ХамэщIым гур щыкIуэдыркъым

Лъэпкъ тхыдэм увыпIэшхуэ щызубыд Iуэхугъуэщ адыгэм и щхьэ кърикIуар. Ди лъэпкъэгъухэм ящыщ куэд адэжь щIыналъэм пэIэщIэрэ, я адэжь лъахэм къыщIэхъуэпсу дунейм ехыжащ. Иджы къэнахэм я гъуэгур нэхъ зэIуха хъуами, къэхъуапсэр куэдщ.

Зэман жыжьэм ди лъэпкъыр зыхэта гуауэр дигу къыщыдгъэкIыжкIэ, насыпыншагъэу лъэпкъым къытепсыхам дегъэгумэщI. Дауи, дигу щIохьэ джаур зауэжьым зи щхьэр хэзылъхьахэм нэмыщI, къэнам я нэхъыбэр хэкум зэрырахуар. Ауэ адыгэр дуней псом тепхъа хъуами, абы къару къызэкъуихыфащ и щхьэр, и лъэпкъ хьэл-щэнхэр, и бзэр, и хабзэр ихъумэжыну. Махуэр нэщхъеягъуэми, гур игъэкIуэдыркъым адыгэм ишэча мыгъуагъэ къомым къелахэм къащIэхъуауэ нобэ щIыналъэхэм щызэхуэс щIэблэр зэрыкуэдым, я лъэпкъ фащэр ящыгърэ хабзэ яхэлъу я адэжьхэм зэрахуэщыгъуэм.

Зауэр тхыдэм хилъэсэжащ, абы лъандэрэ илъэс Іэджи блэкIащ. Куэд щIащ зэрыщымыIэжрэ а лъэхъэнэм лъэпкъгъэкIуэд зауэр къезыгъэжьахэри абы хэкIуэдахэри. Нобэ дыщыпсэу дунейм хуабжьу зихъуэжащ. А лъэхъэнэ жыжьэхэм къыщегъэжьауэ, гугъуехь мыухыжхэм къелри, адыгэ щІэблэ зыбжанэ Кавказми нэгъуэщI къэралхэми къыщалъхуащ. Псалъэм къыдэкIуэу жыпIэмэ, адыгэ нэхъыбэ дыдэ щыпсэу Тырку къэралым хэкум ирахуахэм я еханэ-ебланэ лIакъуэрщ нобэ зи щIалэгъуэр. Сэ срихьэлIащ абы щекIуэкIа щыгъуэ пэкIум. ЦIыхухэр мин бжыгъэкIэ къыдэкIат икIи зи нэм нэпсыр щIэт щIалэгъуалэрт удз гъэгъа Iэрамэхэр хы ФIыцIэм хэзылъхьэр. Хэкум зэи щымыIами, адыгэбзэ ямыщIэми а зы махуэм къигъэуш лъэпкъ зыхэщIыкIым уасэ хуэщIыгъуейщ. Абдеж щызэхэсха хъыбархэмрэ езы щIалэгъуалэр къызэрыздэгуэшамрэ щыхьэт тохъуэ адыгэм и быныр зэи зэрымыкIуэдынум, хамэ лъэпкъхэм зэрахэмышыпсыхьынум. Сэ сыхуейщ ар си фIэщ сщIыну. НэгъуэщI къэралхэми щыслъэгъуащ къызыхэкIар хэтми иджыри IупщIу къызыгурымыIуэ, илъэсиплI фIэкIа зимыныбжь щIалэ цIыкIум и адыгэбзэм и къабзагъыр.

Америкэм, Австрием, Израилым къыщалъхуа къуэрылъху цIыкIухэр щызэхуэсыжа анэшхуэм деж сыщыхьэщIащ сэ, адыгэбзэ къабзэкIэ зэпсалъэ а цIыкIухэм сахэсу. Бжьэдыгъу диалекткIэ упщIэ къызэзытам къэбэрдеибзэкIэ жэуап естыжати, щIыхьэжри, и анэм жриIэжат: «Си адэм и адыгэбзэм хуэдэ зыIурылъ пщащэ къыздэуэршэращ», - жиIэри. НэгъуэщI зы къэрал дыщыIэу, адыгэбзэ зыщIэр нэхъыжьыIуэхэрауэ си гугъэу, камерэм къесшалIэурэ интервью къыщеIысхым, илъэс 12-14-м ит щIалэ цIыкIухэр къызбгъэдыхьат: «КхъыIэ, дэри адыгэбзэкIэ дыкъэгъэпсалъэ», - жаIэри. Мис апхуэдэ щапхъэхэм срихьэлIащи аращ си гур щIэзмыгъэкIуэдыр, хамэщIым адыгэхэр щыхэкIуэдэжыну жаIэми, си фIэщ щIэзмыщIыр.

Апхуэдэ щапхъэ куэд къыпхуэхьынущ шэрджэс цІыхум хэлъ щэнхабзэ дахэм, зэпIэзэрытыныгъэм, шыIэныгъэм, къабзагъэм я хьэтыркIэ зыхэсхэм пщIэ къыхуащIу, адрейхэм япэ ирагъэщу зэрыпсэум теухуауэ. Адыгэр дэнэ щымыIами, адыгагъэм ирогъуазэ: цIыхугъэр, лIыгъэр, гущIэгъур псом япэ ирегъэщ, и лъэпкъ напэр зэримыгъэулъииным, абы и щытхъу зэриIэтыным сыт щыгъуи и нэIэ тетщ. Аращ зэрыдунейуэ лъытэныгъэрэ пщIэрэ къыщIытхуащIыр. Псалъэм къыдэкIуэу къыхэзгъэщынщи, хьэрыпхэм, тыркухэм, нэмыцэхэм, журтхэм яхэс адыгэхэр лэжьапIэ увын папщIэ гугъуехь щыхэт къахуихуэркъым. Сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, ахэр сыт щыгъуи япэ ирагъэщри къащтэ, дзыхь къыхуащIри, я пэжагъым фIыуэ щыгъуазэщи. Мыр езы адыгэхэм ягъэхъыбару зэхэсхам и закъуэкъым, атIэ тырку унафэщI зыбжанэм къызжаIащ, интервьюм хэту, нэгъуэщI лъэпкъ къыхэкIа куэдми сахуэзащ адыгэхэр къуэшу къызэралъытэр жаIэу.

ДызэпэIэщIэу, дикъухьауэ дунейм дыщыпсэуми, къэралхэм драгуэшами, адыгэгум къеуэн щигъэтакъым.  ХэкIыпIэ нэхъыщхьэу къэтлъытэр ди лъэпкъыр зэрыIыгъыу ди хэкужь дисыжыныр аращ. Ауэ ар зэкIэ къыдэхъулIакъым, Iуэху тыншуи пхужыIэнукъым. Ауэ сыт хуэдиз гугъуехь лъэпкъыр хэмытми, Кавказым и жьэгу мафIэр иджыри ужьыхакъым, ар хъуаскIэ-хъуаскIэу дэни щоблэ. Абы къегъэлъагъуэ лъэпкъым иIа зэкъуэтыныгъэр, хэлъа цIыхугъэр, и хэкум хуиIа фІылъагъуныгъэр зэримыгъэкIуэдар, ар лIэщIыгъуэ куэдым щызэIэпахыурэ ди деж къызэрысар.

Иужьрей илъэсхэм хэкум къэкIуэжыну гупыж зыщI щIалэгъуалэмрэ щеджэну къакIуэмрэ нэхъыбэ зэрыхъуам гу лъыдотэ. ФIыуэ ялъагъу щIыгум къытоувэж, ди адэшхуэхэр зыщIэхъуэпсахэр къадохъу, илъэс минхэр зи ныбжь тхыдэм езыхэри зэращыщыр зыхащIэ, щэнхабзэ лъэщ дызэриIэр, ди анэдэлъхубзэр зэрылъащІэншэр къагуроIуэ. Щыпсэу къэралыр сыт хуэдизу тыншыпІэ яхуэмыхъуами, гупсэхугъуэ къезыт щIыпIэ зыхуэмыхъур куэдщ. Жэнэтыр здэщыIэр Кавказыр зэрыарар, адыгэм и къэкIуэнур абы зэрепхари нэсу зыхэзыщIэу хэкум къитIысхьэжахэм гур хагъахъуэ.

Лъэпкъым хуэлэжьэныр, и щIыгужь щIэбэныныр, и анэдэлъхубзэ ихъумэныр, диныр игъэлъэпIэныр, адыгагъэм темыкIыу илъэс мин бжыгъэхэм я кIуэцIкIэ лъэпкъым къыдекIуэкI хабзэхэр зыми химыгъэгъуэщэным пылъыныр – аращ адыгэ нэсым и пщэрылъ нэхъыщхьэр. Си щхьэкIэ пщIэ лей хузощI абы тету псэу цIыхум.

БлэкIар зыщыдгъэгъупщэ хъунукъым, тхыдэм дерс къыхэтхкIэрэщ ди къэкIуэнур убзыхуа зэрыхъунур.  Адыгэр гуауэ куэд зылъэгъуа, блэкIам Iущ ищIа лъэпкъщи, фIым, дахэм, мамырыгъэм я мыхьэнэр фIыуэ къыгуроIуэ. Нобэ хамэ къэрал куэдым дыщыпсэуми, дэ быдэу дызэрапх хэхэсхэми хэкурысхэми я псэм хэлъу къэгъуэгурыкIуэ адыгэ хабзэм, щэнхабзэм, нэгъуэщI хъугъуэфIыгъуэхэм. Дэтхэнэ зыри къыхузоджэ блэкIам къытхуихьа гуныкъуэгъуэр зыщыдмыгъэгъупщэу дяпэкIэ лъэпкъыр нэхъ лъэщ зыщIын, хэхэсхэмрэ хэкурысхэмрэ зэпызыщIэжын IуэхуфIхэр ялэжьу псэуну.

 

 

 

НэщIэпыджэ Замирэ.
Поделиться: