр лъэпкъым и хъугъуэфIыгъуэ мылъэтэщ. А лIы щэджащэм и творчествэм куэд тетхыхьащ, ауэ ар иджыри зи щхьэ темыча кIадэщ жыпIэми ущыуэнукъым. 

ЦIыхум и зыужьыныгъэмкIэ Планк Макс и цIэр зрихьэу Германием щыIэ институтым и щIэныгъэлIхэм яджащ иужьрей илъэс мини 6-м Кавказым щыпсэуахэм ящыщу хьэдэ къупщхьи 131-рэ. А къэхутэныгъэхэр тхыжауэ иджыблагъэ къытехуащ Nature журналым. 

          Жыжьэ - гъунэгъу

         Къэбэрдей литературэм и классик ЩоджэнцIыкIу Алий и гъащIэм, и творчествэм щIэх-щIэхыурэ хуоплъэкIыж дэтхэнэ адыгэри. И дэтхэнэ сатырри гум зэрыдыхьэм, псэм зэрызыхищIэм и закъуэкъым ар къызыхэкIыр – абы и псэукIар щыпкъагъэм и щапхъэущ къызэралъытэр ар зыцIыхуахэм, абы и ныбжьэгъуахэм. ИкIи абыхэм къаIуэтэжахэмкIэ ар ди нэгум щIэтщ адыгэпсэ зиIа цIыху щэджащэу. Хьэлэмэтращи, къытебгъэзэжурэ а гукъэкIыжхэм дапщэрэ уемыджами, сыт щыгъуи пфIэщIэщыгъуэщ, ахэр япэу зэхэпхым хуэдэу.

     Жэпуэгъуэм и 8-м Алтай Республикэм щекIуэкIащ «Бгыщхьэ Алтайр  тырку лъэпкъхэм я къежьапIэщ. Тырку цивилизацэм зэрызиужьам и IуэхукIэ» зыфIаща дунейпсо щIэныгъэ конференц.

      Алтай Республикэм и нэIэ щIэту, зи гугъу тщIы дунейпсо зэхуэсышхуэр къызэрагъэпэщащ УФ-м и Тхыдэ, Дзэ-тхыдэ, «ЩIэныгъэ»  зэгухьэныгъэхэм,  къэралым ЩIэныгъэхэмкIэ и Академием и КъуэкIыпIэ институтым.  

Сыт Кавказ зауэр къэхъеиным щхьэусыгъуэ хуэхъуар? Дауэ зэрызиубгъуар? Сыт хуэдэу ди лъэпкъыр абы къызэрыхэщыр? А псом теухуа и гупсысэхэмкIэ къыддэгуэшащ тхыдэ щIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор, КъБКъУ-м этнологиемрэ КъБР-м ис лъэпкъхэм я тхыдэмкIэ, журналистикэмкIэ кафедрэм и унафэщI ТекIуий Мадинэ. 

Гъэмахуэ пщыхьэщхьэхэм, хуабэм лъэныкъуэ егъэз зищIу, жьы щIыIэтыIэм утыку щигъуэт зэманхэм хуэзэу, куэбжэпэхэм щызэхуэс хабзэщ хьэблэм къыдэнэжа нэхъыжьхэр. Я пкъым къедэхащIэ акъужь щабэр ягу пымыкIыу, ахэр жэщыбг пщIондэ щызэхэсыр нэхъыбэщ. Абыхэм я гукъэкIыжым щытепщэр блэкIа зэманырщ – я сабиигъуэрщ, я щIалэгъуэрщ. Апхуэдэхэм и деж абыхэм я псалъэмакъым куэдрэ къыхохуэ зэгуэр я хьэблэм дэса БецIыкIу зэкъуэшхэр: Багъ, ХьэзрэIил, Хьэсанш сымэ.

Лъэхъэнэ жыжьэу блэкIахэм къыщекIуэкIахэр, щыпсэуахэм щагъэхъахэр зэфIэзыгъэувэж, ди нэгу къыщIэзыгъэхьэж IэщIагъэ-щIэныгъэщ археологиер. Ар тхыдэ щIэныгъэм и гуэдзэнщ. Зэреджэр алыджыбзэм къытехъукIащ, archaios - пасэрей, logos – егупсысыкIэ, зыгурыгъэIуэкIэ мыхьэнэхэр къызэрыкI псалъитIу зэхэтщ.