Гъунэ зимыIэ гъуэгуанэ

Ди япэ ита тхакIуэ нэхъыжьхэм я IэдакъэщIэкIхэр къыщызэгуэпхкIэ, абыхэм я сатыр купщIафIэ къэс гум къохуэбылIэ, лъэпкъым къикIуа гъуэгуанэмрэ къызэринэкIа тхыдэмрэ уахуемыплъэкIынкIэ Iэмал имыIэу. Лэжьыгъэр, цIыхухэм я гуащIэдэкI хьэлэлыр, жылагъуэ гъащIэр - псори къыщызэщIэкъуащ абыхэм, къыдэкIуэтей щIэблэм сыт хуэдэ зэманми гъуазэ яхуэхъуу.

Иужьрейм гулъытэ ин хуэзыщIахэм ящыщт тхакIуэ, зауэлI хахуэ Нало Ахьмэдхъан. ГъащIэ гъуэгуанэ мытыншым зи дунейри зи гъащIэри жырым хуэдэу ипсыхьа тхакIуэм и къалэмыр сабийхэми яхуэлэжьащ, и рассказ, Iуэтэж гукъинэжхэр куэдым гунэс ящыхъуу. Абыхэм я мыхьэнэр псом хуэмыдэу нобэ инщ, ди къэралым иригъэкIуэкI дзэ Iуэху хэхам къэкIуэнур зей ныбжьыщIэхэм дерс щхьэпэ къыхахынымкIэ.

ТхакIуэр Лэскэн щIыналъэм хыхьэ Хьэтуей къуажэм къыщалъхуащ 1921 гъэм шыщхьэуIум и 10-м. Къуажэ школыр къиухри, ар щеджащ Налшык егъэджакIуэхэр щагъэхьэзыру дэта еджапIэм. 1941 гъэм, ар къыщиуха илъэс дыдэм, дзэ къулыкъум ираджащ икIи Ленинград дэт Дзэ-инженер училищэм щеджащ. Ари ехъулIэныгъэкIэ къиухри, лейтенант цIэр къыфIащауэ, ар хэтащ Москва бийм щыхъумэнымкIэ екIуэкIа зауэ гуащIэм. Абы щызэрихьа лIыгъэм къыпэкIуэу Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщ зауэлIым къыхуагъэфэщащ Хэку зауэм и ордену 1-нэ, 2-нэ степенхэр, «Вагъуэ Плъыжь», Невский Александр и орденхэр, Польшэм и дамыгъэ щхьэхуэ.

Зауэ нэужьым Налом еджэныгъэм пищащ икIи ар хъуащ бзэщIэныгъэхэмкIэ кандидат, Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым адагэбзэмрэ литературэмкIэ и доцент.

Ди республикэм и цIыхубэ тхакIуэ, зауэлI хахуэ Нало Ахьмэдхъан ди цIыхубэм къахуигъэнащ адыгэбзэмрэ ди тхыдэмрэ ятеухуа лэжьыгъэ купщIафIэхэр, романхэр, повестхэр, рассказхэр. Абыхэм я дэтхэнэри теухуащ Хэкур, лъахэр фIыуэ лъагъуным, хэкупсэ гъэсэныгъэм. Нобэ ди газетым тыдодзэ Ахьмэдхъан и таурыхъ «Жьындумрэ хьэрхьупымрэ» зыфIищар.

Зы къуажэ гуэрым зы лIыжь цIыкIурэ зы фызыжь цIыкIурэ щыпсэурт, быныншэу, къулейсызу. Зэгуэрым фызыжьыр къызэкIуэкIауэ нэху къекIащ, мыпсэлъэжу, мыбэуэжу, нэщхъпэщхъ еуэу.

- Къэхъуар сыт? – щIэупщIащ лIыжьыр.

- Сыкъызэрыпшам хуэдэу сышэж: сыбынкъым, сыпIынкъым, сыунэкъым. Мыр сыт гъащIэ - уэр дыдэм фIыуэ сыкъэплъагъуркъым. Сыт сэ мыбы исщIыхьынур? Сышэж си дыщ…

- Iэу, зи унагъуэр бэгъуэн, дэнэ уздэкIуэнур? Илъэс хыщIым щIигъуауэ дызэдэпсэуащ хъарзынэу, иджы сыт къэхъужар? Уи дыщми хэт щыIэж: къалъхуам къалъхужащ щыIэжыр. Абы уэ ураIуэху - хэт узыхуэсшэжынур? Узмылъагъууи щхьэ жыпIэрэ? Узмылъагъумэ, илъэс хыщIым щIигъуауэ уи щхьэц налъэ нэгъунэ сохъумэри! – жиIащ, бгыкъум телъ щхьэц налъэр кърихьэхри фызыжь цIыкIум иригъэлъэгъуащ.

- АтIэ апхуэдизу сыкъэплъагъур пэжмэ, дызэрызэдэпсэу лъандэрэ си напэр къизытхъ хьэуазэ щхьэнтэ къурэр къуалэбзу къауц защIэу зэхэлъкIэ куда щхьэнтэкIэ схуэхъуэж. Армырамэ, афIэкIа сыббгъэдэсынукъым, сикIыжынущ, жьы сыхъуами…

Фызыжьым и хьэпшыпыр зэщIикъуэу щIидзащ. ЛIыжьым ар щилъагъум, гужьейри тхьэ елъэIупIэ Iуащхьэм дэкIуейри, тхьэ елъэIуу щIидзащ.

- Уа, дэ ди тхьэу, псори зэлъэIуу зым емылъэIуж, сынолъэIу, си жьыщхьэ зеиншэ сумыщIыну: къуалэбзу лIэужьыгъуэу къэбгъэщIауэ уиIэм я зырыз мы Iуащхьэм къыщызэхуэпшэсу, я щхьэц къытезбгъэчыну!

Апхуэдэурэ щэ елъэIури, тхьэми Iэмыр ар ищIащ, къуалэбзухэри къэлъатэу хуежьащ. ЛIыжь цIыкIуми къэлъэта къуалэбзухэм я щхьэцыр къефыщIри, щхьэгуэ хъуауэ еутIыпщыж, щхьэцыр и къэпым ирекуэ. Апхуэдэурэ псоми я щхьэр иуджэфащ, ауэ жьындур къэту гу лъитэри, аргуэру тхьэм елъэIужащ жьындур къритыну. Тхьэм щелъэIум, жьындум и дамэ зырызыр мелыIычитIым яIыгъыу, лIыжь цIыкIум къыхуашэри къратащ.

- Тхьэ селъэIуати, къуалэбзу псори си деж къэкIуащ, уэ щхьэ укъэмыкIуарэ иджыри къэс?

- ЛIымрэ фызымрэ зэпэзбжащ, - жиIащ жьындум.

- АтIэ дэтхэнэр нэхъыбэ?

- Уэ пхуэдэ фыз дэубзэхэри фызым яхэзбжэри, фызыр куэдкIэ нэхъыбэу къыщIэкIащ, - жиIэри жьындур бзэхыжащи, нобэми ныжэбэми мелыIычитIыр мэлъыхъуэри, жьындур ягъуэтыркъым. Жыгыщхьэм тесу а къомым къеплъэкIуа, къедэIуа хьэрхьупми «Си щхьэцыр лIыжь цIыкIум дауэ езгъэфыщIу жыгыщхьэм сыкъаджэу сыкъитIысхьэжыну! Гъатхэ къакIуэ пщIондэ зызгъэпщкIунщи, апщIондэху лIыжь цIыкIум и фызыжьыр икIыжынщ е тIум языр лIэнщи, си щхьэ кIыгу дахэри къысхуэнэжынщ», - жиIэри зигъэпщкIуащи, гъатхэм поплъэ, дунейм къытехьэн щхьэкIэ… Ти, зи щхьэцыр зыхуримыкъуа лIыжь цIыкIур гузавэу здэщысым, хъумпIэцIэдж гуэр и Iэгъуапэм къипщу щилъагъум, иукIыну и Iэр иIэтащ.

- СумыукI! Уи гузэвэгъуэр псынщIэ пхуэсщIынщ: жьындур бгъэщтащи, жэщу фIэкIа дунейм къытехьэнукъым, хьэрхьупми гъатхэ пщIондэ упыкIащ. Иджы сэ къызэдаIуи, уи фызыжьри икIыжынкъым. Жьындумрэ хьэрхьупымрэ я щхьэц зэрумыгъуэтар къыппиубыду хуежьэмэ, мыпхуэдэу зыхуэгъазэ: «Си псэ закъуэу си тхьэIухуд, дахэу щыIэм я нэхъ дахэу сэ къыхэсха цIыкIу, бын симыIэ пэтми, сэ къыздэпсэу, уэ щхьэнтэ пхуэсщIынум жьындуужь и щхьэц фIейр дауэ хэслъхьэнт, хьэмэ хьэрхьуп щхьэц пхъашэжьми уи нэкIу щабэ дахэр дауэ езгъэфыщIынт? Аращ а IеитIыр къыщIэзмыхьар. Адрей псори къыпхуэсхьащи, къауц щхьэнтэ щабэ щIыи тыншу хэлъ, си тхьэIухуд!» - жыIи Iэ дэлъэ. ЛIыжь цIыкIум хъумпIэцIэджым зэрыжиIам хуэдэу ищIащи, иджы тхъэжу зэдопсэу, фызыжь цIыкIур къинэжауэ. «Мы лIыжь цIыкIур аргуэру тхьэ елъэIурэ мелыIычхэм саригъэубыдым», - жеIэри жьындур жэщу фIэкIа дунейм къытехьэркъым. Хьэрхьупми и щхьэц лъагэ тIэкIур ехъумэри, гъэ псом гъатхэ закъуэрщ дунейм къыщытехьэр.