ГукъэкIыжхэм гур ягъэхуабэ

КъШР-м щIыхь зиIэ и артист, Абхъазым и цIыхубэ артист Акъ Мухьэрбэч Угъурлы и къуэм лъэужь дахэ къытринащ дунейм. И зэчиймкIэ адыгэ щэнхабзэм хуищIа хэлъхьэныгъэм ноби лъэпкъыр ирогушхуэ, абы гуапэу ягу илъщ зыцIыхуу, и ныбжьэгъуу щытахэм.

Мухьэрбэч и ныбжьэгъуфIу щытахэм уащепсалъэкIэ, я        гукъэкIыжхэр щызэхэпхкIэ, ахэр зытепсэлъыхь артист телъыджэр уи пащхьэм исым хуэдэу уабгъэдэсщ.  ЦIыхум и цIэр жаIэху псэущ. Фи пащхьэ идолъхьэ Акъ Мухьэрбэч и ныбжьэгъу пэжу щыта, Куэш-Хьэблэ къуажэм щыщ Амирокъуэ Мухьэмэд (Бэдуникщ псоми къызэрацIыхур) и гукъэкIыжхэр.

Зы псалъи яку къыдэмыхуэу, зэныбжьэгъуфIу зэрыцIыкIу лъандэрэ къызэдекIуэкIащ Мухьэрбэчрэ Бэдуникрэ.

КъШР-м щыпсэу, ныбжь гуэр къэзыгъэщIахэм ящыщу хэт зымыщIэжыр Куэш-Хьэблэ къуажэм театрыр къыщыкIуэкIэ Мухьэрбэч Бэдуник и цIэр къигъэсэбэпу зэрыщытар?! Апхуэдэ щапхъэ куэд езы Амирокъуэми, къуажэдэсхэми зэпеуэу къыбжаIэжыфынущ.

Мухьэрбэч и шыпхъу нэхъыжьыр Бэдуникхэ я гъунэгъу нысэт. Арати и шыпхъум я деж лъагъунлъагъу къакIуэурэ сабий щIыкIэ ныбжьэгъушхуэ зэхуэхъуат Бэдуникрэ Акъымрэ.

- Дэтхэнэ зы щIалэ цIыкIуми хуэдэу, ди зэбэныным, зэпщэфыIэным гъунэ иIэтэкъым, - и сабиигъуэ жыжьэм хоплъэж Бэдуник. - Апхуэдэ ди зы зэзауэ гуэрым  Хьэбэчэ (арат Мухьэрбэч сызэреджэр) сеуэри, и щхьэ щIыбым дыркъуэ теслъхьауэ щытащ. Нобэр къыздэсами, абы сегупсысыхукIэ, сщIа мыхъумыщIагъэм си гур ехуз…

ЦIыкIу щIыкIэ спортым дихьэхауэ къэтэджа щIалитIыр зэгъусэу, нэгъуэщI я ныбжьэгъу щIалэхэри ящIыгъуу, Карачаевск къалэм дэт пединститутым и спорт факультетым физкультурэмкIэ и къудамэм 1969 гъэм щIэтIысхьащ.

- Хьэбэчэ нэхъ щIалэ зэкIуж ди псыхъуэм дэсакъым жысIэмэ, сыщыуэнукъым, - жеIэ Бэдуник. - 1957 гъэм институтыр къызэрызэIуахрэ абы щIэтIысхьахэм Хьэбэчэ экзаменхэм къыщихьа баллхэм нэхъыбэ къэзыхьа яхэтакъым. И хьэлъагъыр килограмми 120-рэ хъууэ сантиметри 190-кIэ дэ-лъейт! АпхуэдизкIэ а щIалэр къарууфIэт, Iэчлъэчт.

Зы илъэс дызэдеджауэ щIалэм и псэр зыхэлъ IэщIагъэм зритыжыну мурад ищIащ - Тбилиси къалэм дэт театральнэ институтым щIэтIысхьащ. ЦIыхухэм яфIэтелъыджэу, Хьэбэчэ занщIэу етхуанэ курсым хагъэтIысхьат. Пэжыр жыпIэнумэ, ар щIебгъэджэни щыIэтэкъым. Тхьэшхуэм къыхилъхьауэ «артистыныр» и лъым хэлът, уеблэмэ къебэкIт.

Ар япэ щIыкIэ къэрэшей гупым хагъэтIысхьэри, абыхэм ящIыгъуу еджащ. IэщIагъэ къыхихам зэрыхуэIэзэр кърагъэлъагъуэу «категорие» ятти, Акъым япэ нагъыщэ къыщратам, илъэситху хъуауэ еджэхэм ещанэт къалъэ-щыфар! Абы щыгъуэм Хьэбэчэ илъэс иримыкъут актёр IэщIагъэм зэрыхуеджар.

«Зы махуэм экзамен 38-рэ стыфащ!» жери тхыгъэ къысхуигъэкIуауэ щытащ. КъигъэщIа мыгъуэри апхуэдиз илъэс бжыгъэщ...

ИужькIэ, адыгэ труппэм хагъэхьэжри, абыхэм къадиухыжащ.

Бэдуник къыхегъэщ Мухьэрбэч узыфIэмыкIыжыну акъылыфIэу, адыгэ хъыбарыжьхэр фIыщэу ищIэу зэрыщытар.

- УмыгъэщIэгъуэн плъэкIтэкъым адыгэ хъыбарыжьу абы жиIэжыр, - къыпещэ ди псэлъэгъум. - Лъэпкъ зэхэдз ищIтэкъым. Ауэ езыр къызыхэкIа адыгэ лъэпкъым фIылъагъуныгъэу хуиIэр зыхуэбгъэдэн щыIэтэкъым.

Хуабжьу фIэфIу, и псэм зэрыдыхьэр, и гур зэрыхэщIыр къыуигъащIэу анэгум теухуа хъыбарыжьхэр жиIэжт.

Карачаевск дыщызэдеджа зэманым, институтым а лъэхъэнэм щеджа нэрыбгэ мини 3-м, фи фIэщ фщIы, Акъыр къахэщырт. Ар фIыуэ къызэралъагъур зыхуэбгъэдэныр сщIэркъым, апхуэдизкIэ псори къыхуэгуапэти. НэгъуэщI лъэпкъ къыхэкIахэр «Мишэт» къызэреджэр.

Институтым щIэс адыгэ щIалэгъуалэм пщыхьэщхьэкIэ джэгу тщIыт. Абдежми мо щIалэ Iэпкълъэпкъ зэкIужр утыкум ирагъэкIтэкъым, сыт и лъэныкъуэкIи къытхэлыдыкIт.

Гу къабзэт, творческэ акъылышхуэ зыбгъэдэлъ, зыужьыныгъэшхуэ зиIэ артист телъыджэт. Дакъикъэ бжыгъэкIэ усэ гъэщIэгъуэн зэхилъхьэнут, зызыпимыщIыжыф цIыху щыIэтэкъым. Брежнев къэтэджыжауэ къопсалъэ къыпщыхъунт, Хьэбэчэ абы щызэпищIыжкIэ…

Бэдуник игу къегъэкIыж Мухьэрбэч зыхэт спектаклхэр я къуажэм ща-гъэлъэгъуэну къыщыкIуэкIэ клубым тlысыпIэ дэнэ къэна, щытыпIи имыIэжу пэшым цIыхур щIэз хъууэ зэрыщытар. ЦIыхуцIэ зиIэм я махуэщIт, Iуэхуи дэлъи къагъэнэнут Хьэбэчэ къуажэм къакIуэу зэхахамэ.  Уеплъ, уедэIу пэтми зыщыбгъэнщIтэкъым...

 Адыгэ уэрэдыжьхэр зи щIасэ Хьэбэчэ ахэр и макъ дахащэмкIэ сценэм тету щыжиIэкIэ, цIыху Iувыр сабыр хъут. «Сыту щIэх дыдэ иуха?» - жыуигъэIэу, Хьэбэчэ къигъэщI телъыджэхэр сыт щыгъуи тфIэмащIэт, къэхъуным дыпэплъэрт.

Хьэбэчэрэ ПщыхуэфI Астемыррэ дунейм ехыжа нэужь, зыми и жагъуэ хъуну сыхуейкъым, ауэ, къуажэм спектакль къэкIуакIэ, апхуэдиз цIыху екIуэлIэжакъым…

Си ныбжьэгъур икърар зыхэлъ цIыху пэжт, пцIыIуэпцIышэу щыттэкъым.  Ауэ цIыху гуэрым къыщыщIа хъыбар щыжиIэжкIэ, зэрыщIригъэгъур, пцIы зэрыхилъхьэр сэ къызгурыIуэрти, и Iэпхъуамбэр и Iупэм хуихьт, зыри жумыIэ къригъэкIыу,  адэкIи: «КхъыIэ, мы си Iупэм утемыс!» - къыдыщIигъужт.

Сыт хуэдэ гупми щыпашэ хъут, ныбжь зиIэхэми сабийхэми пщIэшхуэ къыхуащIт. И ныбжьэгъу къэрэшей щIалэ гуп щIыгъуу къуажэм къакIуэти, жэщыку нэгъунэ хъыбар дыхьэшхэнхэр, ауанхэр жытIэу дызэхэст, джэгу тщIыт.

Бэдуник шэч къытрихьэркъым Акъ Мухьэрбэч цIыхубэ фIылъагъуныгъэшхуэ къэзылъэща артист телъыджэу зэрыщытам, ноби цIыхубэм зэрыщымыгъупщам. «Хьэбэчэ хуэдэ цIыху дунейм къытехъуэну си фIэщ хъуркъым», - и псалъэм дыщIегъуж  Бэдуник.

И анэм къыдимылъхуами, лъыкIэ зэхэмыхьэми, ныбжькIэ зы илъэс фIэкIа ямызэхуакуми, Бэдуник Мухьэрбэч и шынэхъыжьу илъытэрт. Ноби Мухьэрбэч псэум хуэдэущ Бэдуник къызэрыщыхъур.

- Уз хьэлъэ къызэреузыр езыми фIыуэ ищIэжырт. Москва къыщыжраIат и гум дагъуэшхуэ зэриIэр. Арами, Хьэбэчэ къызэмылын узыфэ пкъырыт пэтми,  ар сымаджэу зэрыжыпIэн дунейм теттэкъым. Сыт щыгъуи гукъыдэж иIэт, емынэ и кIуэцIым щыхъэми, зыкъыуигъэщIэнутэкъым.

Лъэпкъым и цIэр лъагэу зыIэтыну щыта цIыху щэджащэщ адыгэм пасэ дыдэу фIэкIуэда Мухьэрбэч. Къэлъытэгъуейщ, ар псэужамэ, лъэпкъым хуищIэфыну щытар, - гукъэкIыж хьэлъэр къызэрыщхьэрыуар и нэгум иплъагъуэу жеIэ Бэдуник...

ГукъэкIыж гуауэкIэ ди зэпсэлъэныгъэр духа пэтми, гушыIэр зи щIасэу щыта и ныбжьэгъуфIым ехьэлIауэ Бэдуник хъыбар жедмыгъэIэжу хъуакъым...

* * *

«Усыт хуэдэ курс?»

Тбилиси щыкIуам Хьэбэчэ 5-нэ курсым хагъэтIысхьат. Зэрынэсуи письмо къысхуитхащ: «Усыт хуэдэ курс?»  - жери.

«А зиунагъуэрэ, етIуанэ курсракъэ сыщеджэр, сыту пасэу пщыгъупща?» - жысIэри жэуап хуэстхыжащ.

«АтIэ, сэ къызэраух къэрал экзаменхэр сотыххэ!» - жери, къысщыдыхьэшхыу жэуап къысхуитхыжауэ щытащ...

«СабийIыгъ»

НыбжьэгъуфI сиIэт, нэгъуей лъэпкъым щыщу. Карасов Хъусинт зэреджэр. Абырэ сэрэ гъэмахуэ махуэ хуабэу псыхъуэм дыдэсу, Хьэбэчэ къыздикIари сымыщIэу псыхъуэм ныдэлъэдащ.

Си ныбжьэгъур лъэныкъуэкIэ IуигъэкIуэтри, къехъуцэцащ. «Си Iуэхур зытетыр мыращ - хы ФIыцIэ Iуфэм зыгъэпсэхуакIуэ сокIуэ. Ауэ мобы (сэрат жыхуиIэр) Iуэхум и пэжыпIэр зэхыумыгъэх… Ари морем здыдошэ…»

Хъусин: «Давай, давай, вы сейчас вернетесь…», - жери, псоми зыри къызжимыIэу  срегъажьэ...

«Дэнэ дыздэкIуэр?» - жысIэху, «АдыгэлI здашэм щIэупщIэркъым», — жиIэу фIэкIа жэуап къызитыртэкъым.

«А зи лъапсэр бэгъуэн щIалэ, сыту пIэрэ – тIэ мыбы игу ириубыдар» — сигукIэ зыкъом зэзгъэзахуэурэ докIуэ, зыгуэр дыдэ зэригъахъэм шэч къытезмыхьэу. АтIэ, сищыпэлъагъут Хьэбэчэ?!

Сторожевой лъэмыжым дынэсауэ, «КъэвгъэувыIэт!» - жери, мэл гуартэм дыхегъыхьэ, щынитI къыдоубыдри, адэкIи гъуэгум пыдощэж.

- А зиунагъуэрэ, дэнэ дыздэкIуэр? - схуэмышэчыжу сыкъытреч.

- Моуууэ, дежэкIынщ, зэрызэ зыхэддзэнщи, дыкъэкIуэжынщ, - икIэм-икIэжым сыкъезыхуэкI упщIэм и жэуап къызет Хьэбэчэ...

Акъым «зэрызэ зыхэддзэнщ» жыхуиIэу зи гугъу ищIыр хы ФIыцIэ Iуфэрат…

Хьэбэчэ ипхъу курыт Дини сабий такъыр цIыкIуу тщIыгъут. Пщэдджыжьым сыхьэтыр 4-м ТIуапсэ дынэсащ. Абы щыгъуэм «море» жыхуаIэр слъэгъуатэкъым.

Пщэдджыжьым Уэз СулътIан, Балэ Мурат, ПIапшу Алий, Хьэбэчэ сымэ  загъэпсыкIыну, я нэгу зрагъэужьыну ежьэти, сэ Динэ сIыгъыу сыщIэст. КъызэрыщIэкIамкIэ, «сабий Iыгъыу», Динэ и «нянькэу» сыздишауэ арат!

Динэ псым зигъэпскIыну хыхьэмэ, ар къэзгъэнэн си гум идэртэкъым. Модрейхэр умылъагъужыху хым хыхьэрти, сэ сабийр къысхуагъанэрт. Мис апхуэдэу Хьэбэчэ «хыр сигъэлъэгъуауэ» щытащ.

Дохъушокъуэ Синэ.