Щыблэмрэ уэмрэ дунейм и къэхъукъащIэ шынагъуэхэм ящыщщ. Абыхэм мафIэс къагъэхъу, мэзыр зэтрагъасхьэ, энергосистемэ лъэщхэр зэтракъутэ.
А къэхъугъэм и удын зытехуэхэм ящыщщ жыгыщхьэ закъуэхэр, псым тет кхъухьхэр, уэгум ит кхъухьлъатэхэр, бгылъэ промышленностым и IэнатIэхэр, унэ лъагэхэр, тхыдэм и щIэину ябж чэщанэхэр. Щыблэм цIыхухэри щиукI куэдрэ къохъу. Пшэ электричествэм нэхъ зыкъызэригъэлъагъуэ теплъэ шынагъуэу икIи къызэрымыкIуэу иIэр атмосферэм гъуэгуанэ кIыхь щызыкIу электродыншэ щыблэшэрщ.
Зи гугъу тщIы къэщIыгъэм напIэзыпIэм идз удыныр икъукIэ хьэлъэщ – вольт мелуани 100-м ноблагъэ. МафIэс Iуэху хэмыхьэххэу, унэ зэтетхэр, кхъухьхэр, чылисэхэр щыблэм щызэтрищIыкI, щызэтригъэщащэ куэдрэ къэхъуащ. Щыблэм зэрихьэ лъэщагъыр киловатт мелардым ноблагъэ. Абы идз удыным хэт токыр къызэрабж приборхэр щыIэщ. Апхуэдэ щIыкIэкIэ къахута хъуа ток нэхъ ин дыдэр ампер 26 000-рэ мэхъу.
КъызэрапщытамкIэ, ди планетэм илъэсым уафэгъуагъуэ уэшхыу мелуан I6 хуэдиз къыщошх. Абы къикIыр аращи, дызытес ЩIы Хъурейм, ику иту, зы дакъикъэм къриубыдэу уафэгъуагъуэ уэшхыу I800-рэ къыщошх, секунд къэси щыблэр I00-м нэблагъэ щоуэ. ЩIыпIэ куэдым уафэгъуагъуэ уэшх щыщыIэр хуабэгъуэ лъэхъэнэрщ. Ауэ языныкъуэ хы Iуфэхэр щIымахуэми уэлбанэрилэщ.
Къуршхэми уафэгъуагъуэ уэшхыр щыкуэдщ, уафэхъуэпскIхэм я бжыгъэри куэдкIэ щынэхъыбэщ. Зи гугъу тщIы къэщIыгъэм нэхъ зыкъыщызэщIищIэр шэджагъуэ нэужьырщ. Ди щIыпIэхэм уафэгъуагъуэ уэшхыр зэрыщекIуэкIыр зы сыхьэт, нэхъыбэ дыдэу сыхьэтиплI нэблагъэщ. Тропик щIыпIэу Африкэ хуэдэхэм сыхьэт I3 енкIэ уафэгъуагъуэ уэшхыр щымыувыIи къохъу.
Зи гугъу тщIы къэхъугъэр, зыкъызэщIищта иужь, хуабжьагъэшхуэ иIэу щIы щхьэфэм «щытохъуэрэхъукI»: зы сыхьэтым къриубыдэу километр 40-кIэ еIэпхъуэкIыни хузэфIокI. Уэшхзехьэ пшэ Iувхэр я теплъэкIэ ебгъэщхьынущ Iуащхьэхэм, чэщанэхэм е гъукIэ сыджхэм. Абыхэм я щхьэщыгур кIэгъэпшагъэ гуэрым щIихъума хуэдэущ зэрыплъагъур. Я лъащIэр, ар езы къес-къешххэр къызыхэкI пшэ Iыхьэрщ, теплъэ убзыхуа зимыIэ фIыцIагъэ Iувщ. Уэшхылъэ пшэ гуэрэнхэм я щхьэкIэхэм километри 8-15 хуэдизкIэ щIым зыкъыщхьэщаIэтыкI, я лъащIэхэм - километр 0,5-3,5 хуэдизкIэ.
Пшэм хэт псыIагъэм, ткIуанэ жьгъей щIыIэпсхэм къыщыщIэдзауэ мыл кIанэхэм я деж щыщIитIыкIыжу, щытыкIэ зэмылIэужьыгъуэхэр къещтэ. Ауэ щыхъукIи, уэшхышхуэ къригъэжьа - зэман кIэщIым къриубыдэу пшэм псыуэ тонн мини 100 щIигъу къызэрыхэжынум зыхуэгъэхьэзыр! ЗэрыгурыIуэгъуэщи, апхуэдиз зи куэдагъ псыIагъэр пшэм щызэтезыIыгъэ къарур къызэрымыкIуэу инщ.
ЩIы щхьэфэм къыщежьэу, къащIэпщэ жьапщэм къищынэмыщIа, ткIуэпсхэмрэ мыл кIанэхэмрэ пшэм щызэтезыIыгъэ къаруушхуэу къалъытэ электричествэр къыхокI пшэ лъащIэмрэ пшэ щыгумрэ щызэхэухуэна ткIуэпсхэр зэрызэщIэузэдар зэрызэтемыхуэм, абы ипкъ иткIи абдежым малъхъэдис губгъуэшхуэ къызэрыщыунэхум. А къарум уэгум ит пкъыгъуэхэр зыр адрейм ирешалIэ. Къэгъэлъэгъуапхъэщ, пшэм къыщыхъей Iуэхугъуэ псори: уэшх къежэхым и куэдагъыр, уафэхъуэпскIхэм я бжыгъэр, уэ къехым и хьэлъагъыр – ахэр псори зыр адрейм зэрелъытар. Псалъэм папщIэ, уафэхъуэпскIхэм я бжыгъэр нэхъыбэху, уэ къехым и инагъымрэ и куэдагъымрэ хохъуэ.
АтIэми, а псом щымыгъуазэ цIыхум дежкIэ гурыIуэгъуейщ псы ткIуэпсхэмрэ мыл кIанэ цIыкIухэмрэ фIэкIа зыхэмылъ пшэм апхуэдиз зи лъэщагъ электричествэ щIыхэтри, километр зыбжанэ зи кIыхьагъ щыблэшэр дунейм къызэрытригъэхьэ щIыкIэри.
Пшэ кIуэцIым уэ кIанэхэм къыщыунэхун щыщIадзэр абы щыщыIэ электричествэм и къарур зы мардэ гуэрым щхьэдэха иужькIэщ, икIи уэр пшэм къызэрыщыхъум и хуабжьагъыр абы къыхэбыргъукI малъхъэдис (электромагнитнэ) къарур зыхуэдэм елъытащ. Уэшхылъэ пшэ Iувхэм щызэпхыукI уафэхъуэпскIхэм я бжыгъэр зы дакъикъэм къриубыдэу 18 - 20-м нэблэгъамэ, геофизикэ щIэныгъэм къызэригъэлъагъуэмкIэ, апхуэдэхэм уэ къызэрызыхаутIыпщыкIынум шэч къытумыхьэми хъунущ.
