ЩыIэщ цIыху, и IэщIагъэр фIыуэ илъагъум къыщымынэу, абы езыр къыхуигъэщIауэ, и гуи и пси а Iуэхум етауэ и гъащIэр ирихьэкIыу. Апхуэдэр егъэджакIуэмэ, езым и зэфIэкIхэм щIэблэр щIигъэджыкIмэ, бгъэдэлъ щIэныгъэм къыщIигъэтаджэмэ, и щхьэ Iуэху телажьэм и мызакъуэу, ар лъэпкъми хуэщхьэпэщ, абы и зыужьыныгъэм и гуащIэ ирехьэлIэ. Апхуэдэ егъэджакIуэ Iэзэщ, ущиякIуэ Iущщ Къэшэжхэ япхъу, Лыхьхэ я нысэ Людэ.
Лыхь (Къэшэж) Людэ Хьэжысмел и пхъур Дзэлыкъуэ щIыналъэм хыхьэ Дзэлыкъуэ къуажэм къыщалъхуащ. I983 гъэм къуажэ еджапIэр къиухри, КъБКъУ-м и филологие факультетым адыгэбзэмрэ литературэмкIэ и къудамэм щIэтIысхьащ. I989 гъэм ар ехъулIэныгъэкIэ къиухащ. Каменномост (Къармэхьэблэ) дэт курыт еджапIэ №3-м илъэсийкIэ щылэжьащ, Къамбий Мухьэб и цIэр зэрихьэу а къуажэм щыIэ курыт еджапIэ №I-м I995 гъэм къыщыщIэдзауэ адыгэбзэмрэ литературэмрэ щрегъэдж, категорие нэхъыщхьэ зиIэ егъэджакIуэщ.
Людэ гъащIэр фIыуэ зылъагъу икIи ар зыгъэдахэ, езыгъэфIакIуэ цIыхущ, езым къызэрилъытэмкIи, абы унагъуищ иIэщ. Япэр, езыр къызыхэкIа Къэшэжхэ Хьэжысмелрэ Марямрэ, и дэлъхумрэ и шыпхъухэмрэщ. ЕтIуанэр, илъэс 30 хъуауэ зыхэс Лыхьхэ я унагъуэрщ – и щхьэгъусэрщ, и къуэмрэ ипхъухэмрэщ, быным я быныжхэу Ильнарэрэ Елдаррэщ. ЕгъэджакIуэ Iэзэм и ещанэ унагъуэу къелъытэ илъэс куэд хъуауэ щылажьэ, я къуажэм и курыт еджапIэхэр.
Лыхь (Къэшэж) Людэ и IэщIагъэм гу зэрыхуищIар игу къегъэкIыж икIи фIыщIэ ин яхуещI а лъагъуэ гуащIафIэм тезышахэм. Сабий ныбжьым зэрит лъандэрэ абы псэкIэ къыхихат егъэджакIуэ IэщIагъэр, ауэ иригъэджыну предметыр белджылы щыхъуар, ар фIыуэ щилъэгъуар адыгэбзэмрэ литературэмкIэ егъэджакIуэу Лыхь Хъаджэт я еджапIэ пэшым къыщыщIэбэкъуа дакъикъэрщ. «Абы бзэр, псалъэр, филологиер зэрыщыту къапщтэмэ, си псэм къыхипщащ», – жеIэ Людэ. Лыхь (МахуэлI) Хъаджэт нобэкIэ Къэбэрдей-Балъкъэр радиом и журналистщ, анэдэлъхубзэр игъэбзэрабзэу цIыхубэм зэрахипщэфын къэухьрэ зэфIэкIрэ бгъэдэлъщ. Абы и чэнджэщкIэ Людэ КъБКъУ-м и филологие факультетым адыгэбзэмрэ литературэмкIэ и къудамэм щIэтIысхьащ икIи ар къыщиуха I989 гъэ лъандэрэ егъэджакIуэ IэщIагъэм хуэпэжу иролажьэ, и псэм пищI адыгэбзэр щIэблэм яIурылъхьэнымкIэ Iуэхушхуэхэр зэфIех.
ЕгъэджакIуэ Iэзэм и зэфIэкIхэм я щыхьэт наIуэщ абы къыхуагъэфэща щIыхь тхылъхэр, саугъэтхэр. Сочэ къалэм щекIуэкIа «Шаги в науку-Юг» конференцэм и лауреат хъуа ныбжьыщIэр зэригъэхьэзырам папщIэ, абы къратащ щIыхь тхылъ, апхуэдэуи Урысейм ис адыгэхэм я лъэпкъ-щэнхабзэ автономием и унафэщI Уэхъутэ Александр къыхуигъэфэщащ «Анэдэлъхубзэмрэ щэнхабзэмрэ хуищI хэлъхьэныгъэм папщIэ» фIыщIэ тхылъыр. И еджакIуэ цIыкIухэр зэпеуэ зэмылIэужьыгъуэхэм зэрыхуигъэхьэзырам папщIэ Людэ къратащ Урысей Федерацэмрэ Къэбэрдей-Балъкъэрымрэ щIэныгъэмкIэ я министерствэхэм я дипломхэр.
Людэ и зэфIэкIхэр наIуэ къэзыщIыр езым къыхуагъэфэща щIыхь тхылъхэмрэ саугъэтхэмрэ я закъуэкъым, атIэ и гъэсэн еджакIуэ цIыкIухэми я ехъулIэныгъэ бжыгъэншэхэрщ. Абы игъэхьэзыра еджакIуэхэр район, республикэ олимпиадэхэм хэтщ, зэпеуэ зэмылIэужьыгъуэхэм я зэфIэкI щагъэунэху.
Къэшэж Людэ сыт щыгъуи и IэщIагъэм зэрызригъэужьын IэмалыщIэхэр къелъыхъуэ, и щIэныгъэм зэрыхигъэхъуэным, ар щIэблэм щIэщыгъуэу зэрабгъэдилъхьэжыным иужь итщ. И лэжьыгъэр нэхъ гъэщIэгъуэн икIи купщIафIэ ищIын мурадкIэ абы къегъэсэбэп егъэджэныгъэмкIэ методикэщIэхэр, езым и Iуэху бгъэдыхьэкIэхэр.
Гудзакъэ зиIэ бзылъхугъэ щыпкъэр фIыуэ ялъагъу, абы пщIэ ин хуащI къыдэлажьэхэми зыхэс лъэпкъми. Езыми зыпищI щыIэкъым бзэр, хэкур, лъэпкъыр.
20I4 гъэм дунейм къытехьащ Лыхьхэ ятеухуа «Род Лиховых» тхылъыр. Ар къыдэкIыным хуэзыгъэхьэзырар Людэщ. Тхылъым щызэхуэхьэсащ унэцIэр къызытекIауэ мы зэманым къэса хьыбархэр, дамыгъэхэр, архив дэфтэрхэр, Хэку зауэшхуэм хэкIуэдахэм я цIэ-унэцIэхэр, Лыхь лъэпкъым щыщхэр щыпсэу щIыпIэхэр, цIыху щхьэхуэхэм ятеухуа очеркхэр. Апхуэдэу тхылъым куэду итщ зэман зэмылIэужьыгъуэхэм траха сурэтхэр, тхыгъэкIэ зи гугъу щыщIар наIуэу уи нэгу къыщIагъэхьэрэ лэжьыгъэр ягъэбейуэ.
Зэчий зыбгъэдэлъ цIыхум сыт щыгъуи гъащIэр фIыщIэщыгъуэщ, махуэщIэ къэскIи и псэм зезыгъэузэщI дахагъэ хелъагъуэ. Лыхьыр журналистикэми дехьэх, абы и тхыгъэхэр «Нур» журналым, «Адыгэ псалъэ», «Зольские вести» газетхэм къытохуэ.
Людэ иригъэджахэм, гъуэгуанэ дахэ тригъэувахэм сыт щыгъуи дигу илъщ абы и дерс Iущхэр, бзэ дахэр, цIыхугъэ лъагэр. Ди егъэджакIуэ щыпкъэм и гуащIэмрэ гукъыдэжымрэ мыкIуэщIу иджыри илъэс бжыгъэ куэдкIэ ди Къармэхьэблэ жылэжьым, хэкум, лъэпкъым хуэлэжьэну ди гуапэщ!
