А махуэм, накъыгъэм и 4-м, цIыху куэд щызэхуэсат Семэнхэ я пщIантIэм. Ар теухуат Хэку зауэшхуэм хэта, текIуэныгъэм иужькIэ къэзыгъэзэжу Псыгуэнсу жылэм пщIэрэ щхьэрэ зиIэу дэса, унагъуэм я нэхъыжьу щыта ТIутIэ и фэеплъ пхъэбгъу и унэм зэрыкIэралъхьам.
Я адэжь лъапсэм къекIуэлIэжат дэнэкIи щыпсэу ТIутIэ и бынхэр, и къуэрылъху-пхъурылъхухэр, абыхэм къатепщIыкIыжахэр. Гухэхъуэт абыхэм уахэплъэну - къакъэ-пщIыпщIу, дунейр тIэу пкIэгъуэ яхуримыкъуу, зызэщамыгъэнщIу апхуэдэхэт. Хьэблэм, благъэм нэмыщI, Семэнхэ я гуфIэгъуэ Iуэхур къыдаIэтащ ТIутIэ фIыуэ зыцIыхуу щыта, и гъунэгъу дыдэу псэуа, Аруан район щIыпIэ советым и унафэщI КIущ Валерэ, Псыгуэнсу къуажэм и Iэтащхьэ Балъкъыз Мухьэмэдин, жылагъуэ Iуэхухэм жыджэру хэт Шыбзыхъуэ Руслан, Хэку зауэшхуэм и гугъуехьхэр зыгъэва Семэн Беслъэн и къуэ Артур сымэ, нэгъуэщIхэми. Ахэр тепсэлъхьащ нэхъыжь Iумахуэу жылэм дэса ТIутIэ и дуней тетыкIам, хабзэшхуэ зэрыхэлъам, хьэблэми жылэми чэнджэщэгъуфIу зэраIам. Балигъхэм иужькIэ ТIутIэ и бынхэм, абыхэм я быныжхэм къащIэхъуэжа сабий цIыкIухэр тепсэлъыхьыжащ я адэшхуэ-анэшхуэхэм, я адэм и зауэ гъуэгуанэм. Апхуэдэу гукIэ эрагъэщIа усэхэм къеджащ.
ТIутIэ и унэр сыт щыгъуи цIыху кIуапIэт. Къалъагъуну, къыдэуэршэрыну, зыгуэр щхьэкIэ къелъэIуну абы деж гъунэгъури благъэри къакIуэрт щIэх-щIэхыурэ. Ахэр зэи игъэщIэхъуртэкъым нэхъыжьыфIым.
Семэным и гъащIэр ихьакъым матэщIэдзауэ. 5-нэ классыр къиуха нэужь, ар колхозым хагъэхьащ. ЗэрыщIэлэIуэрауэ къыщIэкIынт, лэжьыгъэ хьэлъэ ирамыгъэувалIэу, шэчакIуэ къалэныр и пщэ къыдалъхьащ. ТIутIэ куэдрэ игу къигъэкIыжырт а зэман жыжьэр, 1930 гъэхэм якухэр - гъащIэщIэ яухуэу, я пщэдейм бащэкIэ щыгугъыу, колхозхэтхэр псэемыблэжу къуажэм, къэралым зэрыхуэлэжьар.
БалигъыпIэ щиувэм, Семэнхэ я щIалэр даш дзэ къулыкъум. И къэкIуэжыгъуэ хъуауэ зауэ хуэIухуэщIэм хыхьэн хуей мэхъу: 1939 гъэм ар хэтащ Бессарабиер Румынием къыIэщIэзыхыжа ди дзэм. КъыкIэлъыкIуэ гъэм къегъэзэж и жы-лэжьми хохьэж колхозым. «Мы щIалэр къызэгъэпэщакIуэфI хъунущ» жаIэри, къуажэ унафэщIхэм я жэрдэмкIэ ар хах хозяйствэм и комсомол организацэм и секретару. А IэнатIэм пэрытуи къохъей Хэку зауэшхуэр.
Махуэ зытIущ нэхъ дэмыкIыу, къуажэм къыщызэрагъэпэщ пэкIу. Абы къыщыпсэлъа нэхъыжьхэм щIалэгъуалэр къыхураджащ ди щIыналъэр зыубыдыну зи мурад бийм лIы хуэдэу пэщIэтыну, ди хэку дахэр фашистхэм IэщIамыгъэхьэну. А зэIущIэм къыщыпсэлъахэм яхэтащ ТIутIи. ПэкIу нэужьым ягуэшащ повесткэхэр. Ар зратахэм ящыщт Семэнри.
Зауэ жыхуаIэращи, псэзэпылъхьэпIэ мызэ-мытIэу ихуащ 171-нэ фочауэ дивизэм хэта адыгэ щIалэр. ИкIи сыт хуэдэ Iуэху шынагъуэ хэхуами, сыт хуэдизрэ бийм пэщIэувами, ТIутIэ зэи игу ихуакъым фашистхэм къапикIуэт зэрымыхъунур, и лъэпкъыр, и хэкур хъумэжын зэрыхуейр.
ЛIыгъэ хэлъу ар фронтым зэрыIутам и зы щапхъэ. Зэхэуэ гуащIэхэм ящыщ зым абы шэ къутахуэ къытохуэри, уIэгъэ мэхъу. Жэщт. Санинструкторыр къос, уIэгъэ зыгъуэта и щхьэр хуепхэри къыIуеш. Гъуэгу здытетым, зэрымыщIэкIэ Iуоуэ фашиститIым. А тIур Семэным гъэр къещIри кърехужьэ…
Дауи, апхуэдэ гъэунэхуныгъэ мызэ-мытIэу Iууащ Псыгуэнсу щыщ сэлэтыр. ПсэухункIэ абы и гум уIэгъэу телъащ къыдэзэуа и къуажэгъу щIалэ зыбжанэ зэрыхэкIуэдар - Бэч ПIетIро, Къуэшрокъуэ Хъусен, Къалмыкъ Лалу, Къуныжь Кушыку сымэ.
ТIутIэ яхэтащ Киев, Харьков, Сталинград бийм щызыхъумахэм, Венгриер, Чехословакиер хуит къэзыщIыжахэм. И зауэ гъуэгуанэр щиухар Австриерщ, 1945 гъэм. И адэжь лъапсэм къигъэзэжа нэужь ар лэжьащ бригадиру, колхозым и ревкомиссэм и нэхъыжьу, къуажэ исполкомми IэнатIэ щиIыгъащ. Дунейм тетыху ар къэгъуэгурыкIуащ «цIыху угъурлыщ» къыхужаIэу, благъэри Iыхьлыри шхэпсым хуэдэу зэкIэришхэу, щIэх-щIэхыурэ якIэлъыкIуэу, ящIэупщIэу. Езым и дежи зы гъи къэмынэу, ТекIуэныгъэм и махуэм ирихьэлIэу, къехъуэхъуну щызэхуэсырт и Iыхьлы-Iэулэдри хьэблэри.
ГъащIэшхуэ къигъэщIащ а лIым - ар псэуащ илъэс 92-кIэ. Фронтым щигъэлъэгъуа хахуагъэм папщIэ, абы къратащ «Вагъуэ плъыжь» орденыр, Хэку зауэ орденым и 2-нэ нагъыщэр, «Зэрихьа лIыгъэм папщIэ медалыр, нэгъуэщI зыкъоми.
И щхьэгъусэ КIутIэрэ абырэ зэдапIащ быних: Амирэт, Чэбирэт, Хьэбас, Амсирэт, Амырхъан, Мадинэ сымэ. Ди жагъуэ зэрыхъунщи, абыхэм ящыщу щыр псэужкъым. Ауэ абыхэм къащIэнащ щIэблэ хъарзынэ: Амирэтрэ Чэбирэтрэ къуэ тIурытI яIэщ, Хьэбас - щIалитIрэ зыпхъурэ.
Адэм и фэеплъыр сакъыу яхъумэу, зыхэт гупхэм, зыдэс хьэблэхэм пщIэ щаIэу я гъащIэ Iыхьэр ирахьэкI Амсирэт, Амырхъан, Мадинэ, абыхэм я адэжь лъапсэм нобэ щыпсэу я нысэ Гуащэкъарэ сымэ. Зи щхьэгъусэр пасэу зыфIэкIуэда Амсирэт илъэс куэдкIэ Псыгуэнсу къуажэ школым щылэжьащ егъэджакIуэу, «ЕгъэджэныгъэмкIэ Урысей Федерацэм щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ» цIэр къыфIащащ, нобэми жылагъуэ Iуэхухэм жыджэру хэтщ, жэуапышхуэ зыпылъ IэнатIэ зэхуэмыдэхэм Iут къуэ хъарзынищ иIэщ. Амырхъан еджагъэшхуэщ, филологие щIэныгъэхэмкIэ докторщ, Патрис Лумумбэ и цIэр зезыхьэу щыта, Мэзкуу дэт еджапIэ нэхъыщхьэр къиуха нэужь, егъэджакIуэу щылэжьащ Африкэми, Франджыми, ди университетми. Зэчиишхуэ зыбгъэдэлъ цIыхущ, философие гупсысэ куукIэ гъэнщIа усэ кIэщIхэр ярыту тхылъышхуитI къыдигъэкIащ. А тхылъхэм щытхъу хужаIэу тепсэлъыхьауэ щытащ ди республикэм фIыуэ къыщацIыху лэжьакIуэшхуэ Хъурей Феликсрэ журналист цIэрыIуэ Мэшыкъуэ Тэзалрэ. Амырхъан и щхьэгъусэ, Шортейхэ япхъу Иннэ Шэджэм дэт курыт школ №4-м и унафэщIщ. Абыхэм щIалитIрэ зы хъыджэбзрэ зэдапI. ТIутIэ и бынхэм я нэхъыщIэ Мадинэ унагъуэщ, пщафIэу Бахъсэн щолажьэ, зыпхъу иIэщ.
ЦIыху зэпIэзэрыту, щхьэщытхъуныр зыфIэемыкIуу, адыгагъэр япэ изыгъэщу зи гъащIэр зыхьа, зытет дунейм къыщытехуэ хьэкъхэр нэсу зыгъэзэщIа Семэн ТIутIэ хуэдэхэр цIыхум зэи ящыгъупщэркъым.
