Фэеплъхэм я тхыдэ

Налшык къалэр зыгъэдахэ щIы­пIэхэр, фэеплъхэр и куэдщ. Уеблэмэ абыхэм я нэхъыбэр лъэпкъым и щэнхабзэмрэ тхыдэмрэ щыхьэт те­хъу­эжу апхуэдэщ. Зи гугъу тщIыхэм ящыщщ кавказ псом къыщацIыху «Сосрыкъуэ» шха­пIэр, 115-нэ шу дивизэм хэтахэм я фэеплъу ди щы­хьэрым и ищхъэрэ лъэны­къуэкIэ щытыр, ХьэтIохъущокъуэм и жыг хадэм и лъэс ­лъагъуэ нэхъыщхьэм тет «Вагъуэбэ мывэ» фэеплъыр, нэ­гъуэщI куэди.
 
Иужьрейуэ зи цIэ къитIуамкIэ къыщIэддзэмэ, ар и Iэдакъэ­щIэкIщ сурэтыщI, скульптор цIэ­­рыIуэ Пащт-Хъан Алим. 
Къалэдэсхэр зыщыгуфIыкI, хьэ­щIэхэм гъэщIэгъуэн ящыхъу скульптурэм и теплъэкIи и ­инагъкIи укъегъэуIэбжь, шэч хэ­мы­лъуи, Къэбэрдей-Балъкъэрым и дежкIэ щэнхабзэ мы­хьэнэшхуэ зиIэ ар хъуащ. Мы фэеплъым, зэрыжытIауэ, Хьэ­тIохъущо­къуэм и жыг хадэр егъэдахэ. Апхуэдэ тыгъэр ди лъахэгъу Пащт-Хъан Алим республикэм щыпсэухэм щахуищIым, зэгупсысар цIыхумрэ щIыуэп­сым­рэ зэрызэпи­щIэн­рат.
Къэбгъэлъагъуэмэ, Пащт-Хъан Алим Урысейми хамэ къэ­ралхэми я саугъэтхэр мызэ-мы­тIэу къыхуагъэфэщащ, и IэдакъэщIэкIхэр Штутгарт и къэрал Галереем, Финляндием и музейхэм, ХудожествэхэмкIэ Урысей академием, Инчхон (Корее Ипщэ) къалэм КерамикэмкIэ и дунейпсо фондым, нэгъуэщI куэдми щахъумэ. Апхуэдэуи, фигу къэдгъэкIыжынщи, дуней псом щынэхъ ин дыдэ кхъуэ­щы­ныр зи IэдакъэщIэкIыр Алимщ. 
Абы и зэфIэкIыр мы зэманым и Хэкуми Европэми щынэры­лъагъущ. Къэбэрдей-Балъкъэ­рым и дахагъэм хигъэхъуащ зи гугъу тщIы мывэ зэщIэлыдэми. 
Пащт-Хъан Алим зэрыжиIэмкIэ, мывэм елэжьыныр КъБР-м и Iэтащхьэм къыщыдиIыгъам, жэуаплыныгъэ хэлъу, гудзакъэ хуиIэу Iуэхум иужь ихьауэ щытащ. «Мывэр къызыхэсщIыкIынум куэдрэ сегупсысащ. Иужьым нэхъыфIу къэслъытащ илъэсищэкIэ, минкIэ быдэу щытыфыну, дэ езым дибгхэр зэрыкъулей мывэкъырым (гранитым) сыкъытеувыIэмэ. Ар Безенги къитшащ. Мывэр игъэдахэу, домбеякъым къыхэ­щIы­кIауэ абы хэсщIыхьа вагъуэхэм къагъэлъагъуэу къысщохъу ди лъахэм и къулеягъэмрэ лъэпкъ щэнхабзэ куу къызэрыдде­кIуэ­кIымрэ. Мывэм цIыхухэр гъунэгъуу бгъэдыхьэфын, еIусэфын хуэдэу абы хуэкIуэ лъагъуэ цIыкIухэр хуэтщIащ», - къыхегъэщ абы.
Къыхэгъэщыпхъэщ, метри 4 зи лъагагъ, тонни 7 хъу мывэм скульпторым хигъэтIысхьа «вагъуэхэр» Германием и «Лаух­хаммер» заводым зэрыщагъэжар.
Къэбэрдей-Балъкъэрым и щыхьэрым Кизиловкэ ЦIыкIукIэ зэджэ и бгым совет лъэхъэнэхэм тращIыхьауэ щытащ «Сосрыкъуэ» шхапIэр. А зэма­ным, къапщтэмэ, иджыпстуи, абы и ухуэкIэмрэ гупсысэ щIалъ­хьамрэ хуэдэ зыщIыпIи щыIэкъым. Сытыт адрейхэм къа­зэрыхэщыр шхапIэр, жы­пIэмэ, ар Урысейм щIыпIэ нэхъ лъагэ дыдэхэм тет и шхапIэхэм ящыщщ, и архитектурэкIи гъэ­щIэгъуэнщ - нарт лIыхъужьым и щхьэр мывэкIэ дращIеину ягу къызэрыкIар къэплъытэмэ. Сосрыкъуэ «и щхьэм уохьэри» лъэпкъ шхыныгъуэхэм зыщы­богъэгъуазэ. Мызэ-мытIэу мы шхапIэм саугъэт, дамыгъэ лъапIэхэр къыхуагъэфэщащ. 
Лъэпкъ гупсысэ хэлъу ап­хуэ­дэ ухуэныгъэ щIын зэ­ры-­                         хуейр къыхэзылъхьауэ щытар ­КПСС-м и Къэбэрдей-Балъкъэр обкомым и япэ секретару щыта Мэлбахъуэ Тимборэщ. ШхапIэм и теплъэу щытынур 1967 гъэм къыхалъхьат скульпторхэу Къалмыкъ Фёдор, Уэзы Заурбэч сымэ, архитекторхэу Хлудневский Михаил, Палагашвили Рубен. 
Архитектор Каркаев Мухьэрбий, скульптор БжэIумых Хьид, сурэтыщI Абей Виктор сымэ иджырей зэманым нэхъ тегъэ­щIауэ, чэщанэ хуэдэу, нэгъуэщI еплъыкIэ къагъэлъэгъуат. Арщ­хьэкIэ республикэм и парт лэжьакIуэхэм япэр нэхъ къащтащ. Апхуэдэу Налшык и щIы­уэпс дахэм хэту 1960 гъэхэм и кIэхэм а шхапIэр къэунэхуауэ щIыналъэм и тхыдэм догъуэгурыкIуэ.
ЦIыхубэм «ТхьэкIумащIэм и шыр» зыфIища скульптурэр, зэрыжытIауэ, 115-нэ шууей дивизэм хэтахэм я фэеплъщ. Къа­мэ иIыгъыу танкхэмрэ шэ ­топхэмрэ пэщIэува зы шууей псэемыблэжым и теплъэмкIэ скульптор ТхьэкIумащIэ Михаил хузэфIэкIащ лIыгъэрэ ха­хуагъэу ди щIалэхэм а зэман гугъум яхэлъар къигъэлъэгъуэну. Пэжуи, фIалъэ лъакъуитIыр зыIэта шым и къарууфIагъым­рэ лъэпкъ фащэкIэ зэщы­хуэ­пыкIа зауэлI лъэщымрэ уи гур ягъэпIейтей.
ТхьэкIумащIэр СурэтыщI гъуаз­джэм Къэбэрдей-Балъ­къэ­рым фIыуэ зыщиужьыным и гуащIэ хэзылъхьахэм ящы­щ­щ, РСФСР-м щIыхь зиIэ и художник, КъБР-м и цIыхубэ сурэтыщI цIэ лъапIэхэр къыфIащащ, республикэм и Къэрал саугъэтыр къыхуагъэфэщащ. Джылахъ-­ с­тэнейм щыщ IэпщIэлъапщIэр жылагъуэ Iуэхухэми емызэшыжу пэрытащ: КъБАССР-м и СурэтыщIхэм я зэгухьэныгъэм и унафэщIу щытащ, РСФСР-м и Художникхэм я союзым, Су­рэ­тыщIхэм я урысей творческэ организацэм и комитетым хэтащ. 
Къыхэгъэщыпхъэщ, абы Къэ­бэрдей-Балъкъэрым щэнхабзэмкIэ и лэжьакIуэ нэхъ пажэу щыта куэдым я скульптурэ зэрищIар. Апхуэдэт Фэнзий Мэжид, ПащIэ Бэчмырзэ, КIыщокъуэ Алим, ЩоджэнцIыкIу Алий, КъардэнгъущI Зыра­мыку, Кулиев Къайсын, Мечиев Кя­зим, КIуащ БетIал, Темыр­къан­ Юрэ сымэ я фэеплъхэр. 
БАГЪЭТЫР Луизэ. Налшык къалэр зыгъэдахэ щIы­пIэхэр, фэеплъхэр и куэдщ. Уеблэмэ абыхэм я нэхъыбэр лъэпкъым и щэнхабзэмрэ тхыдэмрэ щыхьэт те­хъу­эжу апхуэдэщ. Зи гугъу тщIыхэм ящыщщ кавказ псом къыщацIыху «Сосрыкъуэ» шха­пIэр, 115-нэ шу дивизэм хэтахэм я фэеплъу ди щы­хьэрым и ищхъэрэ лъэны­къуэкIэ щытыр, ХьэтIохъущокъуэм и жыг хадэм и лъэс ­лъагъуэ нэхъыщхьэм тет «Вагъуэбэ мывэ» фэеплъыр, нэ­гъуэщI куэди.
 
Иужьрейуэ зи цIэ къитIуамкIэ къыщIэддзэмэ, ар и Iэдакъэ­щIэкIщ сурэтыщI, скульптор цIэ­­рыIуэ Пащт-Хъан Алим. 
Къалэдэсхэр зыщыгуфIыкI, хьэ­щIэхэм гъэщIэгъуэн ящыхъу скульптурэм и теплъэкIи и ­инагъкIи укъегъэуIэбжь, шэч хэ­мы­лъуи, Къэбэрдей-Балъкъэрым и дежкIэ щэнхабзэ мы­хьэнэшхуэ зиIэ ар хъуащ. Мы фэеплъым, зэрыжытIауэ, Хьэ­тIохъущо­къуэм и жыг хадэр егъэдахэ. Апхуэдэ тыгъэр ди лъахэгъу Пащт-Хъан Алим республикэм щыпсэухэм щахуищIым, зэгупсысар цIыхумрэ щIыуэп­сым­рэ зэрызэпи­щIэн­рат.
Къэбгъэлъагъуэмэ, Пащт-Хъан Алим Урысейми хамэ къэ­ралхэми я саугъэтхэр мызэ-мы­тIэу къыхуагъэфэщащ, и IэдакъэщIэкIхэр Штутгарт и къэрал Галереем, Финляндием и музейхэм, ХудожествэхэмкIэ Урысей академием, Инчхон (Корее Ипщэ) къалэм КерамикэмкIэ и дунейпсо фондым, нэгъуэщI куэдми щахъумэ. Апхуэдэуи, фигу къэдгъэкIыжынщи, дуней псом щынэхъ ин дыдэ кхъуэ­щы­ныр зи IэдакъэщIэкIыр Алимщ. 
Абы и зэфIэкIыр мы зэманым и Хэкуми Европэми щынэры­лъагъущ. Къэбэрдей-Балъкъэ­рым и дахагъэм хигъэхъуащ зи гугъу тщIы мывэ зэщIэлыдэми. 
Пащт-Хъан Алим зэрыжиIэмкIэ, мывэм елэжьыныр КъБР-м и Iэтащхьэм къыщыдиIыгъам, жэуаплыныгъэ хэлъу, гудзакъэ хуиIэу Iуэхум иужь ихьауэ щытащ. «Мывэр къызыхэсщIыкIынум куэдрэ сегупсысащ. Иужьым нэхъыфIу къэслъытащ илъэсищэкIэ, минкIэ быдэу щытыфыну, дэ езым дибгхэр зэрыкъулей мывэкъырым (гранитым) сыкъытеувыIэмэ. Ар Безенги къитшащ. Мывэр игъэдахэу, домбеякъым къыхэ­щIы­кIауэ абы хэсщIыхьа вагъуэхэм къагъэлъагъуэу къысщохъу ди лъахэм и къулеягъэмрэ лъэпкъ щэнхабзэ куу къызэрыдде­кIуэ­кIымрэ. Мывэм цIыхухэр гъунэгъуу бгъэдыхьэфын, еIусэфын хуэдэу абы хуэкIуэ лъагъуэ цIыкIухэр хуэтщIащ», - къыхегъэщ абы.
Къыхэгъэщыпхъэщ, метри 4 зи лъагагъ, тонни 7 хъу мывэм скульпторым хигъэтIысхьа «вагъуэхэр» Германием и «Лаух­хаммер» заводым зэрыщагъэжар.
Къэбэрдей-Балъкъэрым и щыхьэрым Кизиловкэ ЦIыкIукIэ зэджэ и бгым совет лъэхъэнэхэм тращIыхьауэ щытащ «Сосрыкъуэ» шхапIэр. А зэма­ным, къапщтэмэ, иджыпстуи, абы и ухуэкIэмрэ гупсысэ щIалъ­хьамрэ хуэдэ зыщIыпIи щыIэкъым. Сытыт адрейхэм къа­зэрыхэщыр шхапIэр, жы­пIэмэ, ар Урысейм щIыпIэ нэхъ лъагэ дыдэхэм тет и шхапIэхэм ящыщщ, и архитектурэкIи гъэ­щIэгъуэнщ - нарт лIыхъужьым и щхьэр мывэкIэ дращIеину ягу къызэрыкIар къэплъытэмэ. Сосрыкъуэ «и щхьэм уохьэри» лъэпкъ шхыныгъуэхэм зыщы­богъэгъуазэ. Мызэ-мытIэу мы шхапIэм саугъэт, дамыгъэ лъапIэхэр къыхуагъэфэщащ. 
Лъэпкъ гупсысэ хэлъу ап­хуэ­дэ ухуэныгъэ щIын зэ­рыхуейр къыхэзылъхьауэ щытар ­КПСС-м и Къэбэрдей-Балъкъэр обкомым и япэ секретару щыта Мэлбахъуэ Тимборэщ. ШхапIэм и теплъэу щытынур 1967 гъэм къыхалъхьат скульпторхэу Къалмыкъ Фёдор, Уэзы Заурбэч сымэ, архитекторхэу Хлудневский Михаил, Палагашвили Рубен. 
Архитектор Каркаев Мухьэрбий, скульптор БжэIумых Хьид, сурэтыщI Абей Виктор сымэ иджырей зэманым нэхъ тегъэ­щIауэ, чэщанэ хуэдэу, нэгъуэщI еплъыкIэ къагъэлъэгъуат. Арщ­хьэкIэ республикэм и парт лэжьакIуэхэм япэр нэхъ къащтащ. Апхуэдэу Налшык и щIы­уэпс дахэм хэту 1960 гъэхэм и кIэхэм а шхапIэр къэунэхуауэ щIыналъэм и тхыдэм догъуэгурыкIуэ.
ЦIыхубэм «ТхьэкIумащIэм и шыр» зыфIища скульптурэр, зэрыжытIауэ, 115-нэ шууей дивизэм хэтахэм я фэеплъщ. Къа­мэ иIыгъыу танкхэмрэ шэ ­топхэмрэ пэщIэува зы шууей псэемыблэжым и теплъэмкIэ скульптор ТхьэкIумащIэ Михаил хузэфIэкIащ лIыгъэрэ ха­хуагъэу ди щIалэхэм а зэман гугъум яхэлъар къигъэлъэгъуэну. Пэжуи, фIалъэ лъакъуитIыр зыIэта шым и къарууфIагъым­рэ лъэпкъ фащэкIэ зэщы­хуэ­пыкIа зауэлI лъэщымрэ уи гур ягъэпIейтей.
ТхьэкIумащIэр СурэтыщI гъуаз­джэм Къэбэрдей-Балъ­къэ­рым фIыуэ зыщиужьыным и гуащIэ хэзылъхьахэм ящы­щ­щ, РСФСР-м щIыхь зиIэ и художник, КъБР-м и цIыхубэ сурэтыщI цIэ лъапIэхэр къыфIащащ, республикэм и Къэрал саугъэтыр къыхуагъэфэщащ. Джылахъ-­ с­тэнейм щыщ IэпщIэлъапщIэр жылагъуэ Iуэхухэми емызэшыжу пэрытащ: КъБАССР-м и СурэтыщIхэм я зэгухьэныгъэм и унафэщIу щытащ, РСФСР-м и Художникхэм я союзым, Су­рэ­тыщIхэм я урысей творческэ организацэм и комитетым хэтащ. 
Къыхэгъэщыпхъэщ, абы Къэ­бэрдей-Балъкъэрым щэнхабзэмкIэ и лэжьакIуэ нэхъ пажэу щыта куэдым я скульптурэ зэрищIар. Апхуэдэт Фэнзий Мэжид, ПащIэ Бэчмырзэ, КIыщокъуэ Алим, ЩоджэнцIыкIу Алий, КъардэнгъущI Зыра­мыку, Кулиев Къайсын, Мечиев Кя­зим, КIуащ БетIал, Темыр­къан­ Юрэ сымэ я фэеплъхэр. 
БАГЪЭТЫР Луизэ.
Поделиться:

Читать также: