Редакторхэм я натIэ хъуар

ТхакIуэ, журналист цIэрыIуэ Даур Жэхьфар илъэс 50-кIэ щылэжьа «Черкес хэку» газетыр илъэси 100 щрикъум ирихьэлIэу лэжьыгъэ хьэлэмэт утыку кърихьащ. Абы зэхуихьэсыжащ а лIэщIыгъуэм къриубыдэу газетым и редактор нэхъыщхьэу щытахэм я хъыбархэр. «1967 - 1969 гъэхэм Ленинград парт еджапIэм сы­щеджати, лъэкIыныгъэ сиIащ Салтыков-Щедрин и цIэр зезыхьэ библиотекэм сыщылэжьэну. Абы щIэлът Къэрэшей-Шэрджэсым япэ дыдэ къыщыдэкIахэм къыщыщIэдзауэ иужькIэ къыдэкIа газету хъуар. СфIэгъэщIэгъуэну зэманым гъуэжь ищIа га­зетхэм сахэплъэрт, икIи ди щIыналъэм печатым зэ­рызыщиужьар IупщIу ахэм къахэщт.

Мис, 1924 гъэм жэпуэгъуэм и 12-м къыдэкIа адыгэ газетым и япэ номерыр. Ар хьэрыпыбзэкIэ тхати сфIэгъэщIэгъуэн хъуащ: «Хэту пIэрэ редактору щытар?»

Хьэрыпыбзэр сщIэртэкъыми, ар зыщIэ библиоте­кэм и лэжьакIуэм селъэIури къезгъэджащ. Япэ дыдэ дунейм къытехьа газетым и редактору зи Iэпэ щIэлъыр Ботэщ Ибрэхьимт. «Хэту пIэрэ а Ибрэхьимыр, дэнэ щыщ?» - упщIэхэр зэуэ къысхуэуващ. УпщIэхэм я жэуапыр Шэпар Айшэт - Тхьэстокъуэ Кушыку и пхъум - Налшык къыщыдигъэкIа «Два века отразились в них» тхылъым, е XIX-XX лIэщIыгъуэхэм псэуа адыгэ аристократхэм ятеухуам, къизгъуэтащ. Абы итт Ибрэхьимрэ абы и щхьэгъусэ Тхьэстокъуэ Нанурэ я сурэтхэри.

КъызэрыщIэкIамкIэ, Ботэщ Мырзэ и къуэ Ибрэхьим Ботэщей къуажэм щыщт, пщым и къуэт. Ар къалъхуат 1883 гъэм. Нэхъапэ мыдрисэр къиу­хат, иужьым Петербург ухуэныгъэ академием щеджэри инженер-ухуакIуэ дипломыр иIэу къигъэзэ­жащ. Ауэ и IэщIагъэмкIэ лэжьэн зэуэ къыхудэхуакъым.

1922 гъэм Къэрэшей-Шэрджэс автоном областыр къыщагъэщIым, Ботэщыр облоном и унафэщIу ягъэуващ. Лэжьащ 1924 гъэм нэгъунэ. Иужьым, «Адыгэ псэукIэ» газетыр къыдэкIыну хьэ­зыр щыхъум, партым и обкомым и бюром и унафэкIэ, Ибрэхьим газетым и редактору трагъэхьащ.

А лъэхъэнэм Ибрэхьим хуэдэу щIэныгъэкIэ фIыщэу зытегъэпсыхьа щыIэтэкъым, хьэрыпыбзэр уэр­сэру ищIэт. КъыхуащIа дзыхьыр гъэзэщIэным ар жыджэру иужь ихьащ, хьэрыпыбзэр зыцIыху, га­зетым щылэжьэфынухэр къигъуэтащ, газетыр зыщIыну типографием и лэжьакIуэхэр иригъаджэу щIидзащ. Гугъуехь ин дыдэхэм пэщIэхуами, ищIэфыну зыри къигъэнакъым лъэпкъым езым и газет иIэн папщIэ.

Арами, газетыр къызыхудигъэкI адыгэхэм къахэкIащ ар пщым зэрикъуэм теухуауэ пар­тым и обкомымбзэгу зыхьахэр. Ибрэхьим нэхъри тефыщIыхьу щIадзащ Беслъэнеипщым ипхъу Тхьэстокъуэ Нану къыщишэм. Апхуэдэуи, илъэситI нэхъ мылэжьауэ, газетыр хьэлэ­мэту къыдигъэкIыу щIидза къудейуэ, редактор IэнатIэм къытрагъэкIащ.

А зэманым, 1926 гъэм, Черкес, Къэрэшей об­ластхэр зэхэкIыжауэ щхьэхуэ-щхьэхуэу лэжьэн щIадзэжати, Къэрэшей областым и унафэщIу трагъэ­хьа Курджиев Къурмэн-Алий Ибрэхьим иригъэ­блэгъащ Микоян-Щыхьэр къалэр зыщIыну IуэхущIапIэм и инженер нэхъыщхьэу.

Ауэ мыбдежми щагъэзэгъакъым, кIэщIэтхыхьыныр щагъэтакъым. Зэхэзехуэн ящIынкIэ шынагъуэ щыхъум, 1928 гъэм Дагъыстаным Iэпхъуащ, и IэщIагъэмкIэ лажьэу щIидзащ. Иджы лъэмыжт нэхъ иухуэр

Апхуэдиз къэзэуатым хэту ягъэпсэу, ямыгъэлажьэ Ботэщ Ибрэхьим и гум хуэшэчакъым мыхъумыщIагъэу къращIар. И ныбжьыр илъэс 48-рэ фIэкI мыхъуауэ, 1931 гъэм дунейм ехыжащ. БынитI къыщIэнащ - Залымхъанрэ Инессэрэ.

Ботэщ Ибрэхьим адыгэ газетым и илъэсищэ тхыдэм къыхэнащ япэ дыдэу абы и гъуэгу гугъур хэ­зыша редактору.

Ботэщ Ибрэхьим трагъэкIа нэужь, «Адыгэ псэукIэ» газетыр редакторыншэу къэнат. Партым и обкомыр тегъэчынауэ лъыхъуэрт газетыр ипэкIэ зыгъэкIуэтэфын цIыху. Апхуэдэуи, я нэIэр техуащ Зеикъуэ щыщ ДыщэкI Мухьэмэд.

ЖыпIэ хъунут, ар ре­дакторыным тегъэпсыхьа­уэ. Ибрэхьим лэжьакIуэхэр къыщыхихым, газетым и лэжьакIуэу Мухьэмэди къригъэблэгъат. Ар журналист хьэзырт. Хьэрыпыбзэр фIыуэ ищIэрт, а бзэмкIэ итхт рассказхэр, ахэр газетым къытрадзэрт, и цIэри адыгэ къуажэхэм яхэIуат.

Партым и обкомым и унафэкIэ, 1926 гъэм ДыщэкIыр редактору трагъэ­хьащ. Тыркум кIуэуэ зи щIэныгъэм фIыуэ хэзыгъэхъуа, ищхьэ щIэныгъэ зиIэ Мухьэмэд фIыуэ щыгъуазэт партым, къэралым и политикэм, экономикэм. ЦIыхухэм щIэныгъэ яхыхьэнымкIэ газетым мыхьэнэшхуэ зэриIэр къыгурыIуэт.

Абы къыхэкIыу, зыпэрыува IэнатIэм пщэрылъу щихьыр зэрыиныр зыхищIыкIти, зэуэ и иужь ихьащ га­зетым и лэжьыгъэр егъэфIэкIуэным. Хьэрыпыбзэ гугъур еджапIэхэми щаджыфын папщIэ зэреджэ тхылъ зэхилъхьат, ар газетым щылажьэхэми хуабжьу къащхьэпат. Газетыр гъэщIэгъуэн, еджэгъуафIэ ищIат.

Редактору зэрыщылажьэм къыдэкIуэу, «Пшэплъ» роман гъэщIэгъуэныр абы и Iэдакъэ къыщIокIри, Мухьэмэд япэрей адыгэ тхакIуэхэм яхохьэ. Ауэ сыт фIыуэ имыщIэми, и жагъуэгъухэм зыри ялъагъутэкъым. ШэщIауэ къыпаIэтт Тыркум зэрыщыIар, и лъэпкъым епцIыжауэ къыхукъуагъэщт, ккIщIэтхыхьт. Щымыхъуххэм, партым и обкомым и бюром и унафэкIэ, I928 гъэм мазае мазэм ДыщэкI Мухьэмэд и IэнатIэм къытрагъэкIащ, илъэситI нэхъ ямыгъэлажьэу. Пэжщ, зэуэ зэхэзехуэн ящIакъым. ЕджапIэхэм щригъэджащ, Къэбэрдей-Балъкъэрым и педагогическэ институтым щылэжьащ. Уеблэмэ «Горскэ щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым» Iутащ. ЩIэныгъэ, гъэсэныгъэ нэс зыхэлъ цIыхуу ар дэни къыщалъытэрт.

1934 гъэм ДыщэкIым и «Пшэплъ» романыр къыдэкIащ, а гъэми СССР-м и ТхакIуэхэм я союзым хагъэхьащ.

 Лъэпкъымрэ къэралымрэ апхуэдэу хуэлажьэ щIалэ хьэлэмэтым сыт фIыуэ ищIами, дауэ мылэжьами, тхакIуэхэм я союзым зэрыхэтми еплъакъым. Тыркум зэрыщыIар къыхукъуагъэкIыжщ, цIыху акъылым имызагъэ къуаншагъэхэр къытралъхьэри, 1937 гъэм хьэпсэ ящIащ. «Тройкэ» жиIэу щыIа хьэкIэкхъуэкIэхэм Мухьэмэд и хьэкумыр кIэщIу ящIэри, Хэкум епцIыжа статьякIэ укI къытралъхьащ.

Архив дэфтэрхэм ущыхэплъэкIэ, умыгъэщIэгъуэн плъэкIкъым «къэра­лым епцIыжа» зыфIаща цIыхухэм зэ­рабгъэдыхьэу щытар...

Ростов хьэпсэм 1943 гъэм тхуэ­нейрэ лъэIу тхылъ щитхащ фронтым ягъэкIуэну. «Зы нэмыцэ сывгъэукIи итIанэ сэ сывукI», - яжриIэт.

Ауэ, Мухьэмэд зы нэмыци ирамыгъэукIыу, зауэм и гуащIэгъуэ ды­дэм - I943 гъэм езыр яукIащ.

Апхуэдэу гухэщIу и гъащIэр ирагъэухащ адыгэ лъэпкъым, ди къэра­лым фIы куэд хуэзыщIэфыну щыта, щIэныгъэ куу зыбгъэдэлъа щIалэ щыпкъэр, тхэным къыхуигъэщIа цIыху гъуэзэджэр».