Дзыхь зыхуащIхэрт къэзымыгъэпэжыр

Хэкум, лъэпкъым епцIыжхэр сыт щыгъуи щыIащ. Ар дыдэр яхужыпIэ хъунущ дзыхь зыхуащIхэм щамыгъэпэж куэдрэ къызэрыхъуми. Псом хуэмыдэу властми политикэми ехьэлIауэ. Щапхъэхэр гъунэжщ.

Япэу уигу къэкIхэм ящыщщ 1973 гъэм и фокIадэм Чили жыжьэм къыщыхъуауэ щытар. Абы щыгъуэм къэралым и президенту щыта социалист Альенде Сальвалор тезыдзар езым къыхуэпэж дыдэу къилъытэу щыта Пиночет Агустэт. Ауэ, ипэкIэ зэрыжытIащи, ар куэдым щыщ зы щапхъэ къудейщ. Псом хуэмыдэу зи гугъу тщIы Iуэхум зиубгъуауэ щытащ етIощIанэ лIэщIыгъуэм и кIэуххэм.

Ар къызыхэкIари гурыIуэгъуэщ: ЕтIуанэ дунейпсо зауэм дунейр къызэригъэдзэкIащ: хамэхэм я бжьым щIэта щIыналъэ зыкъом щхьэхуит хъуащ. 1954 гъэм Франджым къыпыхуащ Индокитайр. ИтIанэ зыкъиIэтащ Алжирым. ЯпэщIыкIэ ягугъащ къарукIэ яIыгъыну. Абы ягъэкIуащ Франджым и президент де Голль Шарль и ныбжьэгъуфI икIи къуэт генерал Салан Рауль зи унафэщI дзэр. Ар зыкъэзыIэтахэм ерыщу икIи гущIэгъуншэу япэщIэтащ, арщхьэкIэ хуеудыхыртэкъым. Къэралыр зэрыхуэмыIыгъынур къыщыгурыIуэм, де Голль щIидзащ ар щхьэхуэ зэрищIын нэхъ Iэмал езэгърабгъу къилъыхъуэу. Ар идакъым Салан.

Абы щыгъуэми, де Голль абы хуэдэу хуэпэжа цIыху къэгъуэтыгъуейт. Хэбгъэзыхьмэ, дэIэпыкъуат Iэтащхьэ хъунымкIэ. Саланрэ абы и офицерхэмрэ зэхашэри, 1958 гъэм мэлыжьыхьым и 26-м Алжирым и уэрамхэм дыхьащ, а зэманым къулыкъуншэу щыс Шарль Франджым и премьер-министр ящIыну къагъэуву. КъехъулIахэщ. Апхуэдэ дыдэуи дэIэпыкъуащ иужькIэ президенту хахынымкIэ. Ауэ апхуэдизу и гъунэгъу цIыхум бий кIэрыуфIыцI хуэхъуащ, игу иримыхь политикэ мыдрейм иригъэкIуэкIыу зэрыхуежьэу.

1961 гъэм мэлыжьыхьым и 22-м Алжирым лъатэри, абы зауэлIхэм закъыщригъэIэтащ, апхуэдизу зыхуэпэжа президентыр традзыну. Уеблэмэ, къалитIи яубыдат. АрщхьэкIэ махуищ нэхъ дэмыкIыу Салан и блыгущIэтхэр яубыдащ, езым зигъэпщкIуащ. КъуэгъэнапIэм къуэсу ОАС террорист зэгухьэныгъэр къызэригъэпэщащ, де Голль иригъэукIыну куэдрэ хэтащ. 1962 гъэм и накъыгъэм Салан яубыдри, игъащIэкIэ лъэхъуэщым исыну ягъэтIысащ. Ауэ 1968 гъэм хуагъэгъуащ.

Иджы къытедгъэзэжынщ ди тхыгъэр къызэрыщIэддзам. 1970 гъэм и щэкIуэгъуэм Чилим и президенту хахащ «ЦIыхубэ зэкъуэтыныгъэ» сэмэгу блокым и кандидат Альенде Сальвадор. Къэралыр социализмэм и гъуэгум теуват. ХьэрычэтыщIэхэм ар ядакъым, ижьырабгъумкIэ щыIэ къарухэм гъуанэдэу зауэм щIадзащ, США-м и ЦРУ-р яужь ихьащ властыр традзыныр гъэхьэзырыным. Сыт и лъэныкъуэкIи лъакъуэпэщIэдз хуащIырт, ягъэлъэпэрэпэну хущIэкъурт. 1973 гъэм мэкъуауэгъуэм и 23-м 2-нэ танк полкым и унафэщI Супер Робертэ къэралым и щыхьэр Сантьяго танк 16-кIэ къыщыухъуреихьащ Ла-Монедэ президент уардэ унэр. АрщхьэкIэ зыкъэзыIэтахэр зэбграхуащ IэщэкIэ зэщIэузэда къарухэм я Iэтащхьэ Прас Карлосрэ къалащхьэ гарнизоным и унафэщI Пиночет Агустэрэ я фIыгъэкIэ.

Абы иужькIэ Прас зыхъумэжыныгъэмкIэ министр хъуащ, абы и пIэ иригъэуващ псом хуэмыдэу дзыхь зыхуищI Пиночет. АрщхьэкIэ адрей генералхэм езыхэр Iыхьэншэу къэнауэ зыкъалъытэжащ, я фызхэр Ла-Монедэ и гупэм щызэхуэсащ, президентыр ягъэкъуаншэу. Офицерхэри арэзытэкъым.

Апхуэдэу щыхъум, Альенде Пиночет и пщэ дилъхьащ дзэм егъэщIылIа Iуэху псори. Мис абдеж къыкъуэкIащ генералым фIыщэу илъагъу и щхьэгъусэр. Абы къилъытащ Iуэхур зыхуэкIуар къигъэсэбэпу и лIым къэрал унафэр къанэ щымыIэу зыIэригъэхьэн хуейуэ. США-м къызэрыдиIыгъынури зэрызыкъыщIигъэкъуэнури гурыIуэгъуэти, иджыри къэс таучэлыншэу къэгъуэгурыкIуа и лIыр тригъэгушхуащ апхуэдэ лъэбакъуэм. Мыдрейм ар зыхуейр имыгъэзэщIэну хуиттэкъым

ЗауэлIхэр Ла-Монедэ ебгъэрыкIуащ 1973 гъэм фокIадэм и 11-м. Президентыр Пиночет и деж псэлъащ, арщхьэкIэ куэдрэ зууа телефоныр зыми, дауи, къытрихакъым. АдэкIэ къэхъуар тхыдэм къыхэнащ: Альенде Сальвадор хэкIуэдащ уардэ унэр ихъумэу, ауэ КъухьэпIэм игъэIуащ абы зиукIыжауэ…

Пиночет фашизмэм къыкIэрымыху залымыгъэ хабзэ къэралым щигъэуващ. Демократием и нэщэнэ псори игъэкIуэдыжащ. Абырэ и блыгущIэтхэмрэ ягу иримыхьхэр, зэрыгурыIуэгъуэщи, псом япэу коммунистхэмрэ социалистхэмрэ, зэтраукIащ, лъэхъуэщхэм ирадзащ, хъыбарыншэу ягъэбзэхащ. 1990 гъэм и гъатхэпэм властым текIа иужь бэлыхь хэтащ,зэхищIыхьахэр къыхуамыгъэгъуу. И суд ящIащ, ягъэтIысыну хэтащ, ауэ и ныбжьыр зэрыхэкIуэтам и хьэтыркIэ къызэтенащ.

1981 гъэм жэпуэгъуэм и 6-м дзэ парад екIуэкIыу Египетым и президент Садат Анвар яукIа иужь (абы хуагъэгъуакъым Израилым ирищIылIа мамыр зэгурыIуэныгъэр) а къэралым и Iэтащхьэ хъуащ кхъухьлъатэзехуэ Мубарак Хосни.

АРЕ-м и ВВС-хэм я унафэщIу ар цIэрыIуэ щыхъуат 1973 гъэм екIуэкIа зауэм. ПрезидентыщIэм къэралыр жыджэру зэфIигъэувэжащ. Псом япэу къиIэтащ турист IэнатIэр. И экономикэм зэрызиужь псынщIагъымкIэ Египетыр пэрытхэм яхыхьат, къулейсызхэм я бжыгъэм хэпщIыкIыу щыкIэрыхуат.

АрщхьэкIэ 2010 гъэм уз зэрыцIалэу къежьа «хьэрып гъатхэр» - арат зэреджэр къэрал зыбжанэм унафэщIхэр щытрадзыным теухуауэ екIуэкIа революцэхэм- мыбыи къылъэIэсащ 2011 гъэм и щIышылэм. Уэрамхэм къыдыхьащ лэжьапIэншагъэм кIэ иратыну, улахуэ нэхъ мащIэ дыдэхэр къаIэтыну, псэупIэкIэ къызэрагъэпэщыну къэзыгъэув цIыху минхэр. Ахэр апхуэдэу хуейт яIэщIэужэгъуа президентри и къулыкъум текIыну.

Ауэ Мубарак игъэкIуэтыгъуафIэтэкъым - ар щыгугъырт и IупэфIэгъухэм бжьыпэр щаIыгъ къарузехьэхэр къадэIэпыкъуным. Мазаем и 1-м Хосни лъэпкъым зыхуигъазэри, жиIащ президенту зыхримыгъэхыжыну, ауэ и пIалъэр иухыхукIэ и къулыкъум тетыну зэримурадыр. Уеблэмэ, зэгуэр Iуихауэ щыта вице-президент къулыкъур зэфIигъэувэжри, ар хуигъэфэщащ тIасхъэщIэх IэнатIэм и унафэщI Сулейман Омар. Мис ар хуабжьу и жагъуэ хъуащ зыхъумэжыныгъэмкIэ министр Тантави Мухьэммад, сыт щыгъуи Мубарак и ныбжьэгъуу икIи хуэпэжу щытам. Мазаем и 10-м Тантави президентым жриIащ дзэм ар зэрыдимыIыгъынур.

Мубарак и къулыкъум текIащ, ар ягъэтIысыну зыкъомрэ хэтащ, арщхьэкIэ икIэм-икIэжым мыкъуаншэу къалъытащ икIи 2020 гъэм и мазаем сымаджэщым щIэлIыхьащ.

Дэ къэтхьар епцIыжыныгъэм и щапхъэ зытIущщ, ауэ ахэри ирикъунущ къулыкъушхуэ зыIыгъхэр зэрызэбгъэдэтыр къыбгурыIуэн папщIэ.