Хэгъэгупсэхэм я дерс

Егъэджэныгъэ

ЩIэблэр хэкупсэу къэгъэтэджыным хуэунэтIауэ щытащ 115-нэ Къэбэрдей-Балъкъэр шуудзэм и цIэр зезыхьэ лъахэхутэ гупым иригъэкIуэкIа дерс гъэщIэгъуэныр. Лъахэхутэхэм иджыблагъэ къахуеблэгъащ Налшык къалэ дэт 6-нэ курыт еджапIэм щIэс ныбжьыщIэхэр, абыхэм я егъэджакIуэхэу Хьэрун Раисэрэ Дмитрян Жаннэрэ.

Хэку зауэшхуэм теухуа тхыдэ хъыбархэм щIэдэIуныр, ТекIуэныгъэр къэхьыным Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщ зауэлIхэм хуащIа хэлъхьэныгъэр зыхуэдэм зыщыгъэгъуэзэныр, 115-нэ Къэбэрдей-Балъкъэр шуудзэм къикIуа гъуэгуанэм ириплъэжыныр жэрдэм зыщIар езы ныбжьыщIэхэращ. шуудзэ цIэрыIуэм и цIэр зезыхьэ лъахэхутэ гупым ящIыгъуу цIыкIухэр гъэмахуэ зыгъэпсэхугъуэхэм къриубыдэу зрагъэлъэгъуат 1942 - 1943 гъэхэм ди щIыналъэм щекIуэкIа зауэ гуащIэхэм епха щIыпIэ зыбжанэ. Апхуэдэу ныбжьыщIэхэм 1942 гъэм и бжьыхьэм Налшык - Орджоникидзе операцэр щекIуэкIа зауэ гъуэгухэм ирикIуат, зэхэуэ гуащIэхэр къыщыхъуа щIыпIэхэм зыщаплъыхьат. НэгъуэщIу жыпIэмэ, сабийхэм Нартеибгым къыщыщIадзэри, Дыгъужьыкъуей гъуэгужькIэ зэджэр зэпаупщIат, бгылъэхэм щхьэдэхыурэ Аушыджэр куэщI нэсыхункIэ кIуат. Иджырей зэхуэсыр блэкIа Iуэхугъуэхэр къызэщ1эзыкъуэж, зрагъэгъуэта щIэныгъэр зыгъэкуу икIи зезыгъэубгъу зэIущIэ хъуащ.

Мыбдеж къыщыхэгъэщын хуейщ Нартеибгыр, нэхъыжьхэр Нартей IуащхьэбгкIэ зэджэр, Налшык къалэм и Iэгъуэблагъэм ит щIыпIэ нэхъ лъагэ дыдэу зэрыщытыр. Ар дунейпсо хым метр 999-кIэ щхьэщолъагыкI. Налшык и Iэгъуэблагъэм зыкъезышэкI Мэзыкъуэм («Лесистый перевал») и щIыпIэхэм къыщыпкIухьыныр, зыщуплъыхьыныр нэгузегъэужь Iуэхуу зэрыщытым и мызакъуэу, узыншагъэр хъумэнымкIи, щIыуэпсыр зыхуэдэр зэбгъэщIэнымкIи, бгылъэрызекIуэхэм я къэухьым хэгъэхъуэнымкIи нэгъэсауэ щIэныгъэ хэхыпIэ ирокъу. Нартеибгыр Налшык километритхукIэ пэжыжьэщ, ауэ абы и щыгум утету езы къалэри, Кэнжи (Къуэшыркъуей), Хьэсэнеи (ЩауапцIей), Белая Речки (ПсыкIэху) хуиту болъагъу, Къуршытхми (Скалистый хребет), Безенги джабэми (Безенгиевская стена), Къазбэчыбгми (Казбек) унэплъысыну Iэмал щыIэщ. Нартей Iуащхьэбгым уикIыу Большая Кизиловкэ (Зеикъуэшхуэ) щыгум укIуэфынущ. Нартеибгым нэс удэкIыу укъэкIуэжыным километрипщI гъуэгуанэ дэлъщ, умыпIащIэурэ, хуэмурэ укIуэмэ, сыхьэти 4 – 5-кIэ пхуэкIунущ.

Лъахэхутэ гупым я пашэ Заруцкий Олег къыхуеблэгъа сабийхэм яхуиIуэтащ ди щIыналъэм и къалащхьэ Налшык яхъумэн, ар бийм IэщIамыгъэхьэн щхьэкIэ, Плъыжьыдзэми цIыху къызэрыкIуэкIхэми зэрахьа лIыгъэм и хъыбарыр, жэщ-махуэ ямыIэу балигъи сабии бийм пэщIэту щхьэж лъэкIыр ТекIуэныгъэм хилъхьэу зэуапIэм зэрыIутар. Апхуэдэу лъахэхутэхэр тепсэлъыхьащ Зеикъуэшхуэ (Большая Кизиловка), Зеикъуэ цIыкIу (Малая Кизиловка), Нартей Iуащхьэбгым, Хьэсэней къуажэм и Iэгъуэблагъэхэм блэкIа бжьыхьэм къыщагъуэта хьэпшыпыжьхэм, абыхэм Налшык - Орджоникидзе операцэр зэрекIуэкIа щIыкIэм и щэху куэд къаIуэтэфыну зэрыщытыр.

Ди щIыналъэр нэмыцэ зэрыпхъуакIуэхэм къаIэщIэхыжыным хуэгъэпсауэ щыта а зауэм ипкъ иткIэ 1942 гъэм и бжьыхьэм Нартеибг щыгум советыдзэм и плъырыпIэ трагъэувауэ щытат. Абы пIалъэкIэ икIуэт 37-нэ дзэм и щIыбагъыр ихъумэну и къалэнт. ЩIым къыщIахыж, мэзылъэ куухэм къыщагъуэтыж щIэинхэр а зауэр зэрыхьэлъам, гуащIэуи зэрекIуэкIам щыхьэт тохъуэ. Заруцкий Олег и гугъу ищIащ Курп лъагапIэхэм 1942 гъэм щекIуэкIа зэхэуэми, 317-нэ фочауэ дивизэр бжыгъэкIэ фIыуэ нэхъыбэ биидзэм псэемыблэжу зэрыпэщIэтами. А зауэм ехьэлIа фэеплъ хьэпшыпыжьу Май, Тэрч щIыналъэхэм къыщагъуэтыжахэри сабийхэм яригъэлъэгъуащ.

НыбжьыщIэхэр зэIущIэм зэрыпэплъар, тхыдэр зэрафIэгъэщIэгъуэныр зыщIэупщIэ Iуэхугъуэхэр куэд зэрыхъум къагъэлъагъуэрт. Лъахэхутэхэми лъэкI къагъэнакъым упщIэхэм жэуап иратын, къаIуатэ гупсысэхэр нэрылъагъу ящызыщIын щапхъэрэ хьэпшыпыжьхэмрэ ирагъэлъагъун папщIэ.

Къыхэгъэщын хуейщ 115-нэ Къэбэрдей-Балъкъэр шуудзэм и цIэр зезыхьэ лъахэхутэ гупым ди щIыналъэм лэжьыгъэшхуэ зэрыщригъэкIуэкIыр, Хэку зауэшхуэм и тхыдэм епха Iуэхугъуэхэр щIэблэм яIэщIэмыхун папщIэ, узэщIакIуэ-щIэныгъэ мыхьэнэ зиIэ Iуэхугъуэ куэд зэрызэхишэр. Апхуэдэу, абыхэм я жэрдэмкIэ щIалэгъуалэр блэкIа зауэм и тхыдэм епхауэ Кавказ Ищхъэрэм щы1э щIыпIэхэм яшэ, зэуапIэхэр ирагъэлъагъу, фэеплъхэм нэIуасэ хуащI, Iэнэ хъурейхэр, щIэныгъэ зэIущIэхэр, дерс зэIухахэр ирагъэкIуэкI. Налшык къалэ дэт 6-нэ курыт еджапIэм щыщ цIыкIухэм драгъэкIуэкIа зэIущIэри абыхэм языхэзщ.

ЩIалэгъуалэр хэкупсэу къэгъэтэджыным, лъэпкъ зэгурыIуэм и мыхьэнэр къэIэтыным, гуманизмэм и хабзэхэм щIэблэр щIэпIыкIыным емышыжу зэрытелажьэм къыхэкIыу, лъахэхутэ гупым и унафэщI, полицэм и подполковник Заруцкий Олег Налшык къалэм щIыпIэ унафэр щызехьэнымкIэ и IуэхущIапIэм и ЩIыхь тхылъыр хуагъэфэщауэ щытащ.

«Ди къалэн нэхъыщхьэр къытщIэхъуэ щIэблэм я зэхэщIыкIыр къэIэтынырщ, мамырыгъэмрэ зэгурыIуэмрэ нэхъыщхьэ зэрыщымыIэр къагурыдгъэIуэнырщ. БлэкIа зауэм кърикIуахэр дерсщ. Абы иригъуэзэныр Iэмал зимыIэщ. Ди лэжьыгъэр зэрыдунэтIри аращ – блэкIам и напэкIуэцI хьэлъэ дыдэхэм къытрамыгъэзэжын щхьэкIэ, хэгъэгупсэрэ гупсысакIуэу гъэсэнырщ. Къалэн зыщытщIыжа Iуэхугъуэхэр зэкIэ къыдэхъулIэу къысщохъу», – жиIащ Заруцкий Олег.

БЕСЛЪЭН Берд.
Поделиться: