АдыгэбзэкIэ еджэн зэрыщIадзэжар

Къэбэрдей АССР-м и ВКП(б)-м и обкомым и секретарь Сэралъп Нартшу Къетыкъуэ и къуэмрэ КъАССР-м и Министрхэм я Советым и УнафэщI Къазмыхь ИсраIил Мусэ и къуэмрэ 1948 гъэм шыщхьэуIум и 31-м ягъэхьэзырауэ щытащ лъэпкъым къыхэкIа студентхэм стипендие кърырагъэтын папщIэ доклад. Зытепсэлъыхьыр ахъшэ Iуэхуми, мы дэфтэрым IупщIу къыхощ ди республикэм адыгэбзэкIэ щIэныгъэ щызрагъэгъуэту щыщыта илъэсхэр. 

 Хэку зауэшхуэр иуха нэужь, къэралым гулъытэ нэхъыбэ хуищIын щIидзащ лъэпкъ интеллигенцэ къызэгъэпэщыным. А Iуэхур тыншу зэремыкIуэкIам и щыхьэтщ унафэ зыIэщIэлъхэри щагъэкъуэншэнумрэ щагъэзэхуэнумрэ ямыщIэу, щытыкIэ гугъум зэритар. «Республикэм адыгэ зыбжанэщ щIэныгъэ нэхъыщхьэ яIэу исыр. Адыгэ егъэджакIуэхэр зэрыхъур процентибл къудейщ, дохутырхэм щIэныгъэ нэхъыщхьэ зиIэу яхэтыр цIыхуихщ. МащIэ дыдэщ республикэм курыт щIэныгъэ зиIэ адыгэуи исыр. Нобэр къыздэсым республикэм и лъэпкъ школхэм 5-нэ классым щегъэжьауэ щIэныгъэ зэрырату щытар урысыбзэщ, Сталинымрэ Ленинымрэ я лъэпкъ политикэм пэщIэуэу». Апхуэдэ псалъэхэрт унафэ зыIэщIэлъхэр зэрагъэкъуэншар нобэ зи гугъу тщIы докладыр ятхын ипэкIэ. 

  Дагъуэ къыхуащIхэр зыкIэрахыжын, къэралым иригъэкIуэкI лъэпкъ политикэм тету, Iуэхур ипэкIэ ягъэкIуэтэн папщIэ, Къэбэрдей ВКП(б)-м и обкомымрэ КъАССР-м и Министрхэм я Советымрэ план зэхалъхьащ къэбэрдей школхэр 5-нэ классым щегъэжьауэ адыгэбзэкIэ ирагъэджэну: 1949 - 50 гъэхэм языныкъуэ школхэр, I950-5I гъэ еджэгъуэм – псори къызэщIаубыдэу. 6-нэ классым щIэсхэр - 1951 - 52 гъэ еджэгъуэм къриубыдэу, 7-м щIэсхэр - 1952 - 53 гъэ еджэгъуэм щыщIэдзауэ. 

 «А планыр гъэзэщIа хъун папщIэ, республикэр егъэджакIуэ хурикъунукъым, - дыкъыщоджэ къэпсэлъэныгъэм. - 1950 - 51 гъэ еджэгъуэм ирихьэлIэу, республикэр гъэсакIуэ, егъэджакIуэ институтхэр къэзыуха цIыху 486-рэ, педучилищэ къэзыуха цIыху 974-рэ хуэныкъуэнущ. 

ИджыпстукIэ гъэсакIуэ, егъэджакIуэ институтхэр къаухауэ республикэм адыгэу исыр цIыхуи I59-рэщ. Педучилищэ къэзыухахэр - цIыху 346-рэ мэхъу. ПедагогикэмкIэ къэбэрдей институтымрэ курыт щIэныгъэ езыт еджапIэхэмрэ блэкIа илъэсхэм щаIэщIэкIа щыуагъэхэр ягъэзэкIуэжын папщIэ, иджы нэхъыбэу щIагъэтIысхьэр лъэпкъым къыхэкIахэрщ. АрщхьэкIэ I948 гъэм къыдэкIа, СССР-м и Министрхэм я Советым и унафэ №2996-м ипкъ иткIэ, стипендие зратыр япэ курсым щIэсу къэпщытэныгъэм нагъыщэ нэхъыфI къыщызыхьахэрщ. Лъэпкъ школхэм щIэсхэр иджыри къэс 1 - 4-нэ классхэм адыгэбзэкIэ, 5 - 10-нэ классхэм урысыбзэкIэ щрагъаджэу зэрыщытам къыхэкIыу, еджэныр къатехьэлъащ, институтхэмрэ техникумхэмрэ щыщIэтIысхьэми, нагъыщэу «фIырэ» «къызэрыгуэкIрэ» фIэкIа къахуэхьакъым. Аращи, 1948 - 49 гъэ еджэгъуэм и япэ Iыхьэм стипендие къызэрырамытынум къыхэкIыу, адыгэ студент куэд хэщIынкIи хъунущ, еджапIэхэр адыгэбзэм тешэжын планри гъэзэщIа хъунукъым. КъАССР-м и ВКП(б)-м и обкомыр мэлъаIуэ лъэпкъым щыщу Къэбэрдей пединститутым, Педучилищэм, фельдшер-акушер школым я япэ курсхэм щIэс студентхэм хэгъэщхьэхукIауэ стипендие иратыну хуит ящIыну. 

 КъАССР-м и Министрхэм я Советым и унафэщI Къазмыхь ИсраIил, ВКП (б)-м и обкомым и секретарь Сэралъп Нартшу».

 ЛъэIу тхылъым Маленковым и хъэтIкIэ унафэ телъщ: «Iуэхур зэхэвгъэкIи, жэрдэм къыхэфлъхьэ». 

 1948 гъэм СССР-м и ВКП(б)-м и Комитет Нэхъыщхьэм агитацэмрэ пропагандэмкIэ и къудамэм къикIыу, Къэбэрдей ВКП(б)-м и обкомым къыхалъхьа Iуэхур зэрыдаIыгъымкIэ жэуап къагъэхьауэ щытащ. 

 Мы дэфтэрхэр къыщIэтщтэжыр ди блэкIар къритщIэжын, бзэм политикхэм хуаIа щытыкIэм щIэх-щIэхыу зэрызихъуэжам гу лъывэдгъэтэн папщIэщ. Дызэрыт зэманым еплъытмэ, иджыпсту еджахэр мащIэщ пхужыIэнукъым, ауэ езы бзэм и къаруми абы ирипсалъэхэм я бжыгъэми хэщIащ. Хэт ищIэрэ, ар къызыфIэIуэхухэр нэхъыбэ хъумэ, аргуэру щытыкIэм нэхъыфIкIэ зихъуэжынкIи хъунщ.