ЩIыхуэм дэкIуэдащ щIалэр

12 мая, 2025 - 12:30
Урыс литературэм и фIыпIэхэм щыщ куэд ди тхакIуэхэм зэрадзэкIыу къогъуэгурыкIуэ. Апхуэдэхэм ящыщщ Зощенкэ Михаил (I895-I958). Абы и къалэмыпэм къыщIэкIауэ дунейм къытехьащ тхылъи I30-м щIигъу, абыхэм щызэхуэхьэсащ хъыбар, фельетон, комедие, нэгъуэщI тхыгъэ зэмылIэужьыгъуэ куэд дыдэ. Ахэр щыхьэт тохъуэ тхакIуэр егъэлеяуэ зэрынабдзэгубдзаплъэм, и бзэр зэрыжаным, и псалъэр зэрышэрыуэм, и гурыщIэр зэрыкуум. 
Нобэ щыгъуазэ фыдощI КъБР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, тхакIуэ, литературовед Къэрмокъуэ Хьэмид Зощенкэ Михаил къызэринэкIа тхыгъэ кIэщIхэм ящыщу зэридзэкIауэ щыта зыбжанэм.
Мэтхъэж
Зы тхьэмыщкIэжь дунейм ехыжащ. ЦIыхум къазэрыхэщ щыIэтэкъым дунейм ехыжар - и лэжьыгъэкIи и псэукIэкIи. ИгъащIэ лъандэрэ дызэрихабзэщи, Iэджэ хужаIащ дунейм ехыжа тхьэмыщкIэм: цIыхуфIт, укъигъэщIэхъунутэкъым, бзэгуцэтэкъым, псэукIэ ищIэрт. МылIамэ, апхуэдэ щытхъу хужаIэнтэкъым. И насыпти, и чэзууэ лIащ. Сыт къыпхужаIэми, умылIэмэ нэхъыфIщ - ухуэмыпIащIэ абы, ухунэсынщ...
КIэщI зебгъэщIмэ, щIым щIыхьэжам псалъэ гуапэ щыхужаIащ лэжьапIэми: цIыхуфIт, псэукIэ ищIэрт, ныбжьэгъур игъэпэжырт, бзэгуцэтэкъым. Абы щымыгъуазэр лIам и къуэшым и къуэ закъуэрт. Хьэдрыхэ кIуам щытхъупсыр къыщрагъэжэхым, абы и къуэшым и къуэм жиIащ:
- Зы фэтэр дыщIэсащ си адэ къуэшымрэ сэрэ. КъыщысфIэни къыщызэIэдэкъауи къэхъуащ. Псори хузогъэгъу, апхуэдиз щыхужыфIэкIэ: и ахърэтыр нэху ухъу.
ЛIам и ахърэтыр нэху хъуми, кIыфI хъуми, и зэхуэдэт щIалэм: и нэпс къекIуакъым - гу лъатэнтэкъэ цIыхум. ЛъэкIынурати, оркестркIэ щIригъэлъхьащ и адэ къуэшыр. 
Оркестрыр къригъэблэгъэн мурад иIагъэнкъым щIалэм, и пщIыхьэпIэ къыхэхуэртэкъым, унафэщIым къримыIуэкIамэ. УнафэщI жыхуэсIэр дунейм ехыжам и лэжьапIэм я директорыращ.
Хьэдэр щIалъхьа нэужь, щIалэр директорым бгъэдыхьащ.
- Оркестрым пщIэ етын хуейщ. ПIалъэ къыхэдгъэкI хъунукъым: нобэ джэгуакIуэ йожьэри, хьэдэщIэлъхьэ уасэр етын хуейщ.
- ХьэдэщIэлъхьэ уасэр оркестрым езытын хуейр уэракъэ? - жиIащ директорым.
ЩIалэм и нэр къихуащ:
- ХьэдэщIэлъхьэ уасэр кIэзонэм итын хуейуэ къызжезыIар уэракъэ? Сэ схузэфIэкIынурати, къезгъэблэгъа къудейщ.
Директорым къыжриIащ:
- Ар пэжщ, ауэ оркестр дыхэтын си гугъакъым сэ. ЦIыху жьгъейщ дунейм ехыжар, абы щхьэкIэ оркестр дыкъыщIеджэн щыIакъым, хуэфащэтэкъыми.
И къуэдзэхэри къыдэщIащ директорым.
- ГузэвакIуэ дыкъэкIуащи, куэдыщэщ. Зыгуэр лIэху, хьэдэщIэлъхьэ уасэ ттын хуей? Щыгугъ абы! Уэращ оркестр къезыджар, ет ахъшэр, - къыжраIащ.
- ФыгушыIэрэ хьэмэ фи фIэщ? - жиIащ щIалэм. - Сом щитI дэнэ сэ къыздизвгъэхынур?
- Уи благъэхэм уи хьэтыр къалъагъунщ.
Сыт ищIэнт щIалэм: и адэкъуэшым и фызым (фызабэ хъуам) Iуэхур зытетыр гуригъэIуащ.
Фызабэр гъынэна фIэкI, и гуфIакIэ дэIэбакъым.
ЩIалэр оркестрым яхуилъащ кхъэм щыкIуэм:
- ВгъэувыIэ музыкэр, сэ ахъшэ сиIэкъым.
- ДгъэувыIэнукъым, - къыжраIащ, - и кIэм нэдгъэсынущ. Судым еттынщи, дыкъезыджам ахъшэр къыIэщIэдгъэкIынщ.
Директорым кIэбгъу зищIыжащ: "ЛэжьапIэм къызагъэджащ", - жиIэри. 
Утыкум къинащ щIалэр. Оркестр уасэр итын хуейти, и бэлътор сом щитIрэ тумэнихкIэ ищащ. Сом щитIыр оркестрым яритащ. Тумэних къыхуэнащи, мэтхъэж: нобэми ныжэбэми йофэ, и адэ къуэшыр дунейм зэрехыжар игу щIыхьащи.
УсакIуэ
А усакIуэм и цIэ-унэцIэр сигу ихуакъым ноби. И унэцIэр Овчинниковт. И цIэр сщыгъупщэжыххэнутэкъым - Иван.
Тхьэмахуэ зэхуакум щэнейрэ къакIуэрт ар си деж. Къызэуасэри, махуэ къэс къакIуэ хъуащ.
Пэшым къыщIыхьэрт, си пащхьэ къиувэрти, усэ къысхуеджэрт.
- Си усэр зыгуэрым схутребгъадзэркъэ, - къызэлъэIурт, ар зэрысхузэфIэкIынум шэч къытрихьэртэкъыми.
Жэуап щезмытым деж гъуэлъыпIэм итIысхьэрти, хущхьэрт, щатэрт.
- Усэным сыкъыхуалъхуащ сэ, сызэрысабий лъандэрэ сотхэ, - жиIэрт.
Сыт жесIэнт: щIагъуэтэкъым и усэхэр.
- Рифмэм хуэныкъуэщ уи усэхэр, - жесIамэ, зигъэгусэрт.
- Рифмэм сыхэзагъэркъым, аращ сытеплъэ щIэмыхъур, - жиIэрт.
ЩIалэм и уситI-щы редакцэм схьащ.
- ПIахакъэ? - къызэупщIащ щIалэр.
- СIахакъым.
- Щхьэусыгъуэ ящIыр сыт?
- ПIамыхынумэ, щхьэусыгъуэ ягъуэтынкъэ?
- Къэздыгъуа я гугъэ? Iэбэлъабэм сыщыщкъым сэ, лъэпкъ узыншэ сыкъыхэкIащ. 
КъыскIэлъыкIуэ зэпытти, усакIуэр къысIэщIэужэгъуащ. Си щхьэр щIызигъэхьауэ жыпIэ хъунущ. МазитIкIэ скIэрыкIакъым, къызэуасэри.
Зымахуэ къэкIуащи, и Iупэр зэтехьэжыркъым:
- Си усэхэр трамыдзами, мыр традзэнкъэ! – жеIэри.
- Сыт зищIысыр? - сеупщIащ.
- Поэмэ къысIэщIэтхыхьащ. МахуитIкIэ селIэлIащ поэмэм, си фэр ирихащ.
Поэмэм седжащ - зыри хэзгъуэтакъым.
- ПыкI усэным, - жесIащ. - ПыкIи, лажьэ.
- Сыт сыбгъэщIэнур? - Мывэр зэпысхынт, лэжьапщIэ къызататамэ.
ЛэжьапIэ къыхуэзгъуэтащ. МазэкIэ къытехьакъым дунейм, и IэщIагъэм дихьэха хъунти.
Мазэ хуэдэ дэкIауэ къэкIуащ. Си пащхьэ къиувауэ зегъэтхьэмыщкIафэ.
- УсэмкIэ згъэзэжын хуей хъунущ, - жиIащ щIалэм.
- Сыт щхьэкIэ? - згъэщIэгъуащ. - ЛэжьапIэ хъарзынэ къыпхуэзгъуэтащ - уахэзагъэркъэ?
Сахозагъэ, - жиIащ щIалэм. - Къызатыр мащIэщ, схурикъуркъым.
Щезгъэжьэжым, къызэлъэIуащ:
- Сомищ къызэт. СымэжэщIалIэщ. ЛэжьапщIэр схурикъуркъым. Аращ усэм зыщIестыжынур.
Сомищ сIихри, ежьэжащ щIалэр. ЩIыхуэм дэкIуэдащ щIалэр - афIэкIа къыкъуэкIыжакъым.
Зыгъэхьэзырар БАГЪЭТЫР Луизэщ.
  • 47 просмотров
Поделиться:

Читать также:

09.06.2025 - 15:18 → Фалвар и тыгъэр
09.06.2025 - 14:08 → БзэщIэныгъэри гъэсэпэтхыдэщ
05.06.2025 - 17:04 → Усэхэр
03.06.2025 - 10:08 → ЩыIэщ, ауэ я бзэр яIэщIэхуащ
02.06.2025 - 15:29 → Хьэту Пётр и усэхэр