ЩIэныгъэлIхэм къызэрахутамкIэ, къыпцIэм хуэдэу цIыхум и узыншагъэр езыгъэфIакIуэрэ и гъащIэм къыпызыщэрэ къэгъуэтыгъуейщ.
Пхъэщхьэмыщхьэхэмрэ хадэхэкIхэмрэ къахэгъуэтэгъуейщ а къалэныр зымыгъэзащIэ, арщхьэкIэ зэлъытыныгъэм Iуэхур щыхуэкIуэм деж, щхьэж и увыпIэ иIэжщ икIи Iэмал имыIэу абыхэм ящыщ зым бжьыпэр иубыдынущ. Къэпщытэныгъэхэр игъащIэми ирагъэкIуэкI. Иджыри къэс къыхамыгъуэтар иджы къыздикIынур дэнэ, жызыIэни щыIэщ. АрщхьэкIэ, мыбдежым къэлъытапхъэщ махуэ къэс дунейм зэрызихъуэжымрэ къэхутэныгъэ Iэмалхэр зэрефIакIуэмрэ.
КъыпцIэм бгъэдэлъ сэбэпыныгъыр, щIэныгъэлIи хуэмейуэ, езы цIыхухэм ящIэу къекIуэкIащ. Дауэ мыхъуми, илъэс мин бжыгъэхэм я IэпапIэ яIэжщ. Мыбдежым щапхъэу къащтэр, иджыпсту дэнэкIи, арыншами куэд мыхъу ди щIы тIэкIухэр, псы щIэгъэлъадэкIэ къагъэкI жыг лIэужьыгъуэхэм къапыкIэр аракъым. АтIэ Кавказ псом и щIыналъэ къэс къыщыкIыу нобэм къэса, иужьрей зэманхэм гущIэгъуншэу ирахыж, ягъэкIуэдыж къыпцIейхэрщ. Абыхэм я пIэм къоувэ къыпцIэ гибридхэр, е хуабэщхэр яухуэ ахъшэ хэхыпIэу.
Япэр къэтщтэнщи, пшхын къудейуэ гуакIуэкъым, зыгуэр къыхэпщIыкIынуи гугъущ, уеблэмэ зэгъкъым. АтIэ щхьэ хасэрэ, щхьэ а яIэ фIым и пIэм а узыхуэмейр кърагъэувэрэ, жыпIэкIи мыхьэнэ лъэпкъ иIэнукъым. Ахэр куэду хэзысэхэм бэзэрхэр яубыд, Сыбыр нэс ирагъашэ - псори зытещIыхьар мылъкурщ. Кавказыр адрей щIыналъэхэм ещхькъым. Мы щIыпIэхэм къыщыщIэж псыри щIыри гъэнщIащ къэмыхъуауэ пкъыгъуэ телъыджэхэмкIэ, я дэтхэнэми хущхъуэгъуэ хэмылъынкIэ Iэмал имыIэу. Псы щIэгъэлъадэкIэ ягъашхэ гибрид пхъэщхьэмыщхьэхэм экосистемэр къулейсыз ящI. Уеблэмэ а жыгхэр япэу щыхасэм абы пыщIа Iэмалхэм ди жыггъэкIхэр щагъэгъуэзэну къашауэ щыта хамэ къэрал IэщIагъэлIхэм ягъэщIагъуэрт, мыпхуэдэ щIыр а жыгхэм щхьэ евгъэуцIэпIрэ жыхуаIэу. Кавказым езым и жыг иIэжу къекIуэкIащ. Мылъку фIэкIа я нэм имылъагъужу къыщына зэманым абыхэм зыри елIэлIэжыркъым. Псори мэлъыхъуэ псынщIэрыщIэу къэкIрэ псынщIэу ахъшэ къызыщIахынрэ, пщэдей къэхъунум, къыдэкIуэтей щIэблэм къыхуагъанэм емыгупсысу. Иджырей жыгхэм (ахэр къамыгъэкIыну Iэмал щимыIэкIэ) я нэхъыбэр къызыхуигъэщIар нэгъуэщI къэкIыгъэ къыщымыкI къурш щIыналъэхэрщ. Нобэ абы и пIэкIэ дэ тлъагъур, ди республикэм гъавэщIапIэу иIа щIы сэтей нэфIэуфIэхэр а жыгхэмкIэ зэраубыдарщ. ХэкIыпIэу къэнэжыр зыщ - унагъуэ хадэхэм къина пхъэщхьэмыщхьэ жыгхэр Iэмал зэриIэкIэ хъумэнырщ
Пасэрей къыпцIейхэр къатщтэмэ, дунейм зыхуей темыту езыр-езыру къокI, и щхьэ епIыж, хущхъуэ тумыутхэкIи а унагъуэм къабзэу яшхынури щIымахуэ гъэтIылъыгъэ ящIыну тIэкIури къапыкIынущ, щIыпIэ куэди яубыдыркъым. Зыри хэлъкъым ахэр зы бжыхь джабэ кIэщIэпсэным. ЩIэуэ къежьэмрэ а яIэмрэ цIыхур зэхуеплъурэ фIыр ихъумэфу щытатэмэ, псори хъума хъунут. Утыкур апхуэдиз гибридым яубыд, хадэ зыми зэрихьэжыну хуейкъым. Аращи, жылакIэр мэкIуэд.
Грузием иIэщ СванетиекIэ зэджэ щIыналъэ телъыджэ. Абы и дахагъымрэ щызекIуэ хабзэхэмрэ кIэншэу утепсэлъыхьыфынущ. Псом ящхьэращи, абы щыпсэухэм игъащIэ лъандэрэ къадекIуэкIам зэрыхамыгъэзыным хэту мэпсэу. ИтIанэ, я цIыхухэм гъащIэшхуэ къагъащIэ икIи абы и къежьапIэу къалъытэр щIыналъэхэм щагъэкIуэдыж пасэрей къыпцIэхэрщ.
ЗэманкIэ дызэIэбэкIыжынщи, ди щIыпIэм къыщыкIыу щытащ къыпцIэ кIыхь щхъуантIэ цIыкIур, къыпцIэ пхапцIэр, къыпцIэ хъурей плъыжь-фIыцIафэр (мыр куэд щIауэ щыIэжкъым), хужьыр. Абыхэм ноби зэзэмызэ уащрохьэлIэ бэзэрхэм. Абыхэм псоми щIыIуху щIыхуфэ ятелът, тралъэщIыкIрэ яшхыу. КъызэрыщIэкIымкIэ, абы пхъэщхьэмыщхьэм хэлъ пкъыгъуэ сэбэпхэр ехъумэ, хьэпщхупщхэри иримыгъэкIуалIэу зыкъомкIэ зэтреIыгъэ. Антиоксидант, антициан, биофлавоноид пкъыгъуэхэр куэду зыхэлъ къыпцIэ щIыхухэрщ цIыхум и гъащIэм хэзыгъахъуэу жыхуаIэр - гу-лъынтхуэ узхэмкIэ сэбэпышхуэщ, лъынтхуэхэр ехъумэ, лъыр къыркуэхэм (тромб) щехъумэ, иммунитетыр, къупщхьэр зытезыIыгъэ пкъыгъуэхэр егъэбыдэ. КъыпцIэм хэлъ витаминхэр Iэпкълъэпкъым тыншу Iэрохьэ икIи егъэткIу.
КъэпщытакIуэхэм гу лъатащ нэгъуэщI зы Iуэхугъуэми. Ди сату щIапIэхэм къыпцIэпсым куэдрэ ущрихьэлIэркъым. Абыхэм я пIэм итщ апельсиныр, жызумыр, мыIэрысэр, балийр. Зыхуей хуэзэу ящIа къыпцIэпсым кур хэлъщ. Фошыгъу халъхьэркъым. Нэхъыжьхэм фIыуэ ящIэж къыпцIэхэм къыхащIыкIыу щыта псори, компотхэм къыщыщIэдзауэ къыпцIэ дэлэнхэмкIэ иухыжу. КъыпцIейхэм дэни ущрихьэлIэрт: хадэхэм, псы Iуфэхэм, бжыхь джабэхэм, хэт хуейми бгъэдыхьэрэ къыпачу. Жылэр щIым хэхуа къудеймэ, илъэс зыбжанэкIэ абыхэм жыг цIыкIухэр куэду къикIыкIырт. Бжыхь джабэхэр зэрыщымыIэжым хуэдэ къабзэу къыпцIэхэри мэкIуэдыж езы ди цIыхухэм я зэранкIэ.
