Сингапурым и экономикэми, и щIыуэпсми, езы къэралыгъуэм гъэщIэгъуэну зэрызиужьами куэд топсэлъыхь, ауэ гулъытэ лей хуэфащэщ ар икIи Iулъхьэ нэхъ щыземыкIуэ къэралхэм язу къызэралъытэм.
1950 гъэхэм Сингапурым Iулъхьэр хуиту, ямыбзыщIу щыIахыу щытащ, уеблэмэ ар мы щIыпIэм щыпсэухэм пхагъэкIа хабзэу къекIуэкIырт.
Къэралым зихъуэжын щыщIидзар 1959 гъэм илъэс 36-м ит Куан Ю Ли премьер-министр хъуа нэужьщ. ЩIалэр и IэщIагъэкIэ Лондон щеджа уэчылт.
Куан Ю 1990 гъэ пщIондэ премьер-министру лэжьащ. Абы къыкIэлъыкIуэу абы министр нэхъыщхьэ къулыкъур иратащ, икIи и къару къихьыху къэралым хуэлэжьэн хуэдэу, 2015 гъэм Куан Ю ягъэувауэ щытащ министр - ущиякIуэу.
Куан Ю Сингапурым щызэхиубла зэхъуэкIыныгъэхэрщ къэралым и экономикэм зэуэ зиIэтыну Iэмал езытар. Нобэрей Сингапурыр зэманым декIу IэмэпсымэхэмкIэ пэрыт, хущхъуэ къыщIэгъэкIынкIэ, электрон зэпыщIапIэхэмкIэ, щIыдагъэрэ мылъку зэгъэкIуэкIынкIэ куэд зылъэщIэмыхьэ къэралыгъуэ лъэщщ. 2017 гъэм зы цIыхум хуэзэу къэралым къыщыщIагъэкI хьэпшыпхэм я уасэр доллар мин 93-м нэсырт. 2016 гъэ лъандэрэ а бжыгъэр хэхъуащ процентитхум щIигъукIэ. Къэралым ис цIыхухэм я процентищыр долларкIэ мелуанырыбжэщ.
Дауэ-тIэ Куан Ю Ли Iулъхьэм ебэнын зэрыщIидзар? Мурад узыншэ пщIыныр - япэ лъэбакъуэ лъэщщ. Премьер-министрыщIэм, япэрауэ, хэIущIыIу ищIащ благъагъми ныбжьэгъугъэми емыблэу, Iулъхьэ зэрагъэкIуэдыжынур къэрал унафэу зэрыщытыр. ЕтIуанэрауэ, щIыналъэм къыщызэIуахащ Iулъхьэм ебэнынынымкIэ Бюро, премьер-министрым фIэкIа, зыми и унафэ щIэмыту. Абы щылажьэхэм хуитыныгъэшхуэ яIэт. Ахэр хуитт Iулъхьэ зэрыIахымкIэ гурыщхъуэ зыхуащIхэр утыку кърашэну, ахэр ягъэтIысыну, абыхэм я благъэхэмрэ я кIуэгъужэгъухэмрэ якIэлъыплъыну. Бюром хэтхэр щымэхъашэртэкъым Iулъхьэ щызекIуэ сыт хуэдэ IэнатIэри къыщIагъэщыным, къуаншэхэр хабзэм зэребэкъуа бжьиз къэс къагъэнэIуэным.
Хабзэм ирашэлIа Iулъхьэшххэм яхиубыдащ министрхэр, уеблэмэ езы премьер-министрым и благъэхэр. Хуэмурэ къэралым и къулыкъущIэ зыбжанэ лъэхъуэщым ихуащ, языныкъуэхэр абы нобэми исщ. Iулъхьэшх куэд къэралым икIащ.
Куан Ю и ныбжьэгъу дыдэр къыщIагъэща нэужь, ари иригъэгъэтIысащ премьер-министрым. ХъыбарегъащIэ IэнатIэхэм хуабжьу ягъэIуауэ щытащ социальнэ зыужьыныгъэмкIэ министрым доллар мин 315-м нэс Iулъхьэу къызэрыIихар наIуэ къэхъуу Куан Ю Ли епсэлъэн хуей хъуа нэужь, зиукIыжауэ зэрыщытар.
Къэрал мылъкур зэхэдыгъуэным зэрыпэщIэтын Iэмалхэм язу Куан Ю иукъуэдият къэрал къулыкъущIэхэм я пщIэр дэгъэуеиныр. Абыхэм я къалэныр убзыхуа дыдэу щытт, хабзэкIэ хуадэмрэ хуамыдэмрэ IупщIу, унафэ къэщтэныр куэдкIэ нэхъ тынш ящIат.
ХеящIэхэмрэ къулыкъущIэхэмрэ я улахуэхэм зэрыхагъэхъуари сэбэп хъуащ. Сингапур хеящIэм и улахуэр илъэсым хуэзэу доллар щэ бжыгъэм нэсырт. 1990 гъэхэм ар доллар мелуаным щIигъуащ. Къулыкъушхуэ зыIыгъхэм я улахуэр унейуэ лажьэ IуэхущIапIэ нэхъ ин дыдэхэм ейм хуэдиз ящIат.
Куан Ю Ли сыт щыгъуи къыхигъэщырт къэралым къулыкъу хузезыхьэхэм улахуэшхуэ яхуэгъэувын зэрыхуейр. Зи напэр къабзэ, захуагъэм темыкI тетыгъуэм къытеуэ фэр ахэращ зэлъытар. КъулыкъущIэхэм ярикъун ахъшэ къамылэжьыфмэ, Iулъхьэ щIыхахын щхьэусыгъуэ къахукъуокI. 1989 - 1994 гъэхэм къащта унафэхэм япкъ иткIэ, сингапур къулыкъущIэхэм нэхърэ нэхъыбэ къэзылэжь дуней псом щыземыкIуэу, я улахуэхэр хуаIэтауэ щытащ.
Дызэрыт зэманым къулыкъущIэхэр зэхуашэсурэ яущий зэпытщ Iулъхьэм укъигъэпцIэнкIи зэрыхъуну гъуэгухэм теухуауэ, зэрымыщIэкIэ бзаджэу зэрыхъа мылъку зэгъэкIуэкIыкIэ Iэмалхэм химылъэхъэн хуэдэу. КъулыкъущIэр нэгъэсауэ щыгъуазэ ящI Iулъхьэ шхыным хабзэкIэ кърикIуэну тезырхэм. Бюром и лэжьакIуэхэр еджапIэ нэхъыщхьэхэм я студентхэм лекцэ къахуоджэ Iулъхьэ къеIыхыным зэраныгъэу къыбгъэдэкIым елъытауэ, абы цIыху щхьэхуэми цIыхубэми я зэран зэрекIыр къыгурагъаIуэу.
Къэрал къулыкъущIэхэм илъэс къэс щIыхуэ зэратемылъымкIэ щыхьэт тхылъ ягъэхьэзырыну я къалэнщ. Щыхьэт нэпцI утыку къизыхьэр и къулыкъум трагъэкI.
Сингапур къулыкъущIэр хуиткъым сыт хуэдэ щхьэусыгъуэкIи зыкъыхуэзыгъэза цIыхум ахъшэ тыгъэ Iихыну. Апхуэдэ дыдэу къэрал къулыкъущIэм хабзэм къыхуидэркъым ар и щхьэ хуимытыжу зыщIынкIи хъуну щIыпIэ еблэгъэну. ЗыгуэркIэ тыгъэ къыIимыхыу мыхъунумэ (псалъэм папщIэ, хамэ къэралым щыщ хьэщIэм къыбгъэдэкIыу), ар икIэщIыпIэкIэ иритыжын хуейщ щылажьэ IуэхущIапIэм. КъулыкъущIэм тыгъэ къыIихыну щыхуитыр абы и уасэр бухгалтерием ирита нэужьщ.
Си напэр къабзэу сыпсэунщ жызыIэм, хэкIыпIэ къызэрыхуэгъуэтынум зыми шэч къытрихьэркъым.
