ЦIыхум и узыншагъэр куэдкIэ елъытащ ар зэфэ псым хэлъ микроэлементхэр зыхуэдэм. Куэдыр зэрыщыгъуазэщи, ижь зэманым цIыхухэр жылагъуэу тIысын ипэ а къыхаха щIыпIэхэм къыщыщIэж псым и фIагъыр япэ щIыкIэ къапщытэрт. Iэмалу щыIэр арати, дыжьынхэкI халъхьэрт, ар пIалъэ кIэщIкIэ хэуфIыцIыхьмэ, псым и щытыкIэм шэч къытрахьэрт.
Псым хэлъ языныкъуэ микроэлементхэр щымащIэри, пщалъэм фIишу щыкуэдри сэбэпкъым, - жеIэ Сеченовым и цIэр зэрихьэу Москва дэт университетым биоэлементологиемрэ экологиемкIэ и центрым и унафэщI, медицинэ щIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор Скальный Анатолий.
Къапщтэмэ, псы щабэм кальциймрэ магниймрэ я ионхэр щымащIэщ, абы къыхэкIыу гу-лъынхуэ, къупщхьэ узыфэхэр къыдэкIуэнущ. Ещхьыркъабзэу, псы пхъашэм Iэпкълъэпкъыр зыхуэмей шыгъухэмкIэ екудэ, ар жьэжьеймрэ зэзымрэ ярищIэ мывэхэми къежьапIэ яхуохъу.
Центрым иригъэкIуэкIа къэпщытэныгъэхэм къызэрагъэлъэгъуамкIэ, щIыналъэ куэдым цIыхум щраф псым гъущIымрэ джыщIяемрэ мардэм щыфIеш. Апхуэдэ щIыпIэхэм щыпсэухэм илъэси 10-кIэ зэпыту ар ирафмэ, я тхьэмщIыгъум егуэуэнущ, лышх узыфэм къапимыкIухьынри хэлъщ.
Iуэхум хэта щIэныгъэлIхэм псом нэхъ лей къызытехьэу къалъытар Чувашым щыпсэухэрщ. Ахэр зэфэ псым хэлъ нефротоксическэ элементхэм ящыщщ сабийхэм я жьэжьейм ямылейуэ зэран хуэхъу кадмий, джынасу (ртуть), бзэху (алюминий) пкъыгъуэхэр. Псом нэхъ шынагъуэр, псым и щытыкIэр ирагъэфIэкIуэжа нэужьи, цIыхум и Iэпкълъэпкъым игъуэта зэхъуэкIыныгъэхэр ипIэм зэи зэримыувэжынурщ.
Уф-м и «Роспотребнадзор» IуэхущIапIэм къызэрилъытамкIэ, иджыпсту щытыкIэр нэхъ щыгугъур псыкъуиипсымрэ псынэпсымрэ иджыри къыщагъэсэбэп къалэ цIыкIухэмрэ жылагъуэхэмрэщ. Къэбэрдей-Балъкъэрыр къапщтэмэ, псыкъуийхэр щыкуэду щытащ Нарткъалэ, ауэ абы и фIагъым зэи дагъуэ иIакъым. ЩытыкIэр ефIэкIуэнымкIэ сэбэпышхуэ дяпэкIэ хъунущ 2019 - 2030 гъэхэм зэлэжьыну «Псы къабзэ» къэрал программэр.
Микроэлементхэм я деж къыщыувыIэркъым цIыхур зэфэ псым къыхэкIынкIэ хъуну зэраныгъэ псори: краным къиж псымкIэ жэуап зыхь IуэхущIапIэхэр фэтэр къэс щIыхьэурэ псым и щытыкIэм кIэлъыплъыныр фIэщщIыгъуейщ, абдежырщ а псыр етIуанэ фIеигъуэ щихуэри, бжьамийхэр жьы зэрыхъуам къыхэкIыу.
2021 гъэм ирагъэкIуэкIа къэпщытэныгъэхэм къызэрагъэлъэгъуамкIэ, псыр зрикIуэ бжьамийхэм я процент 43-м щIигъур зэхъуэкIын хуейуэ кхъахэщ, зы илъэсым хуэзэу абы щыщу зыхуей хуагъэзэфар зэрыхъур зы процент къудейщ. Зы гъэм къриубыдэу бжьамийхэр зэпиуду псыр къыщыщиуда къэхъуащ мин бжыгъэкIэ. НэгъуэщIу жыпIэмэ, псыр зрикIуэ бжьамийуэ километри 100 къэс хуэзэу 9-рэ къыщеуд псыр. Ахэр щIэкIэ зэхъуэкIынращ Iуэхум хэкIыпIэ хуэхъунур.
