УФ-м и еджапIэ нэхъыщхьэм щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, КъБР-м щIэныгъэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, филологие щIэныгъэхэмкIэ доктор, КъБКъУ-м и профессор, ЩIэныгъэхэмкIэ Дунейпсо Адыгэ Академием и академик, литературэр зэфIэувэным хэлъхьэныгъэ ин хуэзыщIа IэщIагъэлI щыпкъэ, адыгэ еджагъэшхуэ ХьэкIуащэ Андрей Хьэнащхъуэ и къуэр къызэралъху-рэ мы махуэхэм илъэс 95-рэ ирокъу.
Критик Iэзэ, литературэдж IэкIуэлъакIуэ, щIэныгъэлI цIэрыIуэ ХьэкIуащэ Андрей Тэрч щIыналъэм хыхьэ Арыкъ (Борыкъуей) къуажэм 1929 гъэм дыгъэгъазэм и 27-м къыщалъхуащ. 1948 - 1952 гъэхэм ар щеджащ Ленинград дэт къэрал университетым и филологие факультетым. Налшык къигъэзэжа нэужь, Къэбэрдей радиом щыIащ. 1953 гъэм ХьэкIуащэм и щIэныгъэм щыхигъэхъуащ Къэбэрдей къэрал пединститутым и аспирантурэм икIи 1955 гъэм ар ехъулIэныгъэкIэ къиухащ. Адыгэ литературэм къикIуа гъуэгуанэ купщIафIэм епха къэхутэныгъэ хьэлэмэтхэр еш имыIэу зэман кIыхькIэ иригъэкIуэкIащ ХьэкIуащэ Андрей. ЩIэныгъэ дунейм пщIэшхуэ щаIащ а къэхутэныгъэ къызэрымыкIуэхэр еджагъэшхуэм лъабжьэ зыхуищIауэ щыта и кандидат, доктор диссертацэхэм.
1954 гъэм къыщыщIэдзауэ ХьэкIуащэ Андрей щылэжьащ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым. Ар щытащ Къэбэрдей-Балъкъэр пединститутым, иужькIэ университетым я егъэджакIуэ нэхъыжьу. ПIалъэ зыбжанэкIэ (1961 - 1968, 1974 - 1976 гъгъ.) лэжьащ КъБКъУ-м и филологие факультетым и деканым и къуэдзэу, 1968 - 1973 гъгъ. КъБКъУ-м адыгэбзэмрэ литературэмкIэ и кафедрэм и доценту, иужькIэ кафедрэм и профессо- ру щытащ. ЖыпIэнурамэ, Анд- рей и цIэмрэ университетым къикIуа гъуэгуанэмрэ куэдкIэ зэхьэлIащ, республикэм и еджапIэ нэхъыщхьэм зыIэригъэхьа ехъулIэныгъэфIхэм щIэныгъэлIым и фIыгъэшхуи хэлъщ.
ЩIэблэм щIэныгъэ куу егъэгъуэтыным зэфIэкIыу, къарууэ иIэр ирихьэлIэу илъэс 60-м щIигъукIэ лэжьа а IэщIагъэлI гъуэзэджэм иригъэджа студентхэм я бжыгъэр цIыху мин бжыгъэ мэхъу. Абыхэм къахэкIащ егъэджакIуэ IэкIуэлъакIуэхэр, журналист Iэзэхэр, щIэныгъэлI цIэрыIуэхэр, къэхутакIуэ гумызагъэхэр, хэкупсэ нэсхэр. Дапщэщи нэрылъагъут а IэщIагъэлI щыпкъэм акъыл куу, гупсысэ шэщIа зэрыбгъэдэлъыр, лъэпкъ щIэныгъэм зиужьынымкIэ абы и къэхутэныгъэ лэжьыгъэхэм мыхьэнэшхуэ зэраIэр, и IэнатIэм хуиIэ гудзакъэмрэ и Iуэху зехьэкIэмрэ студент куэдым гъуэгугъэлъагъуэ зэрахуэхъур. Ноби куэдым ящIэж абы и лекцэ купщIафIэхэр, гъэщIэгъуэну ухуахэр, семинар хьэлэмэтхэр. Абыхэм ирихьэлIа дэтхэнэми ХьэкIуащэм и дерсхэм, шэч хэмылъу, къыхахащ акъылыщIэрэ гупсысэщIэрэ. ЕгъэджакIуэ, ущиякIуэ Iэзэм щIэныгъэм хуиIэ творческэ бгъэдыхьэкIэр, гъащIэм зэреплъ щIыкIэр я щапхъэу, студентищэхэр щIэдэIуащ абы и лекцэхэм. ГъэщIэгъуэныращи, зэи къэхъуакъым ХьэкIуащэм студентхэм я пщIэр щриудыха, яхуэмыфащэ щажриIа. Ар щIалэгъуалэм яхэтащ пщIэ яхуищIу, езым хэлъ гъэсэныгъэ дахэр, нэмысыр и нэIэм щIэтхэм зэрызыхалъхьэ-ным хущIэкъуу.
ЗэрыегъэджакIуэ Iэзэм хуэдэу икIи критик IэкIуэлъакIуэт ХьэкIуащэ Андрей. Дэтхэнэ литературэ тхыгъэри нэсу зыхэзыщIэ, ар лъэныкъуэ куэдкIэ зэпкърызы-хыф, и купщIэр къэзыхутэф, тхыгъэм и щыщIэныгъэхэри авторым и ехъулIэныгъэхэри зэ еплъыгъуэкIэ наIуэ къэзыщIыф IэщIагъэлIт ар. Езым и гъащIэм щигъэнэхъыщхьэхэм ящыщу щытащ адыгэ литературэм и классик ЩоджэнцIыкIу Алий и гъащIэмрэ и творчествэмрэ епха къэхутэныгъэхэр егъэкIуэкIыныр, а усакIуэшхуэм теухуауэ цIыхухэр зыщымыгъуазэ, щIэныгъэм щымыгъэбелджыла Iуэхугъуэхэр наIуэ къищIу.
И къэхутэныгъэхэр зэрыт тхылъ куэд, тхыгъэ щхьэхуэхэу щэ бжыгъэхэр и къалэмыпэм къыпыкIащ ХьэкIуащэ Андрей. Апхуэдэхэм ящыщщ «ЩоджэнцIыкIу Алий и творчествэр» (1958), «Япэ адыгэ тхакIуэхэр» (1974), «Адыгэ узэщIакIуэхэр» (1978), «Адыгэ литературэм и тхыдэр» (1984), «Адыгэ усэ ухуэкIэр» (1998), «Псэм и джэрпэджэж. Литературэ-критикэ тхыгъэхэр» (2009), нэгъуэщIхэри. КъинэмыщIауэ, адыгэ литературэр курыт школым зэрыщадж тхылъхэм, еджапIэ нэхъыщхьэхэм къыщагъэсэбэп литературэ пособиехэм, программэхэм я нэхъыбапIэр зи акъылрэ зэфIэкIрэ къихьар ХьэкIуащэращ. Хэкупсэ нэсыр жыджэру хэтащ томитхуу зэхэт «Къэбэрдей-Балъкъэрым и зауэ щIыхьыр» тхылъышхуэр зыгъэхьэзырахэм. Ар жыджэру ядэлажьэрт ди республикэм къыщыдэкI журналхэми газетхэми.
Андрей цIыхугъэ лъагэ, зэхэщIыкI куу зиIэ, зи гуапагъэр куэдым ялъэIэс цIыхут. «Адыгэ псалъэ» газетым и ныбжьэгъу пэжыр, щIэджыкIакIуэ набдзэгубдзаплъэр щIэх-щIэхыурэ къэпсалъэрт редакцэм, чэнджэщ щхьэпэхэр, еплъыкIэ хьэлэмэтхэр къыдихьэлIэу. Сыт хуэдэ IуэхукIэ ди щхьэ етхьэлIэми, лъэкIымкIэ щIэгъэкъуэн къызэрытхуэхъунум зэрыхуэхьэзырым шэчи къытетхьэртэкъым хэкупсэ нэсу зи дунейр зыхьа цIыху щыпкъэм.
Зи гупсысэри IуэхущIафIэхэри щалъхуа адыгэ хэкум, къэралым яфI къызэрыкIын лэжьыгъэхэр зэфIэхыным, лъэпкъ щIэныгъэм зегъэужьыным хуэгъэпсауэ дунейм тета ХьэкIуащэ Андрей Хьэнащхъуэ и къуэм и фэеплъыр куэдрэ ди гум илъынущ. Республикэм и тхыдэм лъэужь нэху къыщызыгъэна а еджагъэшхуэм и ужьыр махуэ тхурехъу псоми: и унагъуэм исхэми, къыдэлэжьахэми, и ныбжьэгъухэми, иригъэджа цIыху минхэми.