«СлIот, Африкэм укIуэнут?»

         ТхакIуэ, драматург, РСФСР-м гъуазджэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Шортэн Аскэрбий (1916 - 1985 гъ.гъ.) ящыщщ ди лъэпкъ театрым и япэ режиссерхэм. И зэманым ар жыджэру адыгэ щэнхабзэмрэ литературэмрэ хэлэжьыхьащ, и художественнэ тхыгъэхэмкIэ (пьесэхэр, очеркхэр, рассказхэр, фельетонхэр и Iэдакъэ къыщIэкIащ) цIыхубэр щIэныгъэм, гъуэгу захуэм, тхыдэр хъумэным хуиунэтIащ.

         Аскэрбий къыщалъхуар Лэскэн ЕтIуанэ къуажэрщ, 1916 гъэм дыгъэгъазэм и 16-м. Москва и Театр институтым и режиссер факультетым щеджэу пьесэ тхыным ар дихьэхащ. Шортэным и лIыгъэр Хэку зауэшхуэм и зэман хьэлъэхэм къигъэлъэгъуащ. Ар хэтат Къэбэрдей-Балъкъэрым и 115-нэ шуудзэм. Командир гумызагъэу, зауэлIхэр тезыгъэгушхуэ нэхъыжьыфIу, лIыгъэ зыхэлъ цIыху псэемыблэжу зэуапIэм зэрыIутам папщIэ, абы дамыгъэ зыбжанэ къэралым къыхуигъэфэщащ.

         Нарт эпосыр, зэрыщыту къапщтэмэ, езы IуэрыIуатэр джыным, зэхуэхьэсыжыным къару езыхьэлIа а лIы Iущым и тхыгъэхэр зауэ нэужь илъэсхэм дунейм къытехьэ хъуащ, Къэбэрдей-Балъкъэр щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым абы лэжьыгъэшхуэ щригъэкIуэкIащ тхыдэм теухуауэ. Шортэн Аскэрбий и цIэр къраIуэмэ, цIыцIыхухэм псом япэу ягу къэкIыр абы итха «Бгырысхэр» тхыдэ роман-тетралогиер арауэ къыщIэкIынущ.

         Къэбэрдей-Балъкъэрым, Урысей Федерацэм гъуазджэмкIэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэ Шортэн Аскэрбий щхьэгъусэ ищIат и лэжьыгъэкIи IэщIагъэкIи псалъэншэу къызыгурыIуэну бзылъхугъэ гуакIуэ, КъБАССР-м щIыхь зиIэ и артисткэ Хьэжмэт Даниткэ Хьэзешэ и пхъур. Областхэм я театр курсхэм щагъэсэну цIыкIу дыдэу Даниткэ къыхахауэ щытащ. Уеблэмэ ар къэзыухахэрщ 1936 гъэм къызэрагъэпэща Къэбэрдей лъэпкъ колхоз-совхоз театрым и лъабжьэр зыгъэтIылъари. А зы IуэхущIапIэрщ ар хузэфIэкIыху щылэжьар.

         Зэщхьэгъусэ зэчиифIэхэм я лъагъуэм техьащ япхъу Аллэ (1950 гъэм къалъхуащ). Балетмейстер, педагог, илъэс куэдкIэ «Кабардинка» къэрал академическэ ансамблым къыщыфа Шортэн Аллэ и гуащIэм къыпэкIуащ «КъБР-м и цIыхубэ артисткэ», «Урысейм щIыхь зиIэ и артисткэ» цIэ лъапIэхэр.

         Аллэ и дахагъэр дунейм щызэлъащIысауэ щытащ, абы и сурэтыр зытет «Танцующая пара» кIэнфет пхъуантэр дэнэ щIыпIи щащэрт.

         «Сэ зыгуэр къысхэкIауэ щытмэ, ар псом хуэмыдэу си адэ-анэм я фIыгъэщ. Абыхэм я псалъэ дахэм, я ущием сигъэгушхуэрт», - щыжиIащ Аллэ журналистхэм ярита зы интервьюм.

         Абыхэм я зэхущытыкIар къегъэлъагъуэ нэгъуэщI зы Iуэхугъуэм, Аллэ гъащIэ гъуэгуанэ ин техьэным щIэдзапIэ хуэхъуам епхауэ. I968 гъэм ар ди Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым щеджэрт, «Кабардинка»-м япэу хамэ къэралым концерт щитыну зыщигъэхьэзырым. А зэманым ансамблыр къэфакIуэ цIыхубз хуэныкъуэти, республикэм щэнхабзэмкIэ и унафэщI Ефэнды Джылахъстэн, «Кабардинка»-м и унафэщI Аронов Евгений, балетмейстер Ульбашев Мутай сымэ университетым кIуащ къэфакIуэхэр къыхахыну. Алли еджапIэ нэхъыщхьэм и ансамблым къыщыфэрти, абы и зэфIэкIыр нэхъ ягу ирихьащ.

         Унэм хъыджэбзыр къыщысыжам, Iуэхур зытетыр Аскэрбий жраIакIэт. «Ар апхуэдизкIэ къытехьати, зыри зыхихыну хуейтэкъым: «Дрикъунщ зы артисткэр. Уи Африки къэткъым, зыщыгъэгъупщэ ар», - насып къызэуэлIар напIэзыпIэм зэпиудащ си адэм, - игу къегъэкIыж Аллэ. - Пэшым сыщIыхьэжри, нэху щыхункIэ сыгъат, папэ и псалъэхэр си гум щIыхьати. Пщэдджыжьым жейм семызэгъауэ, си нэпIащхьэхэри къытебэгауэ сыкъыщIэкIащ. Си адэр къызоплъри: «СлIот, Африкэм укIуэнут?», - къызоупщI. Жэуап стыкъым. ТIэкIу докIри: «Хъунщ-тIэ, хуит узощI», - жиIащ, къыпыгуфIыкIри. Сэ къыхэсха IэщIагъэм абы пщIэ зэрыхуищIыр абы щыгъуэт  къызгурыIуат».

         Шортэн Аллэ гъуазджэм хэлъхьэныгъэу хуищIамрэ мы зэманым а IэнатIэм щилэжьымрэ зыхуэдизыр жыIэгъуейщ. КъэфакIуэ пажэу къэгъуэгурыкIуа цIыхубз дахэр щIыналъэ куэдым балетмейстер IэнатIэр къыщыхуагъэлъагъуэу къелъэIуу щытащ, уеблэмэ Венгрием щыщылэжьаи къэхъуащ. АрщхьэкIэ цIыхур къыщалъхуа и хэкумкIэ къоIэ сыт щыгъуи. Шортэн Алли аращ.