«ТхылъышхуэкIэ къыпхуэмыIуэтэнщ а зэманхэм тлъэгъуар»

ЦIыху гъащIэм лъабжьэ хуохъу щысабийм и нэгу щIэкIамрэ зэхихамрэ. Ахэр дахэу, фIыуэ щытамэ, уи насып къикIащ… Уегупсысмэ, я насып къикIауэ жыпIэ хъунущ «Кабардинка» къэрал академическэ ансамблыр, абы щыгъуэм Къафэмрэ уэрэдымкIэ гупт, щызэфIэувэм зи гъуэгуанэр щIалэ дыдэу абы езыпха хъуахэм. Зи гугъу фхуэтщI бзылъхугъищри (сурэтым щыволъагъу) абыхэм ящыщт.
Илъэс 16 хъууэ арат Iэсей Светланэ и гъащIэ гъуэгуанэр «Кабардинка»-м ирипхынрэ игъащIэкIэ и гугъэр абы хихыжыпэнрэ щызэхэкIым. Езы Светланэ игу къызэригъэкIыжымкIэ, ансамблым а зэманым и унафэщIу щыта Гальперин Григорийрэ гъэсакIуэ Ульбашев Мутайрэ куэдрэ зэхъурджэуэжат, зэчэнджэщыжат хъыджэбзыр гупым хагъэхьэн-хамыгъэхьэным теухуауэ. «СафIэцIыкIут, итIанэ адыгэ къафэхэр згъэзэщIэну сэ езыр сыщIэхъуэпсми, ахэр фIы дыдэу къызэхъулIэу пхужыIэнтэкъым, - къыхегъэщ Светланэ. - Узэгугъур къогугъуж, жаIэ. КъэфэкIэхэр псынщIэу къызэрыспхъуатэм Гальперин Григорий гу лъитэри, тригъэчыныхьат гупым сыхагъэхьэным. Апхуэдэу 1965 гъэм ансамблым хэтхэм гъусэ сахуэхъури, илъэс тIощIкIэ сакъыдэгъуэгурыкIуащ».
Iэсей Светланэ мэздэгу адыгэхэм ящыщщ, къыщалъхуар Ставрополь крайм и Курской районым хыхьэ Гъубжокъуэ жылагъуэрщ. Абы Мэздэгу къалэм и курыт еджапIэ №1-м классий къыщиухащ, иужьым Налшык къэкIуауэ культпросфет училищэм уэрэд жыIэнымкIэ и къудамэм щIэтIысхьэну щыжиIэм, я гъунэгъу цIыхубз Къуэдзокъуэ Людмилэ («Кабардинка»-м и къэфакIуэу щытащ) и чэнджэщкIэ «Кабардинка» ансамблым екIуэлIащ. Иджы бзылъхугъэм игу къегъэкIыж а лъэхъэнэм зыIущIа цIыху гуапэхэр. ЩIэгъэкъуэныфI абы къыхуэхъуат Шэру Соня, Соттаев Къанщауэ, Къарэжь Людмилэ сымэ.
«Автобус къэувыIэпIэ сиIэтэкъым, уэрам жысIэтэкъым, дэнэ дежи «зы, тIу, щы»-р къэзбжу си лъэбакъуэхэр абы зэрытезгъэхуэным иужь сыщитт», - жеIэ Светланэ. ЩIэх дыдэу хъыджэбзыр къэфэнми ансамблми хэзэгъащ, псом нэхърэ нэхъыфIу абы къехъулIэрт гушыIэ къафэ теплъэгъуэхэр... I968 гъэхэм ар япэу хамэ къэрал кIуащ. Къэрал концертым хэту Светланэ, ДзыхьмыщI Къэралбий, Къуэдз Iэубэчыр (пшынауэр) Африкэм щыIащ. ЦIыху фIыцIэ гупым яхыхьа пщащэ зэкIужым и дахагъэм псори итхьэкъуат, «Гуащэ» цIэри хуэфащэу къыфIащат абы щыгъуэ.
Латин Америкэм, Иорданием, Сирием, Тыркум, нэгъуэщI щIыналъэ куэдми зэрыщыIам и гугъу щищIкIэ, къыхегъэщ: «ТхылъышхуэкIи къыпхуэмыIуэтэнщ дэ а зэманхэм тлъэгъуамрэ псэкIэ зыхэтщIамрэ. ДыздэкIуэ къэралхэм щыпсэухэм ди щэнхабзэр къахузэIутхырт, дэри я къэфэкIэхэм зедгъасэрт. Зэман дахэт!»
Пенсэм кIуа нэужь, Iэсейр лэжьащ Бекъул Леонид къызэригъэпэщауэ щыта «Бжьамий» ансамблым и гъэсакIуэу. Абы къыхуагъэфэщащ «КъБР-м щIыхь зиIэ и артисткэ» цIэ лъапIэр. Анэм къуитыр IэфIщ, жыхуаIэрщи, Светланэ и пхъуитIри къафэ гъуазджэм епха хъуащ. Альбинэ хореографие училищэр къиухри, зы илъэскIэ «Ислъэмей» ансамблым хэтащ, «Кабардинка»-ми Думэныщ Iэулэдин щытета зэманхэм къыщыфащ. Олеся (Куэшмэнхэ я нысэщ) «КъБР-м и цIыхубэ артисткэ» цIэ лъапIэр къыфIащащ, ар ноби «Кабардинка» къэфакIуэ гупым хэтщ.
- Ди ныбжьыр кIуами, ансамбль цIэрыIуэм иджы дыкъыщымыфэжми, ар щытлъагъукIэ ди псэр лъэтэным хуэдэщ, ди гурыщIэхэр къоукъубей. Си гуапэщ и уардагъэр ихъумэу ар илъэс минхэм дэбэкъуэну», - къыхегъэщ цIыхубзым.
Утыкум дэтхэнэри кърагъэхьэртэкъым
Мысачэ Валентинэ сыт хуэдэ мылъкуми ефIэкIын лъапIэныгъэхэр илъэгъуащ и сабиигъуэм. «Мыщэ и къуэ Батыр», «Къанщобийрэ Гуащэгъагърэ», «Дахэнагъуэ» спектаклхэр а зэманым ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Адыгэ драмэ театрым ущеплъыныр сыт и уасэт?!
«Зы спектаклым тIэу тедгъазэрт. ЯпэщIыкIэ урысыбзэкIэ зэдзэкIауэ деплъырт, итIанэ адыгэбзэкIэ…», - жеIэ Валентинэ. Абы щхьэусыгъуэ иIэт: Валентинэ и анэр адыгэт, и адэр осетинт. ИтIанэ, унагъуэр зыкъомрэ Прокопьевск къалэм (Кемеровскэ областым) щыпсэуати, цIыкIухэм адыгэбзэр ящIэртэкъым. I957 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэрым къэIэпхъуэжа нэужь, Валентинэ и анэр сабийхэм я адыгэбзэм елэжьу хуежьащ. Арат адыгэ театрыр кIуапIэ щIахуэхъуар. «Прокопьевск дыщыщыпсэуам, гъунэгъу адыгэхэр - ХьэтIохъущокъуэхэ, Джатэжьхэ щыщхэр - диIат, адыгэ джэгухэри ящIу тлъэгъуат. Пшынауэр унэ дэкIуеипIэм къытетIысхьэнти, и макъамэр иришэжьэнт, нэхъыжьхэри IэкIуэлъакIуэу къэфэнт. Иджы зэращIым хуэдэу, цIыкIухэр дыкъагъафэу щытакъым абы щыгъуэм, къэфэнкIэ щапхъэ зытепх хъунрат сыт щыгъуи утыкур зейр. ЗэрысщIэжымкIэ, адыгэбзэри тэмэму къэдгъэсэбэпатэкъым. Къэбэрдейм дыкъэкIуэжа нэужь, дызыхуимыта-дызыхунэмысахэр зэдгъэгъуэтыжыным щIэх дыдэу иужь дихьат», - жеIэ Валентинэ.
    Валентинэ Пионерхэм я унэм лъэпкъ къэфэкIэхэм зыщыхуигъасэрт. Театрымрэ къэфэнымрэ - мы тIур зыпищI щыIэтэкъым Валентинэ. Актрисэ IэщIагъэм хуеджэну игу къэкIат, ауэ Ныр Азидэ (а зэманым республикэм гъэсакIуэ бэлыхьу иIащ) и гъэсэн Мысачэ Валентинэ «Кабардинка»-м хыхьа хъуати, абы и унафэщI Гальперин Григорий ар къиутIыпщыжакъым, езы хъыджэбзми нэхъыжьым и чэнджэщыр фIэкъабыл хъури, илъэс 20-кIэ ансамблым къыдэгъуэгурыкIуащ.
    - Си гъащIэм и Iыхьэ нэхъыфI дыдэу къызолъытэ «Кабардинка» ансамблым сызэрыхэтар, - жеIэ Мысачэм. - Гупым сыщыхыхьагъащIэм зи дахагъэкIэ, зи къэфэкIэкIэ сызытхьэкъуар Шэру Сонят, занщIэу ар щапхъэ схуэхъуат. Фащэ хужьыр къыщыпсу, езыр зэкIужрэ Iэдэбу… бзылъхугъэм и утыку итыкIэр сфIэтелъыджат. Сэтэней гуащэм ар зэрыпэсщIым нэхърэ Лашын дахэрауэ къыщIэкIынт ар нэхъ зэзгъэщхьыр. Нарт эпосыр щыздж зэманрат ари, а образыр гъэщIэгъуэн дыдэ сщыхъуат. ТхузэфIэкIар и фIыщIэщ Ульбашев Мутай. ГъэсакIуэ Iэзэт ар. Езыр ткIийми, къафэ хьэлэмэт куэд абы и фIыгъэкIэ утыку къитхьауэ щытащ. СызыщыгуфIыкIыжхэм ящыщщ Атэлыкъ Дэлий, Нартокъуэ Мухьэмэтджэрий сымэ хуэдэ нэхъыжьыфIхэр къэсцIыхуну си насып къызэрихьар».
Анэм и хабзэр пхъум и бзыпхъэщ
Утыкушхуэхэм екIуу итащ Къарэжь Людмили. И ныбжьыр илъэс I5-м иту ар зи гугъу тщIы ансамбль цIэрыIуэм хыхьащ. Щысабийм къыщыщIэдзауэ къафэхэм ар ящыщакъым, уеблэмэ «игъащIэми сыкъафэу щытатэкъым», - жеIэ Людэ, и щIалэгъуэр игу къыщигъэкIыжкIэ. «АтIэ, дауэ, фIыуэ псоми ялъэгъуа къэфакIуэ зэкIуж къызэрыпхэкIар?», - плъэмыкIыу уоупщI абы. Жэуапращ: «Си анэм и чэнджэщкIэ!».
    Анэм и хабзэр пхъум и бзыпхъэщ, жыхуаIэрщи, Людэ и IэщIагъэкIи къикIуа гъуэгуанэкIи щыуакъым. Щыуакъым анэм едаIуэу «Кабардинка» ансамблыр къызэрыхихамкIэ. I968 гъэм Къарэжьым «КъБР-м щIыхь зиIэ и артисткэ» цIэ лъапIэр къыхуагъэфэщащ.
    - Алэкъей Мухьэмэд, Соттаев Къанщауэ, Мысачэ Валя, Ало Жаннэ, Хъыдзэдж Анатолэ, Мамбэт Хьэсэн, ДзыхьмыщIхэ Къэралбийрэ Зарэрэ, Марыщ Заур сымэ хуэдэ къэфакIуэхэр гъуэтыгъуей хъуну къысщохъу ди зэманым. Даущийуэ ди щIыбагъ къыдэтащ Ульбашев Мутай - цIыху гъуэзэджэр, Аронов Евгений - сыт хуэдэ IуэхукIи щIэгъэкъуэн къытхуэхъуар, - жеIэ Людэ.
    Людэ и гукъэкIыжхэм хэтщ Кулиев Къайсын илъэс 50 зэрырикъум и щIыхькIэ Москва, Чайковскэм и цIэр зезыхьэ концерт гъэлъэгъуапIэм щекIуэкIауэ щыта зэIущIэшхуэм Марыщ Зауррэ пшынауэ Iэзэ ПщыхьэщIэ Мухьэжыррэ и гъусэу ирагъэблэгъауэ зэрыщытар.
    «Дуней псом текъухьа адыгэхэм дэнэкIи дащыхуэзэрт, ди лъэпкъ гъуазджэм щыщу яхуэхъумам зыщыдгъэгъуазэрт, дызэдэуэршэрт. А дакъикъэхэр сыт и уасэт! ФIыгъуэ куэд къыдэкIуащ «Кабардинка»-м, - жеIэ Людэ.

БАГЪЭТЫР Луизэ.
Поделиться: