«Зи вакъэ зэврэ зи гъавэ мащIэрэ нэхъ Iей сыт щыIэ?»

Къэхъуащ ахэр адыгэ хабзэм щIапIыкIыу, хьэл-щэн дахэ яхэлъу, нэмысыфIэщ жрагъэIэу. ЩIалитIыр иужькIэ цIэрыIуэ зэрыхъуар абыхэм фIаща цIэ дахэхэртэкъым, атIэ я дуней тетыкIэрт. Нобэр къыздэсым жылэжьым дэсхэр абыхэм ирогушхуэ, псалъэ гуапэ хужаIэ. Нартшу зыфIащар пасэу дунейм ехыжат, ауэ абыи и IуэхуфIхэр, и цIэр къэнащ. АдэкIэ хъыбарыр къытхуэзыIуатэр Къэралшу ипхъу Къардэн Мариещ.

- Си адэм бынитху дипIати, си щхьэкIэ къысхуэщIэжыркъым мы махуэм ди жагъуэ къищIащ жысIэну. Адэ-анэм зыми драмыгъэхъуапсэу дапIащ, дэ абыхэм я хьэкъ ттелъщ. Ди адэр щымылэжьа IэнатIэ къуажэм щыгъуэтыгъуейщ. Ар куэдрэ Iэщыхъуэу лэжьащ, пхъэIэщэкIэ ващ, фермэм и унафэщIуи щытащ. Сыт хуэдэ Iуэху пэрыувэми, си адэм сытым дежи езым и сэбэп цIыхухэм яригъэкIыфырт, гущIэгъу хэлът, бзэ IэфI Iурылът.

Си ныбжьхэми нэхъыжьхэми зэращIэжщи, зауэ зэманымрэ абы иужь илъэсхэмрэ гъащIэр хуабжьу хьэлъэу щытащ. Ар зэрыхьэлъар цIыхухэм яшхынрэ щатIэгъэнрэ зэрамыгъуэтым и закъуэтэкъым. Къуажэдэсхэм зыхэпсэукIын яIэжтэкъым, губгъуэм зэрыщылажьэ Iэмэпсымэхэр зэхэкъутат, техникэ мащIэ щыIэри зауэм зэщIикъуэжати, псори IэпщэкIэ къалэжьын хуейт. А псом ящIыIужкIэ, цIыхухъу къуажэхэм дэсыжтэкъыми, лэжьыгъэм и хьэлъэр зытехуэр цIыхубзхэмрэ ныбжьыщIэхэмрэт. 

А псори зэзыгъэзэхуэфын, псэукIэр къызэзыгъэпэщыфын уиIэныр Iэджэ и уасэт. А зэманым си адэр цIыхухэм яхэтащ сыт и лъэныкъуэкIи игъэгушхуэу. А зэманым ар выгу ис къудейуэ арат, ауэ нэхъыщIэхэм я щапхъэт, фызабэхэм я щIэгъэкъуэныфIт.

НэхъыщIэ гуэр зыщIригъэхыу е имыщIапхъэ илэжьу си адэм илъэгъуамэ, псалъэкIэ  игъэукIытэжырт.  Зэшхыдам зыкъыхуэзыгъэгусэ е нэбгъузкIэ къеплъ къахэкIамэ, абыхэм яжриIэрт: «Ей, хуэмыху, щымыуэрэ мыгъуащэрэ щыIэ? Нэхъыжь къошхыдауэ щхьэрыгъажэ пщIыныр лIыгъэкъым, а дагъуэ къыпхуэзыщIам игу зрибгъэхьынырщ хахуагъэр».

Зауэм фызабэу къигъэнахэм мымащIэу яхэтт унэ зимыIэжхэр е зыщIын хуейхэр, пхъэгъэсын зымыгъуэтхэр. Си адэр абыхэми яхуэщхьэхакъым. СощIэж зэгуэр къыхилъхьат гу зэщIэщIа ис псоми апхуэдэхэм зыщIагъэкъуэн хуейуэ: унэ зимыIэм хуащIырт е хузэрагъэпэщыжырт, гъэсын зимыIэхэм къыхуашэрт. А зэманым ди адэм хъуэхъуу, псапэу къилэжьар Тхьэм къылъигъэс.

Къэхъурт ди адэм и жэрдэмыр къыщыдамыIыгъи. Абы щыгъуэм езым и закъуэ къарукIэ Iуэхум иужь ихьэрт. Мэзым пхъэгъэсыныр куэду къришмэ, нэхъыбэм зэрадэIэпыкъуфыным ар егупсысырти, хьэблэм щIалэ цIыкIуу дэсым я Iэжьэхэр езым и выIэжьэм кIэрищIэнти, абыхэми ярыз пхъэ къишэнт.  

ПсэзэпылъхьэпIэт а зэманыр. Ар къызыхэкIыр зауэ зэрекIуэкIам и закъуэтэкъым. Нартыху кIэчан, гуэдз жып щхьэкIэ цIыхур ягъэтIысырт, ауэ щыхъукIэ къалэжьыр иратыртэкъым. Унагъуэр зэрапIыр хадэм кърахымкIэт, гуфIакIэкIэ къадыгъуфымкIэт, вакъэм ирагъэщащэу къахьыфымкIэт. «Зи вакъэ зэврэ зи гъавэ мащIэрэ нэхъ Iей сыт щыIэ?» - жиIэрейт си адэм. Езым хуэдэу выгурэ шыгукIэ лажьэу къуажэм дэс адрейхэри абы хуигъасэрт тхьэмыщкIэм гу лъатэным.

Абы жиIэрейт: «Ей, жылэ махуэ хъунхэ, зыгуэр флъэкIыхэнум, цIыхум Iуэхутхьэбзэ яхуэвмыщIэу къэвмыгъанэ! Упсэууэ уи IэмыщIэм икIырщ бгъуэтыжынур». 

Зэманыр щыхьэлъэм и деж зэблагъэхэр щызэмыплъыж, зыр адрейм щепэгэкIыж къохъу. Си адэм и къуэшхэр Жэмтхьэлэ щыпсэурт. Абыхэм ящIэупщIэну мурад ищIати, зы ныш игъэхьэзырщ, абы хуэфэщэн щIигъужри, и выгу зэщIэщIамкIэ гъуэгу теуващ. ПщыхьэщхьэхуегъэзэкI хъуауэ ар Жэмтхьэлэ нэсащ. Нэхъ бысым ищIыпхъэм я деж еблагъэри, Жылэхэ ящыщ зэджапхъэхэри зэхуригъэшэсащ. Къызэхуэсахэм ящыщ гуэрым и гугъащ си адэр абыхэм гъавэ щхьэкIэ лъэIуакIуэ яхуэкIуауэ. Ауэ Iуэхур нэгъуэщIу къыщыщIидзым, укIытэжаи щыIащ. А пщыхьэщхьэм си адэм зэрихьа хабзэм зэунэкъуэщхэр быдэу зэрипхыжащ, зэпищIэжащ, сэ ахэр си нэгу щIэкIащ, си адэм и гъусэу абы сыщыIати.

... Куэд мэхъу си адэм епха си гукъэкIыжхэр. Дохъушыкъуей къуажэм дэт профтехучилищэм музей къыщызэрагъэпэщырт. Ар зэрызэхихыу, си адэм мэкъумэшыщIэхэр зэрылажьэу щыта Iэмэпсымэхэм адыгэ цIыхухъу фащэ фэилъхьэгъуэри щIыгъуу еджапIэм яхуихьат…