ЛIыгъэ зыхэлъ тхакIуэ

Шортэн Аскэрбий цIыху гу къабзэу, нэгъуэщIым къехъулIам щыгуфIыкIыу, лэжьакIуэшхуэу зэрыщытам куэд тетхыхьыжащ. Абы и IэдакъэщIэкIхэр лъэпкъ литературэм и хъугъуэфIыгъуэщ. Абы и лэжьыгъэр зыхуэдар уи нэгу къыщIэзыгъэхьэ тхыгъэщ 1966 гъэм Теунэ Хьэчим итхар.

«Псори зэрыщыгъуазэщи, цIыху куэдым илъэс куэдкIэ зэхуахьэсауэ щыта IуэрыIуатэр къыдагъэкIыным хунэмысу зауэр къэхъури, ди хэкум къизэрыгуа фашистхэм щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтыр зыщIэса унэри, абы Iэрытхыу щIэлъа томипщIхэри ягъэсыгъащ.

         Гъавэр, Iэщыр, псэуалъэр мафIэм исамэ, зы илъэс-илъэситIым зэрагъэпэщыжыф. Ауэ илъэс мин IэджэкIэ цIыхубэм зэхилъхьа IуэрыIуатэр зэрыт Iэрытх напэкIуэцI мин Iэджэхэр мафIэм исамэ, ар щIэрыщIэу зэхуэхьэсыжыныр, зэрахуэфащэкIэ абыхэм уелэжьыжу, зытемыхуэхэр зэтехуэ пщIыжыныр, ар тхылъу къыдэгъэкIыныр лIыгъэщ. Апхуэдэ лIыгъэр Аскэрбий хузэфIэкIащ.

         IуэрыIуатэр зэхуихьэсын папщIэ 1948 гъэм къыщыщIэдзауэ ЩIэныгъэ къэхутакIуэ институтым экпедицэу иригъэкIуэкIам я унафэщIу лажьэурэ, Iэрытхыу тхылъ напэкIуэцI 7500-м нэс, IуэрыIуатэу, уэрэдрэ пшыналъэу метр 25000 зыубыд пленкэм ярыхуэ зэхуахьэсащ абыхэм. Дыщэр пшахъуэм къызэрыхагъэкъэбзыкIым хуэдэу, нэхъыфI дыдэхэр   къыхахыжурэ къыдагъэкIащ тхылъ куэд.

         Зэхэту, зэдэIэпыкъуу къыдагъэкIа тхылъхэм нэмыщIкIэ, щIэныгъэлI Шортэным и къалэмыпэм къыщIэкIауэ тхыгъэ гъуэзэджэхэри диIэщ. Абыхэм ящыщу икъукIэ гу зылъытапхъэщ Къэзэнокъуэ Жэбагъы теухуауэ абы итха лэжьыгъэр. Iущым я Iущыж Къэзанокъуэр зыхуэдар, цIыхубэм я гум къыщIинэжар, ар фIыуэ щIалъэгъуар куууэ икIи бзэ къабзэкIэ, бзэ удэзыхьэхкIэ тха а тхылъ гъуэзэджэр Шортэным къехъулIахэм ящыщ зыщ.

«Къэбэрдей-Балъкъэрым и театральнэ искусствэ» тхылъым Шортэным Iэзагъэ хэлъу къыщиIуэтэжащ пасэрей зэманым адыгэхэм искусствэу яIар зыхуэдэр. Зытепсэлъыхь Iуэхухэр къипщытэурэ, егугъуу ахэр зэпкърихыурэ, куэдым гу  лъригъэтэжурэ, абы къиIуэтэжащ  иджырей ди драматургиер, ди театр  искусствэр, хореографиер  зэрызэпэща щIыкIэмрэ ахэм зэрызаужьамрэ.

         Историкыуи Шортэныр щылажьэ щыIэщ.  «Къэбэрдейм и тхыдэ» тхылъым IуэрыIуатэм, адыгэ псэукIэм, адыгэ хабзэм теухуауэ ит Iыхьэр зытхар  аращ.  «Псалъэжьхэм» пэхутэ  яхуэхъуа статьяри абы ейщ.

         Тхыбзэ зимыIа лъэпкъщ адыгэхэр. Абы къыхэкIкIэ ди тхыдэм и нэхъыбэр дэ къызэрытIэрыхьэр IуэрыIуатэущ, хъыбарыжьущ.  Абыхэм IункIыбзэIух къахуэбгъуэтыну, тхыдэр зэрыщытауэ зэфIэбгъэувэжыныр, цIыхубэм и гум ихужауэ белджылыншэ псалъэжьхэр, IуэрыIутэхэр белджылы пщIыжыныр акъылыфIагъэщ. Апхуэдэ акъылыфIагъэрэ Iэзагъэрэ Шортэным иIэщ.

         ЗэрыжытIащи, Аскэрбий литературэм къыхыхьащ драматургыу. Абы итхащ «Нэхур къыщыщIэнэм», «Партым и лIыкIуэ», «ИгъащIэкIэ», «ХьэкIуэкIунэ» пьесэхэр. А псоми я гугъу тщIынкъым. Гум къинэжу, ди драматургиери, ди театрри зы нэкIэ дриIэтейуэ зэхэлъхьа хъуа «Нэхур къыщыщIэнэм» пьесэр дигу къэдгъэкIыжынщ. Абы лъагъуэщIэ щыхишащ ди драматургием. А пьесэм щызэIуощIэ, щызозауэ, щызобэн кIуэдыжын хуей хабзэжьымрэ ди цIыхум къащта хабзэщIэмрэ. ЩIэр зэпымыууи токIуэ. Пьесэм сыткIи екIуалIэ, дауи бгъэдыхьэ, нэхъыщхьэу зытепсэлъыхьыр  аращ, щIэр жьым зэрытекIуэрщ.

Шортэн Аскэрбий щIэныгъэлIщ, драматургщ. КъиIуэтэну абы и гум илъыр апхуэдизкIэ куэдти а тIур хурикъуакъым. Абы роман тхынми щIидзащ. «Бгырысхэр» фIэсщауэ роман сотх, Хьэчим», - къыщызжиIам гуапэ сщыхъуащ. Зызумысыжынщи, тIэкIуи сыщысхьащ. Илъэсищэ и пэкIэ псэуа цIыхухэр къэбгъэхъужу, абы хьэл-щэну яIахэр, къызэбгъэпэщыжыну, блэкIа лIэщIыгъуэм екIуэкIа Кавказ зауэр къэбгъэлъэгъуэжыныр зэрыгугъур, зэрыхьэлъэр сщIэрт.

         Аскэрбий икъукIэ IэкIуэлъакIуэщ гушыIэ, ауан зыхэлъ рассказхэр тхынымкIи. АбыкIи япэ лъэбакъуэ зычахэм ящыщщ Шортэныр. Зи цIэр фIыкIэ Iуа тхакIуэщ, драматургщ, тхыдэтхщ, щIэныгъэлI-къэхутакIуэщ Шортэныр.  И лэжьыгъэ зэмылIэужьыгъуэхэмкIэ Аскэрбий ди щэнхабзэм хуищIа гъэтIылъыгъэр къыпхуэмылъытэн хуэдизщ.

         Шортэным иIэта лэжьыгъэхэр сэ еслъытащ лIыгъэм. Ауэ абы лIыхъужьыгъэ щызэрихьар мамыр гъащIэ къудейракъым. ЗауапIэми лIыхъужьу Iутащ.  Хэку зауэшхуэм абы щызэрихьа лIыгъэхэм папщIэ кърата орденхэмрэ медалхэрэ толыдыкI абы и бгъэ лъагэм».

         Безрыкъуэ Данэ.

 

Поделиться:

Читать также: