ЦIыхугур захуагъэм хущIэкъуу къигъэщIащ. Абы къыхэкIыу, дэтхэнэ бзэми хэмытыпIэ иIэкъым пасэрей урым лъэхъэнэм нэгъунэ Iэбэж мыхъумыщIагъэм и тхыдэр, сыту жыпIэмэ, лэжьыгъэми, егъэджэныгъэми, экономикэми, зэ IуплъэгъуэкIэ фIы куэд къызыдэкIуапхъэ гъащIэм и лъэныкъуэ псоми кIуапIэ езымытыр коррупцэрщ.
Псалъэм и хьэтыркIэ, Урысейр къэралыгъуэу щызэфIэува Грозный Иван и лъэхъэнэм пащтыхьыгъуэм и мылъкур зыIэрызыгъэхьэхэм «хъарзынэм едыгъуэхэр» («казнокрад») хужаIэрт. Латиныбзэм къыхэкIауэ зыхуагъэфащэ «коррупцэ» псалъэм и мыхьэнэр адыгэбзэкIэ зы жыIэгъуэм игъэзэгъэгъуейщ. Ар Iулъхьэ етын-къеIыхынми, ахъшэ къаIэщIэгъэкIынми, умей зэпхьэлIэнми я деж къыщыувыIэркъым, лIэужьыгъуэ куэду ягуэш. Коррупцэм дуней псор зэрилъэхъам игъэгузавэу, 2003 гъэм ООН-м къыхилъхьауэ щытащ «Коррупцэм щыпэщIэт махуэ» щхьэхуэ щыIэн хуейуэ. Ар Урысейми щагъэлъапIэ.
КъызэщIэубыдауэ къапщтэмэ, мылъкур хабзэншагъэкIэ зэрызыIэрагъэхьэ Iэмал псори коррупцэм хабжэ. ГъэщIэгъуэнращи, псори коррупцэм йобэн, ауэ, зэрыжаIэу, адрейхэм нэхърэ нэхъ хуабжьу «дыгъур фубыд» жызыIэ хабзэр езы дыгъухэрщ. IэнатIэхэр зыхуэфащэм зэрыIэрымыхьэри, еджакIуэхэм къамылэжьа нагъыщэ зэрыхуагъэуври, зэхьэзэхуэхэм зыхуэмыфащэхэр зэрыщытекIуэри, щIэпхъаджагъэ зыIэщIэщIа къуаншэр зэраутIыпщыжри, хущхъуэ нэпцI сымаджэм зэрыхуатхри, иджыри къинэмыщI лъэныкъуэ куэди зэщIищтащ уз зэрыцIалэм фIэкIа пхуемыгъэщхьыну коррупцэм. А псоми пэлъэщыр сыт жыпIэмэ, «цIыху пэжу» укъэнэн гукъыдэжырщ, «хьэрэмышх» умыхъун плъапIэрщ. Ар къохъулIэн папщIэ, а цIэ дахэхэр зыфIэпщыжкIэ зэфIэкIыркъым. Уи нэкIи, уипкъкIи, уи акъылкIи бгъэунэхуауэ щытын хуейщ нэгъуэщI цIыхум къытехьэ лей зыпыщIа сомым узыншагъи, гупсэхугъуи, насыпи къызэрыдэмыкIуэр.
ЩIэх-щIэхыу дызытепсэлъыхьыну ди мурад мы Iуэхум и зы лIэужьыгъуэщ нобэ зи гугъу тщIынур. Ар уней IуэхущIапIэм Iут IэщIагъэлIым къилэжьар зэрыIэщIагъэкI Iэмалхэрщ. Хабзэ терминкIэ абы зэреджэр «къулыкъум кърит хуитыныгъэмкIэ егъэлеинщ». Урысей къэрал хабзэр апхуэдэ бэлыхь хэхуа и цIыхухэм къазэрыщхьэщыжыр адэкIэ къакIуэ хабзэхъумэмрэ лэжьакIуэмрэ я зэхуэтхэныгъэм уи фIэщ ещI.
Хабзэхъумэхэм я деж тхыгъэ къэкIуащ. Зытхар наIуэ къащIыркъым, ауэ Iуэхур щекIуэкIыр Волгоград областырщ. Машинэ къыщIэзыгъэкI фирмэм и лэжьакIуэр мэтхьэусыхэ мазэ къэс и улахуэм щыщ Iыхьэ гуэр и унафэщIхэм я зым иритыжын зэрыхуейм щхьэкIэ. Тхыгъэм итым зэгъусэу дыкъевгъаджэт:
«Ди лэжьапIэм цIыху 73-рэ дыIутщ. Хабзэ хъуауэ, ди унафэщIымрэ абы къыкъуэгушхыкI къуэдзэмрэ ахъшэ гуэрхэр «дэ къэдлэжьа хуэдэу» къытпатхэри, улахуэ тыгъуэм еттыжын хуей бжыгъэр зыхуэдизыр тхылъымпIэм тетхауэ къытIэрагъэхьэ. Ар езыхэм я жыпым кърахыу, IуэхущIапIэм иубыд унэм храгъэлъхьа бжэхэм, щхьэгъубжэхэм, шэнтхэм я уасэу къыджаIэ. Дауэ мы Iуэхум дыкъызэрелынур? ПщIэ къыфхуэзыщI Анатолэ».
Жэуап езытыр Iуэхум фIыуэ хэзыщIыкI майор Стрельцов Никитэщ:
«Анатолэ, мы узытепсэлъыхьыр къамылэжьа зрахьэлIэн нэрыгъ зиIэ къулыкъущIэхэм «хабзэ хъуа хабзэншагъыу» къагъэсэбэп Iэмалщ. Апхуэдэ улахуэ дэшхыкIыкIэр апхуэдизкIэ къызэрыгуэкIщи, хьэрэмышххэр щрагъаджэ еджапIэ щыIатэмэ, мы Iэмалыр япэ классым щрагъэджынт. Уи унафэщIхэм я IэбэкIэр сэ къыбгурызгъэIуэнщ. Нэхъыщхьэ упщIэу къэувращи, сыт ар зэрыкъуаншэр? Фи IуэхущIапIэр зыхиубыдэ къулыкъущIапIэ нэхъыщхьэм абы ахъшэ къыхуеутIыпщ лэжьакIуэхэр Iуэхум тригъэгушхуэн, я къалэныр нэхъыфIу ягъэзэщIэным хуиузэщIын папщIэ. Езым ар абыхэм саугъэт хуэдэу яретри къаIехыж, и жыпым кърихыу щхьэгъубжэ къищэхуа хуэдэу жиIэурэ. Фэ ахъшэр унафэщIым ивотыж, езым ар зэрыхуейуэ къегъэщхьэпэ, хагъэзыхь хъумэ, «офисым тезгъэкIуэдащ» жиIэфын хуэдэу. «И IэнатIэр къэзыгъэщхьэпэу имымылъку зэзыхьэлIа» жыхуаIэхэм хеубыдэ зи гугъу тщIыр, УФ-м и Уголовнэ кодексым и 159-нэ статьям и 3-нэ Iыхьэр, абы щхьэкIэ илъэси 6-м нэс тралъхьэ. ЛэжьакIуэхэм унафэщIым иратыжа ахъшэр сом мелуан 12-м щIигъумэ, зэрагъэтIысынкIи хъунур илъэси 10-м нос». Стрельцовым и жэуапым къызэрыхэщымкIэ, лэжьакIуэхэм унафэщIыр ягъэкъуаншэ щхьэкIэ, хабзэр къахэIэбэмэ, ахъшэр иратыжыну арэзы зэрыхъуамкIэ езыхэри ягъэкъуэншэну хуитщ, апхуэдэхэм зэреджэр «зэгурыIуэу щIэпхъаджагъэ зыщIа» гупщ.
Псом нэхърэ нэхъыфIыр къэралри цIыхухэри къыумыгъапцIэу, хабзэкIэ къыплъыс уи Iыхьэр зэбгъэзэхуэнырщ. Берычэт зыхэлъ мащIэри урокъу, ар зыбгына куэдри пэщ пхуэхъуркъым.
