КъежьапIэ

ЦIыхум акъылкIэ зыгуэр къыгурымыIуэу и пIэ щинам деж фIэщхъуныгъэр къыпоувэ. ЩIэныгъэр си гъуазэу илъэсиблкIэ еджапIэ нэхъыщхьэм сыщIэсами, фIэщхъуныгъэм ижь къысщIихуарэ, ар симыхамэми, къызгурымыIуэу зы Iуэхугъуэ щыIэщ – гъащIэм и къэунэхукIар, цIыхур дунейм къызэрытехьар.

Нэхъыбэм я гугъэщ хьэршри абы къыщыхъу псори зы къару абрагъуэ гуэрым (Тхьэм) къигъэщIауэ. Илъэс мин бжыгъэкIэ щIигъэхуабжьэу, къригъаблэу, игъафIэу цIыхум кърихьэкIа фIэщхъуныгъэм гугъущ упэщIэувэну. Абы къыдэкIуэу, щIэныгъэм къитIэщIа псори IэщIыб пхуэмыщIыну лъабжьэшхуэ иIэщ.

Дэнэ-тIэ цIыхур къыздикIар? ФIэщхъуныгъэ зыбгъэдэлъым, псалъэм папщIэ, занщIэу мыр жиIэнущ – Тхьэм къигъэщIащ, ди къэкIуэнури кIуэдыжыгъуэри зи IэмыщIэ илъыр аращ.  

ЩIэныгъэм сыт-тIэ, жиIэр абы теухуауэ? Япэ дыдэу гъащIэр дауэ къызэрыунэхуар? Зигуэшу, багъуэу къэунэхуа пкъынэм сыт пэщIэдзэ хуэхъуар, дауэ зэрызиужьар, дауэ а налъэ цIыкIур цIыху зэрыхъуар, псэ къызэрыIукIар? УпщIэ псоми я щхьэж къысфIокIуэ мыр: зы пкъынэ закъуэ къэунэхуауэ къызощтэри, хэт и лъхуалъэ абы зыщиужьар? КIэщIу жыпIэмэ, джэд хьэмэрэ джэдыкIэ япэ къэунэхуар жыхуаIэм ещхьщ ар. Джэдыр арамэ, ар къызэрыкIа джэдыкIэр хэт къэзыкIэцIар? ДжэдыкIэр арамэ, хэт къизышар?

Япэ дыдэу гъащIэр псым дыгъэ тепсэкIэрэ къыщыунэхури, абы къыхэкIауэ жеIэ щIэныгъэм. Биологием къызэрищтэмкIэ, а гъащIэр зы налъэ (клеткэ) закъуэм къихъукIащ. ИужькIэ, налъэм зиужьурэ, зэман куэд дэкIри, зы теплъэ гуэрхэр игъуэту щIидзащ, акъылкIэ уеджэ хъунумэ, гупсысэ гуэрхэри иIэ хъуащ. Тэлай дэкIщ, а псэущхьэхэр псым къыхэкIри, тафэм щыпсэу, хьэуакIэ бауэ хъуащ, сэфэт телъыджэхэм иувэу къэгъуэгурыкIуэурэ, икIэм-икIэжым цIыху хъуащ.

НобэкIэ цIыхум ицIыхуу, къызэIуихауэ дунейм химие элементу 120-м щIигъу тетщ. А элементхэр псори, куэдми мащIэми, цIыхум и Iэпкълъэпкъым зэрыхэлъыр къапщтэмэ, ар щIым, псым къызэрыхэкIар пэжу къыщIэкIынущ.

ГъащIэр зы налъэ закъуэ фIэкI мыхъуу псым къыщыунэхуар пэжмэ, илъэс мелуан бжыгъэ дапщэ ихьа ар псым къыхэкIыным, зиужьыным, микроскопкIэ фIэкIа умылъагъур цIыху хуэдиз хъуным, иужькIи акъыл телъыджэ игъуэтыным?! Хьэмэрэ, щIыуэпсым дауэ псым информацэ зэрыритар дунейм псэущхьэ лIэужьыгъуэу тетым я теплъэ яIэжу къигъэщIын папщIэ? Абы къищынэмыщIауэ, Iэмал имыIэу, зэхъу-зэбзу, и кIуэцIфэцIри, зэрыбагъуэ, зэрышхэ, и лъыр зэрызекIуэ пкъыгъуэхэм я лэжьыгъэр зэпыщIауэ зэтеублэным, псэущхьэхэм я Iэпкълъэпкъыр телъыджащэу ухуауэ зиужьыным зэман дапщэ ихьар?! Хьэмэрэ, япэ дыдэу балигъ хъуа цIыхур щыцIыкIум хэт зыгъэшхар, а ныбжьым нэсын папщIэ? Хьэмэрэ, абы лъандэрэ псым къыхэкIа зы псэущхьэ сыту цIыху мыхъуарэ, цIыхубзэкIэ къэмыпсэлъарэ?!

ИщхьэIуэкIэ къызэрыхэдгъэщащи, цIыхум зыгуэр къыщыгурымыIуэм деж фIэщхъуныгъэмкIэ зегъазэ. Дэри абыкIэ деплъэкIмэ, сыт хуэдэ тхылъ лъапIэ къыумыщтами, цIыхуми, ар зытет дунейми, хьэдрыхэми, хьэршми я зэхэлъыкIэр, къэунэхукIэр тынш дыдэу, фIэщ щIыгъуафIэу къеIуатэ - Тхьэм къигъэщIауэ аращ.

Иджыри зы Iуэху еплъыкIэ щыIэщ… Иджы дыдэ щIэныгъэлIхэм «Красный карлик» жыхуиIэ вагъуэм и гъунэгъуу телескопым иплъэкIэрэ планети 6 къыщалъэгъуащ. Абыхэм ящыщу 4-м атмосферэ, псы, хьэуа щыIэщ икIи цIыхур щыпсэуфыну дуней хъарзынэщ, и зэпкърылъыкIэкIэ, теплъэкIэ ЩIым и тIолъхуэныкъуэм хуэдэщ. Ауэ ди зэфIэкIхэмкIэ а планетэхэм ящыщу дэ нэхъ ди гъунэгъу дыдэм илъэс мин 20-кIэ улъэтэнущ! Апхуэдэ вагъуэщIхэр хьэршым щыкуэдщ, псэ зыIут Iэмырхэри цIыхухэри гъунэжщ, ди фIэщ мыхъуми. АтIэ, щIэныгъэлIхэм цIыхум и ДНК-р куууэ яджу, цIыхур мы ЩIым щымыщу къызэрахутар и щыхьэту пIэрэ зы планетэ гуэрым къикIыу, цIыху хьэзыру мы ЩIым дыкъызэритIысхьам?!

Псалъэм папщIэ, щIэныгъэлIхэм къахутащ ЩIым и нэхъ гъунэгъу дыдэ планетэм, Марсым, зэгуэр атмосфери гъащIи щыIауэ. Уеблэмэ, Марсым телескопкIэ уеплъмэ, хы, тенджыз бгы, тафэ зэриIам щыхьэт техъуэу пIэ бжыгъэншэхэр иIэщ. ЗэрыхуагъэфащэмкIэ, мис а планетэм къикIыу, цIыхур мы ЩIым къитIысхьауэ аращ. Ар къызыхэкIари мыращ: цIыхухэр Марсым щыщыпсэум щыгъуэ куэдкIэ нэхъ заужьат иджыпсту нэхърэ. Ар технологиеуи акъыл и лъэныкъуэк1эуи ирехъуи. Дауи, апхуэдизу зызыужьа цIыхухэр сыт хуэдэ Iуэхугъуэми пэлъэщынут, ауэ Марсым къыхуэкIуэ астероидым зэрыпэщIэувэн къару яIэтэкъым. А зэман жыжьэм Марсым жьэхэуа астероидышхуэм кIэ иритащ планетэ плъыжьым. Ар апхуэдизкIэ инт икIи псынщIэу планетэм хуэлъатэрти, щыжьэхэуэм Марсыр и орбитэм трихури, дунейкъутэж къыщыхъуащ, ущыпсэункIэ Iэмал имыIэу: Дыгъэм гъунэгъуIуэ хуэхъури, псыхэр ивэщIэжащ, вулканхэр къикIри, Марсыр исыжащ. АтIэ, цIыхухэр дауэ къела? ЦIыхухэм апхуэдэ дунейкъутэж шынагъуэ къызэрыхъунур ящIэрт, хьэршым къызэрыщалъэтыхьын кхъухьхэр яIэти, нэхъапэIуэкIэ къиIэпхъукIащ. Апхуэдэу, Марсым къикIыу ЩIым къэIэпхъуа цIыхухэм, зэрыжаIэщи, гъащIэр щIэрыщIэу щIадзэжащ.

Ар фантастикэщ, щIэныгъэ и лъэныкъуэкIэ зы тегъэщIапIэ зэримыIэр къапщтэмэ.

Куэд-мащIэми, дэри ди зыужьыныгъэр абы нэсащи, хьэрш жыжьэм ущыпсэу хъуну, нэгъуэщI планетэхэр зэрыщыIэр къахутауэ дыщыгъуазэщ. Арами, нобэр къыздэсым фIэщ щIыгъуафIэу зы Iуэху еплъыкIэ срихьэлIакъым гъащIэр къызэрыунэхуам, цIыхур цIыху зэрыхъужам теухуауэ. НэгъуэщI планетэ къикIауэ сощIри, абыи а гъащIэр зэгуэр зыгуэрурэ къыщыунэхуауэ аракъэ?

Мыбдеж сигу къокIыж хъумпIэцIэджым и Iуэхур. Абы цIыхур илъагъуркъым, жи. ЩIимылъагъур нэ имыIэу аракъым, атIэ цIыху зэрыщыIэм хъумпIэцIэджым зыри хищIыкIыркъыми аращ. Дэри арауэ п1эрэ къыдэфык1ыр?