МыкIуэдыжынщ и Iэужьыр

Филологие щIэныгъэхэмкIэ кандидат, Гуманитар къэху­тэныгъэхэмкIэ Къэбэрдей-Балъкъэр институтым къэбэрдей-шэрджэс литературэмкIэ и секторым и унафэщI Хьэвжокъуэ Людмилэ и IэдакъэщIэкIхэу щIэныгъэлIхэм, тхакIуэ-усакIуэхэм ятеухуахэр уасэ зимыIэщ. Сыт щхьэкIэ жы­пIэмэ, абыхэм я гъащIэмрэ я гуащIэмрэ и зы лъэны-   къуи къимыгъанэу я гугъу зэрищIым къыдэкIуэу, я художественнэ тхыгъэхэр зэрызэхэлъкIи, я жыпхъэкIи, я ухуэкIэкIи, къаIуатэ гупсысэкIи, зэхьэлIа жанрым и щхьэхуэныгъэкIи къызыхуэтыншэу зэпкърех. Ди жагъуэ зэрыхъунщи, а псор газет тхыгъэм тхуигъэзагъэркъым, ауэ щIэныгъэлI, критик, цIэрыIуэ, усакIуэ, егъэджакIуэ, литературэдж Сокъур Мусэрбий теухуауэ и Iэдакъэ къыщIэкIа тхыгъэ купщIафIэм щыщ Iыхьэ ди гуапэу нобэрей къыдэкIыгъуэм тыдодзэ, ар къызэралъхурэ илъэс 95-рэ щрикъум ирихьэлIэу.
 
Сокъур Мусэрбий Хьисэ и къуэр Тэрч районым хыхьэ Бо­рыкъуей къуажэм 1929 гъэм декабрым и 25-м къыщалъхуащ. Налшык дэт еджа­пIэ-интернатыр дыщэ ме­далкIэ 1947 гъэм къиухри, 1947 - 1952 гъэхэм Жданов А. А. и цIэр зэрихьэу Бытырбыху дэт къэрал университетым филологиемкIэ и къудамэм щеджащ. ЕджапIэ нэхъыщхьэр ехъулIэныгъэ иIэу къиуха нэужь, 1952 - 1953 гъэ­хэм Борыкъуей дэт курыт еджапIэм егъэджакIуэу щы­лэжьащ. 1954 - 1956 гъэхэм Бэрбэч ХьэтIутIэ и цIэр зе­зыхьэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэ­рал университетым адыгэб­зэмрэ литературэмкIэ и кафедрэм и ассистенту, 1957 - 1961 гъэхэм урыс литературэмрэ совет литерату­рэм­кIэ кафедрэм и егъэджа­кIуэ нэхъыжьу, 1962 - 1990 гъэ­хэм а кафедрэ дыдэм и доценту щытащ. 1967 гъэм КIы­щокъуэ Алим и усыгъэм тригъэпсыхьа кандидат диссертацэр Баку дэт Къэрал университетым щыпхигъэ­кIащ. 1971 гъэм СССР-м и Тха­кIуэхэм я зэгухьэныгъэм хагъэхьащ.
Сокъурыр илъэс 30-м щIигъу­кIэ егъэджакIуэ IэнатIэ гугъум пэрытащ. Ар къы­зэрехъулIам и щыхьэтщ абы иригъэджахэм я зэфIэкIхэр, абыхэм усакIуэ, тхакIуэ куэд къа­зэрыхэкIар. Апхуэдэхэщ Тхьэгъэзит Зубер, Гъубжокъуэ ­Лиуан, Къагъырмэс Борис, Джэд­гъэф Хъусен, Джэдгъэф Борис, Брай Адэлбий, Джатокъуэ Юрэ, Къэрмокъуэ Хьэмид, Къэжэр Хьэмид сымэ, нэгъуэщIхэри. Ахэр ири­гъаджэ къудей мыхъуу, езыр зи Iэтащхьэ литературэ зэгухьэныгъэм щызэхуишэсу, и IэзагъэмкIэ, и чэнджэщхэмкIэ ярихьэлIэу, художественнэ тхыгъэм и ухуэкIэ хабзэхэм куууэ щигъэгъуазэу щытащ.
Сокъур Мусэрбий и цIэр тхыдэм зэхуэмыдэу къыхэнащ - усакIуэу, егъэджакIуэу, литературэджу, критикыу. Ауэ ар нэхъ ерыщу зыте­лэ­жьар лъэпкъ критикэрщ, езыми «критик Iэзэ» цIэр хуэфащэ дыдэу хужаIэрт.
БлэкIа лIэщIыгъуэм и 50 -­ 60 гъэхэм къыщегъэжьауэ иджы­рей зэманым къэсыху критикэм, щIэныгъэр и лъабжьэу литературэр джыным тегъэщIауэ тхылъ куэд дунейм къытехьащ. Нэхъ япэ­хэм ящыщщ Сокъур М. зэхигъэувауэ, и нэIэ щIэту 1957 гъэм къыдэкIа «Къэбэрдей литературэм теухуа статьяхэм я сборникыр» («Сборник статей о кабардинской литературе»). Ар япэ лъэбакъуэ­хэр зыч лъэпкъ критикэм, литературэ щIэныгъэм и хэлъ­хьэныгъэ ин дыдэт. ИлъэсипщIым щIигъу дэкIри, Мэ­шылI Екатеринэ «Япэу лъэбакъуэ зычахэр» (1968) и тхылъыр дунейм къытехьащ. АдэкIэ литературэр джын, лъэпкъ критикэр зэфIэгъэувэн, зегъэужьын Iуэхум Теунэ Хьэчимрэ Сокъур Мусэрбийрэ пащащ. Абыхэм я лъэмбым къиуващ нэгъуэщI критик, литературэдж зыбжанэ: Нало Заур, Шэвлокъуэ Пётр, ХьэкIуащэ Андрей, КIурашын БетIал сымэ.
«Iуащхьэмахуэ» литературэ журналым и зэхэублакIуэхэм Сокъур Мусэрбии яхэтащ. Журналым и япэ къыдэкIы-гъуэр Мусэрбий и «Лъапэ махуэ» тхыгъэмкIэ къызэIуахауэ щытащ, а къыдэкIыгъуэ ды­дэм «Критикым и тхыгъэ» рубрикэм щIэту абы и «Къэбэрдей литературэм и зыужьы­кIэм и IуэхукIэ» статья гъэщIэгъуэныр къытехуащ. Нэхъ иужьыIуэкIэ къыдэкIащ Му­сэр­бий и IэдакъэщIэкI къыхэхахэр щызэхуэхьэса «Тхыгъэ­хэр» (1995) тхылъыр. Илъэс куэдкIэ зыщылэжьа «Iуащ­хьэмахуэ» журналым Мусэрбий хэлъхьэныгъэу хуищIар зыщылъагъупхъэр езым и IэдакъэщIэкI тхыгъэхэм я за­къуэ­къым, атIэ критик Iэзэр еджэурэ, зэригъэзэхуэжурэ абы къытехуа тхыгъэхэри Iуэхум къыхэлъытапхъэщ. 
Езым щхьэхуэу къыдигъэкIа тхылъхэм нэмыщI, Сокъурым литературэм тригъэп­сыхьа къэхутэныгъэхэр къы­дэкIыгъуэ зэхуэмыдэхэм хыхьащ. Псалъэм папщIэ, 1965 гъэм дунейм къытехьа «Къэбэрдей литературэм и тхыдэм теухуа очеркхэр» тхылъым хыхьащ абы итхауэ «КIыщокъуэ Алим», «Зауэ нэужь усыгъэр» Iыхьэхэр. Ап­хуэдэуи критикым и тхыгъэхэр ихуащ энциклопе­дие­хэм­, адыгэ усакIуэхэм, тха­кIуэ­хэм я тхылъ зыбжанэм пэублэ псалъэ яхуитхащ.
Критикым и гъащIэмрэ и гуащIэмрэ зыубгъуауэ зы­джы­жа икIи зытхыжа Къэжэр Хьэмид пэжу къызэрыхигъэщамкIэ, «Сокъур Мусэрбий и къэхутэныгъэ лэжьыгъэхэм Iуэхугъуэ щхьэпэу куэд къы­зэщIаубыдэ. Абы и гупсысэр нэсырт блэкIа лIэщIыгъуэм дэ къытхэкIауэ, адыгэхэм тхыбзэ яIэным, щIэныгъэ зра­гъэгъуэтыным, я литературэр зэфIэувэным, я тхыдэр джа хъуным дихьэхауэ хуэлэ­жьа, къэзылъхуа лъэпкъым щIэныгъэм и нэхукIэ хуэупсэну зи мурада щIэныгъэлI-узэщIакIуэ щыпкъэхэм я дежи; къытригъэзэжурэ ПащIэ Бэчмырзэрэ ЩоджэнцIыкIу Алийрэ я Iэужь махуэм тетхыхьырт; КIыщокъуэ Алим и творчествэм зэрызиукъуэдий нэщэнэхэм набдзэгубдзап­лъэу кIэлъыплъырт; жанр зэмылIэужьыгъуэхэр ди литературэм зэрыщызэфIэувэ хабзэхэр иджырт, абы хэт дауэ ехъулIэми, хэт сыт хилъхьэф­ми къихутэу».
Сокъур Мусэрбий ящыщщ ди лъэпкъ тхакIуэшхуэ КIыщокъуэ Алим и усыгъэм нэхъ япэу гу лъызытахэм, абы къэ­хутэныгъэ лэжьыгъэ (диссертацэ) тезыгъэпсыхьахэм. ­­Абы и зы щыхьэтщ КIыщокъуэм и усыгъэр къызэщIэкъуауэ, щIэ­­ныгъэр и лъабжьэу джа щыхъуа «КIыщокъуэ Алим и лирикэр» (1969) мо­ногра­фиер­. 
ЗэрыегъэджакIуэ, критик, литературэдж Iэзэм къы­дэкIуэу, Сокъурыр усакIуэ нэсу зэрыщытам къэхутэныгъэ щхьэхуэ хуэфащэщ. И усэхэм я нэхъыбэр Щихъ Залым цIэ лейм (псевдонимым) щIэту дунейм къытехьащ, ахэр щы­зэхуэхьэса тхылъитIи - «ЩIы­щIэжь» (1972), «Нэп­къы­жьэ» (1979) жыхуиIэхэр - илъэс зэхуэмыдэхэм къыдэ­кIащ.
Сокъур Мусэрбий адыгэ усыгъэм хуищIа хэлъхьэныгъэр къэппщытэн щыхъукIэ, гулъытэ нэхъ зыхуэщIыпхъэр сонетхэрщ, сыту жыпIэмэ а жыпхъэ «мыIумпIафIэм» иту япэу къэбэрдей-шэрджэс литературэм щатха тхыгъэр зи Iэдакъэ къыщIэкIар зи гугъу тщIы усакIуэрщ. «Сыт си щIалэгъуэм фIыуэ сыкъэп-                лъа­гъу­кIэ?..» сонетыр 1962 гъэм «Iуащхьэмахуэ» журналым къытехуащ. Илъэс зыбжанэ дэкIри, 1968 гъэм Мусэрбий и етIуанэ сонетри -«Сокъуз, IэштIыму, мы сатыр пщы­кIуплIыр…» жыхуиIэр - а журнал дыдэм къытрадзащ. НэгъуэщI сонетитIи («Уэ­рэ­дым гузэвэгъуэр къылъэIэсрэ…», «Сонет») 1979 гъэм къыдэкIа «Нэпкъыжьэ» тхы­лъым иту дунейм къытехьащ. Къы­зэщIэкъуауэ къапщтэмэ, Сокъурым и сонетхэм я бжыгъэр куэд хъуркъым, ауэ абыхэм лъэпкъ литературэм къалэн ин щагъэзэщIащ - жыпхъэ нэхъ гугъу дыдэхэм халъытэ сонет жанрым и зэхэублапIэ хъуахэщ.
Сокъур Мусэрбий зэгуэрым зэщIищIа «мафIэм» а пIалъэм ирихьэлIэу щIэныгъэншагъэм и кIыфIыгъэ кIапэлъапэу лъэпкъым къыхуэнахэр хисхьат, абы и къэкIуэнур нуру ягъэнэхуат.