ГущIэм зэпхидз сатырхэр...

Псалъэр къару лъэщщ. Абы Iуэхугъуэшхуэхэм уахуегъэуш, гуращэ инхэм уакъыхузэщIеIэтэ, лIыгъэщIапIэ урегъэувэ. Апхуэдэ дыдэуи а псалъэр мэгие: цIыхугъэм къемызэгъ дуней тетыкIэр къызэтрегъэувыIэ, цIыхум и пщIэр зыгъэцIыкIу щытыкIэхэм пэщIоувэ. Псалъэр нэсу зыгъэлъащэр жылэм и джакIуэ мэхъу: апхуэдэр къалъыхъуэ, я гукъеуэр бгъэдалъхьэну, я гумэщIыгъуэхэмкIэ дэгуэшэну, къалъыса леймрэ щIэщхъумкIэ чэнджэщэгъу къащIыну. Хэти ещIэ, псэлъэкIэ зыщIэр джэгуакIуэщ. Ар мысагъэмрэ захуагъэншагъэмрэ пэщIэтщ, пэжым и телъхьэщ, цIыхухэмрэ жылэхэмрэ зэгурызыгъаIуэщ. Къызэралъхурэ илъэси 170-рэ ирикъуа усакIуэшхуэ, джэгуакIуэ-уэрэдус, узэщIакIуэ ПащIэ Бэчмырзэ апхуэдэ цIыху телъыджэт.

ПащIэм и усэхэм лъэпкъ усыгъэм и лъабжьэр ягъэтIылъа къудейкъым. Абыхэм дунеищIэ къызэIуахащ, лъэпкъ гупсысэкIэм и гъунапкъэхэр зэлъыIуагъэкIуэтащ. ПащIэм хузэфIэкIащ цIыхум иджыри къыздэсым къимыIуэта гурыщIэхэр псалъэщIэкIэ къигъэIун, абы и фIэщхъуныгъэхэр дунейм къытезышэфыну лъагъуэ зэрыщыIэр хьэкъ ящищIын. Лъэпкъ IуэрыIуатэм и гущапIэм къихъукIа усакIуэр абы къуэпс быдэкIэ зэрепхар и усыгъэхэм IупщI дыдэу къахэщми, абы усэнымрэ усэкIэмрэ фащэ ящитIэгъащ. Япэрауэ, ахэр тхыбзэм ирилъхьащ, етIуанэрауэ, адыгэ усыгъэм и псалъэ зэгъэпэщыкIэр гъуэгущIэ тригъэуващ. ЖьэрыIуатэбзэмрэ абы иджыри къыздэсым имыIэ тхыбзэ щIэжьыуэмрэ зэхыхьэри, зы телъыджэ къигъэщIащ, я мыхьэнэр нобэр къыздэми мыкIуэщIу, зэкIэлъыгъэкIуа хъуа сатырхэри гущIэм зэпхидзу. ПащIэм и усыгъэр цIыхубэм фIыуэ ялъагъу, псалъэжьу, ущиеу, гъэсэпэтхыдэу зэрызэхэухуэнам щхьэкIэ, адыгэбзэ лъэщкIэ къызэрыIуэтам папщIэ.

Ар нэрылъагъу щыхъуащ ХьэтIохъущокъуэ Къазий и цIэр зезыхьэ Адыгэбзэ Хасэм иджыблагъэ къызэригъэпэща хэгъэгупсо зэIущIэшхуэм. ЩIэнIуатэрэ усэ пшыхьу зэхэт, «ГущIэм зэпхидз сатырхэр…» зи фIэщыгъэ Iуэхугъуэ дахэр щекIуэкIар Мэлбахъуэ Тимборэ и цIэр зезыхьэ къэрал библиотекэрщ. Ар иригъэкIуэкIащ «Къэухь» тхылъаджэ клубыр зыгъэлажьэ ХьэцIыкIу Рае.

Лъэпкъ библиотекэм лэжьакIуэхэм ПащIэ Бэчмырзэм и гъащIэмрэ щIагъэмрэ къызытещ тхылъ гъэлъэгъуэныгъэ дахэ къызэрагъэпэщат. Мыбдеж щызэхуэхьэсат илъэс зэмылIэужьыгъуэхэм дунейм къытехьа тхылъхэр, усакIуэм и IэдакъэщIэкIхэр зэпкърызых къэхутэныгъэхэр, сурэтхэр, дэфтэрхэр. Языхэзми ПащIэм и гъащIэр нэхъ IупщI ящIырт, ахэр зылъагъу щIалэгъуалэми тхыбзэ усыгъэм и псыпэхэш хъуа тхьэмадэр нэхъ гъунэгъу яхуищIырт.

ПащIэ Бэчмырзэ и творчествэм адыгэ IуэрыIуатэмрэ тхыбзэмрэ лъэмыж пэлъытэу зэрызэпищIэр – IуэрыIуатэр и лъабжьэу тхыбзэ литературэ зэрызэхиублар – щIэблэм къыгуригъэIуэну, егъэджакIуэхэм ПащIэм и гъащIэмрэ и щIагъэмрэ теухуауэ ягъэхьэзыра къэпсэлъэныгъэ купщIафIэмкIэ къызэIуахат зэхуэсыр.

Зэхуэсым къеблэгъат ПащIэ Бэчмырзэ и пхъурылъху, композитор, усакIуэ ХьэIупэ ДжэбрэIил. ХьэщIэр зэрыпIейтейр и нэгум къищырт, цIыху куэд дыдэу къыщызэхуэса пэшышхуэм щIэс щIалэгъуалэм къаIуэтэнумрэ къапсэлъынумрэ пэплъэрт.

ЗэIущIэм хэтащ Дзэлыкъуэ щIыналъэм къикIа егъэджакIуэхэу Бей Жансурэт, Лыхь Людмилэ, Махуэ Маритэ, Пыл Ленэ сымэ, абыхэм я еджакIуэхэр.

Тэрч щIыналъэм къикIащ егъэджакIуэхэу Щомахуэ Дусэ, Хьэгъур Светланэ, Хьэрэдурэ Эммэ, Тэрчыкъуэ Заретэ, МэшылI Фат1имэ, КIэрэф Евдокие, я еджакIуэ цIыкIухэр я гъусэу.

Бахъсэн щIыналъэм къикIащ Нэзэр Марианнэ, Пщыхьэщ1э Риммэ, АбытIэ Сэтэней, Щомахуэ Альбинэ, Баян Iэсият сымэ.

Аруан щIыналъэм щыщу Iуэхум хэтащ Къардэн Хуэмей, ГъукIэпщокъуэ Iэсият, Гъащтэ Иннэ, Уардэщауэ Заремэ сымэ.

Шэджэм щIыналъэм къикIауэ зэхуэсым и лэжьыгъэм жыджэру хэтащ егъэджакIуэхэу Щауей Заретэ, Ахъуэхъу Марие, КIэдыкIуей Неллэ, Къарэ Iэсият, ДыщэкI Ритэ, Тхьэзэплъыж Мэрят сымэ.

Налшык къалэм дэт курыт еджапIэхэм я егъэджакIуэ Махуэ Маринэ, Къуэшырокъуэ Риммэ, Хъущт Земфирэ, Наурыз Марьянэ, Дыкъынэ Iэсият, Щамырзэ Иринэ, Шэрыб Маринэ, ПщыхьэщIэ Розаннэ, Къэзанш Нинэ, Мамий Маритэ сымэ ПащIэм и усыгъэм фIы дыдэу зэрыщыгъуазэр къызэхуэсахэм гуимыхуж щащIащ.

Зэхуэсым къыщыпсэлъа егъэджакIуэхэм Iуэхум зэрыхащIыкIри, пщэдэкIыж яхьу зэрыбгъэдыхьари къатещырт, я адыгэбзэр удихьэхауэ узэзыгъэдаIуэрэ къаIуэтэжри гъэщIэгъуэну. ЩIэблэ цIыкIухэр екIуу утыку зэритари я фIыгъэщ а цIыху емышыж зи IэщIагъэм хуэпэжхэм. Бэчмырзэ и Iущыгъэ, набдзэгубдзаплъагъэ, лъэпкъым хуиIэ гумащIагъэкIэ псыхьа сатырт къэIуауэ хъуар. Утыкур зрата щIалэгъуалэм къахэкIащ ПащIэм и гъыбзэхэр къэзыгъэIуа, и псэлъыхъу уэрэдхэр зэпадзыжрэ теплъэгъуэу къэзыгъэлъэгъуа, и хъыбархэр удихьэхыу къэзыIуэтэжа.

ГъэщIэгъуэн дыдэт языныкъуэ егъэджакIуэхэр Iуэхум зэрыбгъэдыхьар. Апхуэдэу Дыгулыбгъуей къуажэм къикIа Нэзэр Марьянэ хузэфIэкIащ ПащIэм и гъащIэм щыщ зы Iуэхугъуэ удихьэхыпэу хъыбару къиIуэтэжын, абы тещIыкIа хъуа усэм зы щIалэ къригъэджэн, а усэм къыбгъурыт зы гъыбзи и гъэсэнхэм ящыщ хъыджэбз къригъэгъэIун. Хъыбарыр, усэр, гъыбзэр – мы зэхэухуэнэкIэр зигу дэмыхьа къызэхуэсахэм яхэтакъым: зы теплъэгъуэу гъэпсат, зэщIэкъуат, узыIэпишэу зэкIэлъыгъэкIуат.

Гурыхь ящыхъуащ Джылахъстэней къикIа егъэджакIуэхэм я утыку къихьэкIари. Щомахуэ Дусэ къиIуэтэжа хъыбарымрэ Хьэрэдурэ Эммэ къызэджа усэмрэ къызэхуэсахэм гунэс ящыхъуат, ахэр къалъыхъуэу щIаджыкIыжыну хуейуэ щIалэгъуалэр щIэупщIэжат.

Ди литературэм псыпэ хуэхъуар егупсысауэ пIэрэт и гъуэгум теувэн и быным къахэкIыну? Адыгэбзэм и куупIэм псалъэхэр къыщыщIигъалъэу, абыхэм я гъэлэжьэкIэм умыгъэщIагъуэу мыхъун гупсысэ къагъэщIу матхэ ПащIэ Бэчмырзэ и пхъурылъху ХьэIупэ ДжэбрэIил. «Си дадэ дыщэ, си бзу хьэгуагуэ» – зыхуегъазэ адэшхуэм. «Сыдыгъэпежьэт… сыбзу хьэгуагуэт» – жрегъэIэ и лирическэ лIыхъужьым. IупщI мэхъу пхъурылъхумрэ адэшхуэмрэ псэкIэ, гупсысэкIэ, дуней гурыIуэкIэкIэ зэрызэтехуэр. ДжэбрэIил и усэ гъуэзэджэхэм щыщ куэд адэшхуэм фэеплъ хуищIащ. Абыхэм ящыщи зэхуэсым къыщыIуащ: «ДызищIысыр дыкъамыщIэу…», «УсакIуэшхуэт, уэрэдуст…», «Псэрыгъажэ-пхъэрыгъажэм…», «Пщэдейм дыпэплъэу гъащIэр блолъэт…», «Кхъужьей лъахэ, адыгэ Хэкужь», «Уи лъапсэ сыкъихьэху…», «Бэчмырзэ мазэм мызэ зэреплъар», «Сядэшхуэм Iущащэу къикIухьт…». Усэхэм къеджащ Лосэн Хьэужан, Мэрзей Зое, Щауей Заретэ, ДыщэкI Ритэ, Къуэшырокъуэ Риммэ, Хъущт Земфирэ сымэ, абыхэм я гъэсэнхэр.

Адыгэбзэ Хасэм и тхьэмадэ Табыщ Мурат егъэджакIуэхэмрэ щIэблэ цIыкIухэмрэ защыхуигъэзам къыхигъэщащ: «Ди бзэм и IэфIыр нэгъэсауэ зыхэтщIэнымкIэ, абы гурыщIэ куу, зэмыщхьхэр зэхэзыхым пкърыхьэу къызэрыри1уэтэфыр IупщI хъунымкIэ мыпхуэдэ зэIущIэхэм щхьэпагъышхуэ яIэщ. ПащIэ Бэчмырзэ и къалэмыпэм къыщIэкIа усэхэм адыгэбзэшхуэ къахоIукI, ахэр мыкIуэдыжу къызэрынэнур мы зэIущIэм хьэкъ тщещI. Хэт дапщэщ илъэгъуа е зэхиха зы пшыхьым и кIуэцIкIэ къанэ щIагъуэ щымыIэу ПащIэм и усэхэм къыщеджауэ, и хъыбархэр щызэтраIуэтыкIауэ?! Апхуэдэ къэхъуауэ си фIэщ хъуркъым. Арыххэуи, ди пшыхьым зыми емыщхь гъэпсыкIэ игъуэтащи, гухэхъуэщ. ФIыщIэ фхуэфащэщ мы зэхуэсым зыхуэзыгъэхьэзыра егъэджакIуэхэми, еджакIуэхэми».

ХьэIупэ ДжэбрэIил псалъэ гуапэ яжриIащ Iуэхум хэтахэм, елIалIэу къызэзыгъэпэщахэм.

Шэч хэлъкъым «ГущIэм зэпхидз сатырхэр…» зи фIэщыгъэ зэхуэсыр кърихьэлIауэ хъуам ягу къызэринэжынум, ПащIэ Бэчмырзэ языхэзми нэхъ гъунэгъу зэрыхуэхъуам.

Тхыгъэри сурэтхэри зейр

ШУРДЫМ Динэщ.