Балетыр ящыщщ ди лъэпкъ щэнхабзэм зыIэригъэхьа ехъулIэныгъэфIхэм. Ар зыужьыныгъэм и гъуэгут, Iуэхугъуэшхуэт. Классикэ къафэр гурэ псэкIэ зыхэзыщIа щIалэгъуалэр республикэм и мымащIэу къыщIэкIат.
А зэманым щIыналъэм щэнхабзэмкIэ и министру щыта Ефэнды Джылахъстэн и жэрдэмкIэ, 1963 гъэм и кIэхэм республикэм лъэпкъ балет къыщызэрагъэпэщыну яубзыхуат. Проценкэ Александр къуажэхэмрэ къалэхэмрэ кIуэурэ балетым и артист хъунухэр къыхишырт. ЩIалэгъуалэр щыгуфIыкIырт а хъыбарым, ауэ языныкъуэхэм я адэ-анэхэр гъэсакIуэм къыпэувырт, я бынхэр яутIыпщын ямыдэу.
Езы Проценкэр лъэпкъкIэ Май къалэм щыщт. Ар ехъулIэныгъэхэр зиIэ цIыхушхуэт, Театр Иным щылэжьат. Иджы абы къыхиш щIалэгъуалэм лъэпкъ балет зэфIагъэувэн хуейт. Къыхэгъэщыпхъэщ, абыхэм я нэхъыбэр къуажэхэм щыщу къызэрыщIэкIар. Дашу Мухьэмэд и гукъэкIыжхэм щыщ тыдодзэ:
- Нартан интернатым балет класс иIащ, си адэ Дашу Хьэшыр абы цIыкIухэр щигъасэу. А классырщ Хьэмырзэ Мухьэмэд къызыщIэкIыу балет труппэм къыщыхыхьар. Гундэлэн щыщ Энеев ТIэхьир къэфэн фIэфIти, республикэм и къалащхьэм езыр къакIуэри, кульпросветучилищэм щIэтIысхьат. Абы и зэфIэкIыр Проценкэ Александр къыщилъагъум, ари зыхуишэс и гупым хигъэхьащ. ИкъукIэ егугъуу икIи ткIийуэ къэфакIуэхэр къыхихырт абы щыгъуэм Александр.
Къардэн Борис, Архэст Хьэсэн, Бекъалды Ахьмэд, ЖьэкIэмыхъу Мэлил, сэ, Горковенкэ Василий… Иджы къезбжэкIа щIалэхэр балигъ дыхъуауэщ балетым дыщыхыхьар. Абы къыхэкIыуи, адрейхэм хуэмыдэу, нэхъыбэжрэ дылэжьэн хуейт. Къапщтэмэ, хореографие еджапIэм илъэси 8-кIэ ущеджэн хуейщ, ауэ дэ къытпэщылъыр - илъэсищым и кIуэцIкIэ псори зэдгъэщIэжынырт. КъэфакIуэр IэкIуэлъакIуэу, лантIэу зэрыщытыпхъэр дэ фIыуэ къыдгурыIуэрт, арщхьэкIэ зыкъомым зыри пхуещIэжынутэкъым – Iэпкълъэпкъыр куэд щIауэ зэрыубыдати. Хуэму, зэпIэзэрыту къэгъэлъэгъуапхъэ теплъэгъуэхэр мывэкIэ къыгуэдуд хуэдэу дыкъафэрт. Ауэ, зыгъэкIэрэхъуэн, дэлъеин жыпIамэ, тIуащIэ-щащIэу тхуэщIырт.
Пщэдджыжьым сыхьэти 8-м лэжьэн щIэддзэрт, шэджагъуэм мащIэу зыдгъэпсэхурти, пщIэнтIэпсыр еткъуэкIыу пщыхьэщхьэ хъуху зыдгъасэрт. А лэжьыгъэхэм я фIыгъэщ армэм сыщыдэкIам Германием щыIа советыдзэ гупхэм уэрэдымрэ къафэмкIэ я ансамбль лъэщым сызэрыхэтар.
…Лъэпкъ къафэхэр зи лъабжьэ «Лалуцэ», «Дахэнагъуэ» балетхэм екIуу дыкъыщыфэрт. Япэ лъэпкъ балетыр щыдгъэлъэгъуарат гуимыхужыр - къытщыхъурт Театр Иным и утыку дитауэ. «Лалуцэм» еплъахэм тIэу-щэ абы къытезыгъэзэжи къахэкIырт, къуажэхэм шыгукIэ, тракторкIэ къикIри мащIэтэкъым.
Кубарь Николай (иужькIэ Кубань къэзакъ хорым и хореограф хъуащ) си гъусэу ди япэ лъэпкъ балетым дакъикъитхукIэ лъапэрисэу дыкъыщыфэрт. Лъапэхэр иджыри есатэкъыми, сощIэж узым ди нэпсхэр къытфIригъакIуэу зэрыщытар. «Бахъшысэрей фонтаным» къыщыдгъэлъагъуэ зы теплъэгъуэм - зэхэуэм - дыкъыщыфэу зэгуэрым джатэм сыкъиуIащ. Ди насыпти, теплъэгъуэм сыхэкIуэдэн хуейуэ щытт, абы къыхэкIыуи цIыхухэм гу лъататэкъым пэжу уIэгъэ сызэрыхъуам, лъыр къыспыжу сызэрыщылъым. Спектаклыр иухыху сыщылъат, иужьым сымаджэщым сашащ…
Союз республикэхэм куэдрэ щылэжьа ди гъэсакIуэм (Проценкэ Александрщ жыхуэсIэр) ищIэрт ди щIыпIэм щыIэ къэфакIуэхэр классикэм пэгъунэгъу дыдэ зэрыхуэмыщIынур. Бгырыс къэфакIуэхэм нэхъыбэу лIыгъэт ядэплъагъур. Хьэкъул Розэ и закъуэт классикэ балетым и балеринэ нэскIэ узэджэ хъуну къытхэтыр.
«Кабардинка» къэфакIуэ гупым балет труппэр фемыехьэехуэу пIэрэ, жаIэрт куэдым. Ар пэж къыщIэкIынт. Балетым и артистхэм ансамблым и къэфакIуэхэм зыкIи зыкъыкIэрагъэхуртэкъым, уеблэмэ зыгуэркIэ щефIэкIи щыIэт. Апхуэдэу щытми, къэфакIуэхэр псори дызэныбжьэгъут, куэдрэ дызэдэлажьэрт. Пэжыр жыпIэмэ, итIани ахэр къытхуеплъых хуэдэу къытщагъэхъурт. Нэхъ хьэлэмэтыр республикэм балетым гъуэгу щимыIэну, ар дыхьэшхэну жаIэу зэхъуцэцэжхэри зэрыщыIэрт. Псоми я нэхейкIэ дэ лэжьыгъэфIкIэ абыхэм жэуап еттыжырт. Балет гъуазджэр ди псэм хыхьари пэжт.
ТелевиденэмкIэ балет къыщагъэлъагъуэкIэ си ныбжьэгъуитIми (Хьэмырзэ Мухьэмэдрэ Энеев ТIэхьиррэ) сэри Iуэхуу диIэу хъуар зэдгъэтIылъэкIырти, дытедияуэ къафэм и дэтхэнэ «налъэми» нэхъуеиншэу деплъырт. Дэ къыдгурыIуэрт а зэманым республикэм балетым зыщиужьыххэнумэ, ар лъэпкъым и гъуазджэм нэхъ тегъэщIауэ щытын зэрыхуейр…
