Фэеплъхэм я тхыдэ![]() Налшык къалэр зыгъэдахэ щIыпIэхэр, фэеплъхэр и куэдщ. Уеблэмэ абыхэм я нэхъыбэр лъэпкъым и щэнхабзэмрэ тхыдэмрэ щыхьэт техъуэжу апхуэдэщ. Зи гугъу тщIыхэм ящыщщ кавказ псом къыщацIыху «Сосрыкъуэ» шхапIэр, 115-нэ шу дивизэм хэтахэм я фэеплъу ди щыхьэрым и ищхъэрэ лъэныкъуэкIэ щытыр, ХьэтIохъущокъуэм и жыг хадэм и лъэс лъагъуэ нэхъыщхьэм тет «Вагъуэбэ мывэ» фэеплъыр, нэгъуэщI куэди.
Иужьрейуэ зи цIэ къитIуамкIэ къыщIэддзэмэ, ар и IэдакъэщIэкIщ сурэтыщI, скульптор цIэрыIуэ Пащт-Хъан Алим.
Къалэдэсхэр зыщыгуфIыкI, хьэщIэхэм гъэщIэгъуэн ящыхъу скульптурэм и теплъэкIи и инагъкIи укъегъэуIэбжь, шэч хэмылъуи, Къэбэрдей-Балъкъэрым и дежкIэ щэнхабзэ мыхьэнэшхуэ зиIэ ар хъуащ. Мы фэеплъым, зэрыжытIауэ, ХьэтIохъущокъуэм и жыг хадэр егъэдахэ. Апхуэдэ тыгъэр ди лъахэгъу Пащт-Хъан Алим республикэм щыпсэухэм щахуищIым, зэгупсысар цIыхумрэ щIыуэпсымрэ зэрызэпищIэнрат.
Къэбгъэлъагъуэмэ, Пащт-Хъан Алим Урысейми хамэ къэралхэми я саугъэтхэр мызэ-мытIэу къыхуагъэфэщащ, и IэдакъэщIэкIхэр Штутгарт и къэрал Галереем, Финляндием и музейхэм, ХудожествэхэмкIэ Урысей академием, Инчхон (Корее Ипщэ) къалэм КерамикэмкIэ и дунейпсо фондым, нэгъуэщI куэдми щахъумэ. Апхуэдэуи, фигу къэдгъэкIыжынщи, дуней псом щынэхъ ин дыдэ кхъуэщыныр зи IэдакъэщIэкIыр Алимщ.
Абы и зэфIэкIыр мы зэманым и Хэкуми Европэми щынэрылъагъущ. Къэбэрдей-Балъкъэрым и дахагъэм хигъэхъуащ зи гугъу тщIы мывэ зэщIэлыдэми.
Пащт-Хъан Алим зэрыжиIэмкIэ, мывэм елэжьыныр КъБР-м и Iэтащхьэм къыщыдиIыгъам, жэуаплыныгъэ хэлъу, гудзакъэ хуиIэу Iуэхум иужь ихьауэ щытащ. «Мывэр къызыхэсщIыкIынум куэдрэ сегупсысащ. Иужьым нэхъыфIу къэслъытащ илъэсищэкIэ, минкIэ быдэу щытыфыну, дэ езым дибгхэр зэрыкъулей мывэкъырым (гранитым) сыкъытеувыIэмэ. Ар Безенги къитшащ. Мывэр игъэдахэу, домбеякъым къыхэщIыкIауэ абы хэсщIыхьа вагъуэхэм къагъэлъагъуэу къысщохъу ди лъахэм и къулеягъэмрэ лъэпкъ щэнхабзэ куу къызэрыддекIуэкIымрэ. Мывэм цIыхухэр гъунэгъуу бгъэдыхьэфын, еIусэфын хуэдэу абы хуэкIуэ лъагъуэ цIыкIухэр хуэтщIащ», - къыхегъэщ абы.
Къыхэгъэщыпхъэщ, метри 4 зи лъагагъ, тонни 7 хъу мывэм скульпторым хигъэтIысхьа «вагъуэхэр» Германием и «Лауххаммер» заводым зэрыщагъэжар.
Къэбэрдей-Балъкъэрым и щыхьэрым Кизиловкэ ЦIыкIукIэ зэджэ и бгым совет лъэхъэнэхэм тращIыхьауэ щытащ «Сосрыкъуэ» шхапIэр. А зэманым, къапщтэмэ, иджыпстуи, абы и ухуэкIэмрэ гупсысэ щIалъхьамрэ хуэдэ зыщIыпIи щыIэкъым. Сытыт адрейхэм къазэрыхэщыр шхапIэр, жыпIэмэ, ар Урысейм щIыпIэ нэхъ лъагэ дыдэхэм тет и шхапIэхэм ящыщщ, и архитектурэкIи гъэщIэгъуэнщ - нарт лIыхъужьым и щхьэр мывэкIэ дращIеину ягу къызэрыкIар къэплъытэмэ. Сосрыкъуэ «и щхьэм уохьэри» лъэпкъ шхыныгъуэхэм зыщыбогъэгъуазэ. Мызэ-мытIэу мы шхапIэм саугъэт, дамыгъэ лъапIэхэр къыхуагъэфэщащ.
Лъэпкъ гупсысэ хэлъу апхуэдэ ухуэныгъэ щIын зэры- хуейр къыхэзылъхьауэ щытар КПСС-м и Къэбэрдей-Балъкъэр обкомым и япэ секретару щыта Мэлбахъуэ Тимборэщ. ШхапIэм и теплъэу щытынур 1967 гъэм къыхалъхьат скульпторхэу Къалмыкъ Фёдор, Уэзы Заурбэч сымэ, архитекторхэу Хлудневский Михаил, Палагашвили Рубен.
Архитектор Каркаев Мухьэрбий, скульптор БжэIумых Хьид, сурэтыщI Абей Виктор сымэ иджырей зэманым нэхъ тегъэщIауэ, чэщанэ хуэдэу, нэгъуэщI еплъыкIэ къагъэлъэгъуат. АрщхьэкIэ республикэм и парт лэжьакIуэхэм япэр нэхъ къащтащ. Апхуэдэу Налшык и щIыуэпс дахэм хэту 1960 гъэхэм и кIэхэм а шхапIэр къэунэхуауэ щIыналъэм и тхыдэм догъуэгурыкIуэ.
ЦIыхубэм «ТхьэкIумащIэм и шыр» зыфIища скульптурэр, зэрыжытIауэ, 115-нэ шууей дивизэм хэтахэм я фэеплъщ. Къамэ иIыгъыу танкхэмрэ шэ топхэмрэ пэщIэува зы шууей псэемыблэжым и теплъэмкIэ скульптор ТхьэкIумащIэ Михаил хузэфIэкIащ лIыгъэрэ хахуагъэу ди щIалэхэм а зэман гугъум яхэлъар къигъэлъэгъуэну. Пэжуи, фIалъэ лъакъуитIыр зыIэта шым и къарууфIагъымрэ лъэпкъ фащэкIэ зэщыхуэпыкIа зауэлI лъэщымрэ уи гур ягъэпIейтей.
ТхьэкIумащIэр СурэтыщI гъуазджэм Къэбэрдей-Балъкъэрым фIыуэ зыщиужьыным и гуащIэ хэзылъхьахэм ящыщщ, РСФСР-м щIыхь зиIэ и художник, КъБР-м и цIыхубэ сурэтыщI цIэ лъапIэхэр къыфIащащ, республикэм и Къэрал саугъэтыр къыхуагъэфэщащ. Джылахъ- стэнейм щыщ IэпщIэлъапщIэр жылагъуэ Iуэхухэми емызэшыжу пэрытащ: КъБАССР-м и СурэтыщIхэм я зэгухьэныгъэм и унафэщIу щытащ, РСФСР-м и Художникхэм я союзым, СурэтыщIхэм я урысей творческэ организацэм и комитетым хэтащ.
Къыхэгъэщыпхъэщ, абы Къэбэрдей-Балъкъэрым щэнхабзэмкIэ и лэжьакIуэ нэхъ пажэу щыта куэдым я скульптурэ зэрищIар. Апхуэдэт Фэнзий Мэжид, ПащIэ Бэчмырзэ, КIыщокъуэ Алим, ЩоджэнцIыкIу Алий, КъардэнгъущI Зырамыку, Кулиев Къайсын, Мечиев Кязим, КIуащ БетIал, Темыркъан Юрэ сымэ я фэеплъхэр.
БАГЪЭТЫР Луизэ. Налшык къалэр зыгъэдахэ щIыпIэхэр, фэеплъхэр и куэдщ. Уеблэмэ абыхэм я нэхъыбэр лъэпкъым и щэнхабзэмрэ тхыдэмрэ щыхьэт техъуэжу апхуэдэщ. Зи гугъу тщIыхэм ящыщщ кавказ псом къыщацIыху «Сосрыкъуэ» шхапIэр, 115-нэ шу дивизэм хэтахэм я фэеплъу ди щыхьэрым и ищхъэрэ лъэныкъуэкIэ щытыр, ХьэтIохъущокъуэм и жыг хадэм и лъэс лъагъуэ нэхъыщхьэм тет «Вагъуэбэ мывэ» фэеплъыр, нэгъуэщI куэди.
Иужьрейуэ зи цIэ къитIуамкIэ къыщIэддзэмэ, ар и IэдакъэщIэкIщ сурэтыщI, скульптор цIэрыIуэ Пащт-Хъан Алим.
Къалэдэсхэр зыщыгуфIыкI, хьэщIэхэм гъэщIэгъуэн ящыхъу скульптурэм и теплъэкIи и инагъкIи укъегъэуIэбжь, шэч хэмылъуи, Къэбэрдей-Балъкъэрым и дежкIэ щэнхабзэ мыхьэнэшхуэ зиIэ ар хъуащ. Мы фэеплъым, зэрыжытIауэ, ХьэтIохъущокъуэм и жыг хадэр егъэдахэ. Апхуэдэ тыгъэр ди лъахэгъу Пащт-Хъан Алим республикэм щыпсэухэм щахуищIым, зэгупсысар цIыхумрэ щIыуэпсымрэ зэрызэпищIэнрат.
Къэбгъэлъагъуэмэ, Пащт-Хъан Алим Урысейми хамэ къэралхэми я саугъэтхэр мызэ-мытIэу къыхуагъэфэщащ, и IэдакъэщIэкIхэр Штутгарт и къэрал Галереем, Финляндием и музейхэм, ХудожествэхэмкIэ Урысей академием, Инчхон (Корее Ипщэ) къалэм КерамикэмкIэ и дунейпсо фондым, нэгъуэщI куэдми щахъумэ. Апхуэдэуи, фигу къэдгъэкIыжынщи, дуней псом щынэхъ ин дыдэ кхъуэщыныр зи IэдакъэщIэкIыр Алимщ.
Абы и зэфIэкIыр мы зэманым и Хэкуми Европэми щынэрылъагъущ. Къэбэрдей-Балъкъэрым и дахагъэм хигъэхъуащ зи гугъу тщIы мывэ зэщIэлыдэми.
Пащт-Хъан Алим зэрыжиIэмкIэ, мывэм елэжьыныр КъБР-м и Iэтащхьэм къыщыдиIыгъам, жэуаплыныгъэ хэлъу, гудзакъэ хуиIэу Iуэхум иужь ихьауэ щытащ. «Мывэр къызыхэсщIыкIынум куэдрэ сегупсысащ. Иужьым нэхъыфIу къэслъытащ илъэсищэкIэ, минкIэ быдэу щытыфыну, дэ езым дибгхэр зэрыкъулей мывэкъырым (гранитым) сыкъытеувыIэмэ. Ар Безенги къитшащ. Мывэр игъэдахэу, домбеякъым къыхэщIыкIауэ абы хэсщIыхьа вагъуэхэм къагъэлъагъуэу къысщохъу ди лъахэм и къулеягъэмрэ лъэпкъ щэнхабзэ куу къызэрыддекIуэкIымрэ. Мывэм цIыхухэр гъунэгъуу бгъэдыхьэфын, еIусэфын хуэдэу абы хуэкIуэ лъагъуэ цIыкIухэр хуэтщIащ», - къыхегъэщ абы.
Къыхэгъэщыпхъэщ, метри 4 зи лъагагъ, тонни 7 хъу мывэм скульпторым хигъэтIысхьа «вагъуэхэр» Германием и «Лауххаммер» заводым зэрыщагъэжар.
Къэбэрдей-Балъкъэрым и щыхьэрым Кизиловкэ ЦIыкIукIэ зэджэ и бгым совет лъэхъэнэхэм тращIыхьауэ щытащ «Сосрыкъуэ» шхапIэр. А зэманым, къапщтэмэ, иджыпстуи, абы и ухуэкIэмрэ гупсысэ щIалъхьамрэ хуэдэ зыщIыпIи щыIэкъым. Сытыт адрейхэм къазэрыхэщыр шхапIэр, жыпIэмэ, ар Урысейм щIыпIэ нэхъ лъагэ дыдэхэм тет и шхапIэхэм ящыщщ, и архитектурэкIи гъэщIэгъуэнщ - нарт лIыхъужьым и щхьэр мывэкIэ дращIеину ягу къызэрыкIар къэплъытэмэ. Сосрыкъуэ «и щхьэм уохьэри» лъэпкъ шхыныгъуэхэм зыщыбогъэгъуазэ. Мызэ-мытIэу мы шхапIэм саугъэт, дамыгъэ лъапIэхэр къыхуагъэфэщащ.
Лъэпкъ гупсысэ хэлъу апхуэдэ ухуэныгъэ щIын зэрыхуейр къыхэзылъхьауэ щытар КПСС-м и Къэбэрдей-Балъкъэр обкомым и япэ секретару щыта Мэлбахъуэ Тимборэщ. ШхапIэм и теплъэу щытынур 1967 гъэм къыхалъхьат скульпторхэу Къалмыкъ Фёдор, Уэзы Заурбэч сымэ, архитекторхэу Хлудневский Михаил, Палагашвили Рубен.
Архитектор Каркаев Мухьэрбий, скульптор БжэIумых Хьид, сурэтыщI Абей Виктор сымэ иджырей зэманым нэхъ тегъэщIауэ, чэщанэ хуэдэу, нэгъуэщI еплъыкIэ къагъэлъэгъуат. АрщхьэкIэ республикэм и парт лэжьакIуэхэм япэр нэхъ къащтащ. Апхуэдэу Налшык и щIыуэпс дахэм хэту 1960 гъэхэм и кIэхэм а шхапIэр къэунэхуауэ щIыналъэм и тхыдэм догъуэгурыкIуэ.
ЦIыхубэм «ТхьэкIумащIэм и шыр» зыфIища скульптурэр, зэрыжытIауэ, 115-нэ шууей дивизэм хэтахэм я фэеплъщ. Къамэ иIыгъыу танкхэмрэ шэ топхэмрэ пэщIэува зы шууей псэемыблэжым и теплъэмкIэ скульптор ТхьэкIумащIэ Михаил хузэфIэкIащ лIыгъэрэ хахуагъэу ди щIалэхэм а зэман гугъум яхэлъар къигъэлъэгъуэну. Пэжуи, фIалъэ лъакъуитIыр зыIэта шым и къарууфIагъымрэ лъэпкъ фащэкIэ зэщыхуэпыкIа зауэлI лъэщымрэ уи гур ягъэпIейтей.
ТхьэкIумащIэр СурэтыщI гъуазджэм Къэбэрдей-Балъкъэрым фIыуэ зыщиужьыным и гуащIэ хэзылъхьахэм ящыщщ, РСФСР-м щIыхь зиIэ и художник, КъБР-м и цIыхубэ сурэтыщI цIэ лъапIэхэр къыфIащащ, республикэм и Къэрал саугъэтыр къыхуагъэфэщащ. Джылахъ- стэнейм щыщ IэпщIэлъапщIэр жылагъуэ Iуэхухэми емызэшыжу пэрытащ: КъБАССР-м и СурэтыщIхэм я зэгухьэныгъэм и унафэщIу щытащ, РСФСР-м и Художникхэм я союзым, СурэтыщIхэм я урысей творческэ организацэм и комитетым хэтащ.
Къыхэгъэщыпхъэщ, абы Къэбэрдей-Балъкъэрым щэнхабзэмкIэ и лэжьакIуэ нэхъ пажэу щыта куэдым я скульптурэ зэрищIар. Апхуэдэт Фэнзий Мэжид, ПащIэ Бэчмырзэ, КIыщокъуэ Алим, ЩоджэнцIыкIу Алий, КъардэнгъущI Зырамыку, Кулиев Къайсын, Мечиев Кязим, КIуащ БетIал, Темыркъан Юрэ сымэ я фэеплъхэр.
Поделиться:
Читать также:
18.02.2025 - 15:00 →
Шэриймрэ Жыласэмрэ я медалхэр
18.02.2025 - 15:00 →
Процент 21-м щIигъукIэ нэхъыбэ
18.02.2025 - 14:00 →
Монголиер къахохьэ
17.02.2025 - 18:56 →
КъБР-м и щIыналъэхэм
17.02.2025 - 17:08 →
КъБР-м и щIыналъэхэм
|