Адыгэпсэ нэгъэса

Ди лэжьэгъу, КъШР-м щIыхь зиIэ и журналист, КъШР-м и ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм и шэрджэс къудамэм и унафэщI, «Черкес хэку» республикэ газетым и редактор нэхъыщхьэ Абидокъуэ Люсанэ Алий и пхъур ящыщщ гъащIэм и лъэныкъуэ псоми ехъулIэу псэу бзылъхугъэ жанхэм, Iущхэм, гуащIафIэхэм.

ЦIыху къэс дунейм къытохьэ зы IэщIагъэм къыхуигъэщIауэ… Пэжщ, языныкъуэхэм а къызыхуигъэщIар куэдрэ къыщалъыхъуэ къохъу. Ауэ Люсанэ апхуэдэ щытыкIэ гугъу зэи итакъым. Сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, ныбжьыщIэу къыхиха егъэджакIуэ IэщIагъэр фIыщэу илъагъуу, игури и псэри хэпщIарэ дихьэхыу хуеджащ, уеблэмэ илъэсийм зэрынэхьэскIи гукъыдэж ин къыхуихьу ирилэжьэжащ.

ФIыуэ плъагъу IэщIагъэм упэрытмэ, сыт хуэдиз и мыгугъуагъми, зыхэпщIэркъым. «Уи псэм фIэфI лэжьыгъэ къыхэхи, уи гъащIэ псом зэи улэжьэнукъым», - жиIэгъакъэ Конфуций.

«Нобэ сызыпэрыт Iуэхум мыхьэнэшхуэ зэриIэр, дауи, псалъэкIэ къэIуэтэгъуейуэ къыщIэкIынщ. Ауэ, си гъащIэр зытезухуар сыкъызыхэкIа лъэпкъым, абы къыщIэхъуэ щIэблэм, дуней хъурейм щикъухьа адыгэмрэ ди адыгэбзэмрэ хъумэнымкIэ си сэбэп жылагъуэм езгъэкIыу дунейм сытетынырщ.

Псэ зыхэплъхьэ лэжьыгъэм ехъулIэныгъэ къыпокIуэ, сэбэпыншэ хъуркъым. ЦIыхур, псом хуэмыдэу пщIэ зиIэ нэхъыжьхэр, згъэгуфIэну, я гукъыдэжым хэзгъэхъуэну сщIэмэ, жэщкIэ сыжеинукъым. Зы цIыхум нэхъ сэбэп сыхуэмыхъуми, ар си ехъулIэныгъэу солъытэ, абы гухэхъуэгъуэ къызет, нэхъыбэж сщIэным сыхуегъэуш… А псори щIыжысIэр, уи псэр зыхэмылъым куэдрэ ухэтыфынукъым. Лъэпкъ журналистикэри газетри си гъащIэ гъуэгуанэ зэрыхъуар сэркIэ насып зэрыримыкъу щыIэкъым», - жеIэ Люсанэ.

Абидокъуэр адыгэбзэм и дуней IэфIым хыхьа зэрыхъуар егъэджакIуэ IэщIагъэмкIэщ.

Япэ дыдэ адыгэбзэр дерс щIыкIэм тету сабийхэм ирагъэджын щыщIадзам, 1993 гъэхэм, Черкесск къалэм дэт 18-нэ курыт еджапIэм (иджы гимназием) адыгэбзэмрэ анэдэлъхубзэмрэ щезыгъэджэн езыгъэжьар аращ.

«Черкесск къалэм дэт, Совет Союзым и ЛIыхъужь Хьэбэч Умар и цIэр зезыхьэ педколеджыр къэзухауэ, си ныбжьыр илъэс I9 хъуа къудейт жэуаплыгъэ ин зыхэлъ а лэжьыгъэ гугъу дыдэм сыщыпэрыувам. Абы лъандэрэ илъэс 30 дэкIыжами, абы щыгъуэми къалэм дэс сабийхэм адыгэбзэр яIурылъу къэгъэтэджыныр Iуэху псынщIэтэкъым. Ауэ срогушхуэ нэгъуэщI лъэпкъхэм къахэкIахэми адыгэбзэр зэрагъэщIэну хуейуэ си гупхэм зыкъыхрагъатхэу а илъэси 8-м сызэрылэжьам. А IэнатIэм куууэ сыщигъэгъуэзащ бзэр къалэм щебгъэджыным хэлъ лъэпощхьэпохэм. Ноби къысхуощхьэпэ егъэджакIуэм и Iуэху бгъэдыхьэкIэу къэзгъэсэбэпу щытахэр», - къыддогуашэ бзылъхугъэр.

«Уи IэщIагъэм, къулыкъум къыпхуигъэув къалэнхэр зыхуей хуэзэу зэрызэфIэбгъэкIым нэмыщIу, унэтIыныгъэ зэмылIэужьыгъуэхэм епха проектхэм иужь узэритым сыщыгъуазэщ, тхылъу къыдэбгъэкIари мащIэкъым. Сыт хуэдэхэр къыхэбгъэщынт? Сыт абыхэм ящыщу иджыпсту узэлэжьыр?»,  – жысIэу упщIэ щестым, Абидокъуэм жиIащ:

«Журналистикэм сыщыхыхьа илъэсхэм къыщежьауэ плъытэфынущ си творческэ проектхэм, тхылъхэм я лъабжьэр. Ахэр, жысIэнщи, публицистикэ жанрым ипкъ иту къыдэкIа лэжьыгъэхэщ. Дэтхэнэми щхьэусыгъуэ иIэщ. АтIэ, цIыху гъэщIэгъуэн куэдым сарихьэлIащ журналист IэщIагъэм сыпыщIа зэрыхъурэ.

Илъэсищым къриубыдэу - 2020-2023 гъэхэм - си тхылъищ дунейм къытехьащ. Ахэр: «Нэмыгъэса макъамэ», «Афган 1979-1989», «Забвению не подлежит» къыдэкIыгъуэхэращ. Тхылъищри адыгэбзэкIи урысыбзэкIи зэхэту тхащ. Дэтхэнэми си псэм щыщ Iыхьэ хэлъщ.

Зытеухуахэм кIэщI дыдэу сыкъытеувыIэнщ. Япэ тхылъыр, «Нэмыгъэса макъамэ» зи фIэщыгъэцIэр, зытеухуар си адэм и шы нэхъыжь, Тхьэм къыхилъхьауэ сэнаущ къызэрымыкIуэ зыхэлъа уэрэджыIакIуэ, уэрэдус Щохъужь Хьэлымщ. Макъамэм къыхуалъхуауэ псэуа щIалэм и гъащIэр кIэщI дыдэу щытами, адыгэ щэнхабзэмрэ гъуазджэмрэ я зыужьыныгъэм хуищIа хэлъхьэныгъэр а тхылъым къыщызгъэлъэгъуащ. Хьэлым уэрэд 75-рэ къыщIэнащ…

ЕтIуанэ тхылъыр, зэрыгурыIуэгъуэщи, зытеухуар Афганистаным щыIа ди щIалэхэращ. АбыкIи Къэрэшей-Шэрджэс Республикэм адыгэ къуажэу итыр къызэщIэзубыдащ, Афганистаным щыIа адыгэ щIалэ къэс я къекIуэкIыкIар абдеж къыщызгъэлъэгъуащ. Хуабжьу хьэлъэт мы хъыбархэм хэлъ гуауэр бгъэвыныр. Илъэс I5-м зэрынэхьэскIэ селэжьащ. Сыту жыпIэмэ, дэтхэнэ щIалэми и нэгу щIэкIа гуауэмрэ нэщIэбжьэмрэ си Iэпкълъэпкъым псэкIи гукIи пхыкIащ. Мы тхылъыр къэгъэщIыным щхьэусыгъуэ нэхъыщхьэ хуэхъуар ди щIалэхэм ятеухуауэ, я къекIуэкIыкIар зэхуэхьэсауэ зыщIыпIи зэрыщамыгъуэтрат…

Ещанэ тхылъми и къежьапIэр Iуэхугъуэ хьэлъэщ. «Забвению не подлежит» тхылъыр теухуащ 1920-30 гъэхэм политикэ зэхэзехуэныгъэкIэ ягъэкIуэда, Сыбырым икIуэда адыгэхэм. Дауи, гурыIуэгъуэщ мы тхылъри нэпскIэ гъэнщIауэ къызэрызгъэщIар. Ауэ, сэ сыт щыгъуи сызэрызэущиежыр: «Мы лэжьыгъэри зыгуэрым ищIын хуейкъэ! Уэрмырамэ – хэт?!»… Си гуапэщ мы тхылъым теухуа япэ зэIущIэр Сыбыр щIыналъэм зэрыщащIар…», - жиIащ Люсанэ.

Бзылъхугъэр нэгъуэщI тхакIуэхэм я IэдакъэщIэкIхэми хоплъэж, къахудегъэкIыж. НобэкIэ адыгэми урысми тхакIуэ, усакIуэ куэдым, цIыху 15-м щIигъум, я IэдакъэщIэкIхэр я литературэ редактору е корректору и Iэпэ щIэлъу дунейм къытехьащ.

Адыгэ тхакIуэхэм я секцэм и унафэщIу щыткIэрэ, Урысейм къыщыдэкI антологиехэм ихуэну тхыгъэхэр егъэхьэзыр. Ар узыфIэмыкIыжыну лэжьыгъэ хьэлъэ дыдэщ. Ауэ, «шэрджэсхэр фыхэмыхуэнкIэ шынагъуэ щыIэщ, укъыддэмыIэпыкъумэ» жаIэу зыкъыщыхуагъазэкIэ, жэщым мыжеярамэ, ищIынущ, и лъэпкъым ифI иIэтыну сыт щыгъуи хьэзырщи.

НэщIэпыджэ Замирэ.